Jing anôk bruă čhĭ mnia kphê hŏng ala tač êngao prŏng mơ̆ng čar Daklak. Knơ̆gn bruă mnia mblei hŏng ala tač êngao 2-9 Daklak (Simexco Dak Lak) dôk hlue ngă hdră êlan mđĭ kyar kjăp mơ̆ng thŭn 2009.  Tui si Nguyễn Tiến Dũng, Khua knơ̆ng bruă lŏ hma mđĭ kyar hŏng klei kjăp, bruă êpul hgŭm Ơrôp bi klă klei amâo mâo blei ôh boh mnga jing pla mjing hlăm krĭng lăn yap jing anôk bi rai dliê, amâo lŏ jing dleh ôh hŏng knơ̆ng bruă. Hŏng dŭm krĭng ngă leh bruă bi hgŭm mđĭ kyar kjăp mơ̆ng thŭn 2009, Simexco Dak Lak pral mâo bi leh jih jang hră mơar, hdră êlan mă bruă kñăm bi djăp ênoh čuăn EUDR hŏng êbeh 9.500ha, jing bi mâo hlăm brô êbeh 35.000 tôn/thŭn. Ară anei phung duh mkra ăt hlăk mđrăm mbĭt hŏng giăm 80.000 gŏ sang phung pla kphê dlăng kriê wiê ênăk leh giăm 100.000ha kphê tui si EUDR.

“Grăp thŭn, hmei mâo čhĭ leh kơ ala tač êngao sa ênoh prŏng kphê, mơ̆ng 5 êbâo truh 70 êbâo tôn kơ Ơrôp. Ară anei hmei hlăk mprăp ngă bi leh jih ênoh čiăng bi djăp hŏng ênoh čuăn mơ̆ng Ơrôp hlăm bruă duh mkra pla mjing kphê amâo mâo bi rai ôh lăn dliê. Leh mâo klei ktrâo atăt klă mngač mơ̆ng Êpul hgŭm Ơrôp, mđrăm mbĭt hŏng phŭn bruă lŏ hma mjing klei găl hlăm bruă knuă mă, bi djŏ hŏng ênoh cuăn anăn”.

Daklak jing krĭng pla mjing kphê prŏng hĭn hlăm kluôm ala, hŏng ênhă hlăm brô 210.000ha, boh mnga mâo kah knar hlăm brô 2tôn8/ha, dưi mâo jih jang hlăm brô 558.000 tôn kphê asăr. Kphê jing bruă phŭn hlăm klei duh mkra ti čar Daklak. Thŭn 2023, klei bi mnia mblei kphê hŏng ala tač êngao mơ̆ng čar jing êbeh 760 êklăk Đô la, truh 18% klei bi mnia mblei kphê mơ̆ng kluôm ala. Kyuanăn yơh, phŭn bruă lŏ hma, ruah leh čar Daklak jing anôk mkŏ mjing hdră bi hmô djŏ hŏng ênoh čuăn EUDR kñăm pŏk mlar anôk pla mjing kphê hlăm kluôm ala. Ară anei, čar hlăk dôk ksiêm yap, lehanăn lŏ thiăm mbŏ, bi leh ênoh krĭng pla mjing, tui tiŏ djŏ hŏng ênoh čuăn mơ̆ng EU ti 3 kdriêk lông ngă klei bi hmô jing kdriêk Krông H’Nang, Ea H'leo, Čư̆ M'gar mjing anôk pŏk mlar truh hŏng kdriêk mkăn hlăm čar. Lehanăn ksiêm wĭt jih jang ênhă pla kphê (ka mâo ôh hră lăn); ênhă pla kphê hlăm lăn dliê êlâo kơ hrue 31/12/2020; bi ksiêm yap, bi mklă yap jing bi rai dliê, ngă luič lăn dliê êdei kơ hrue 31/12/2020, čiăng bi mâo dŭm hdră đru kơ mnuih ƀuôn sang dôk hlăm krĭng giăm dliê. Trịnh Đức Minh, Khua êpul hgŭm bruă kphê Ƀuôn Ama Thuôt, čar Daklak lač, anei jing bruă ngă kñăm mâo klei mđĭ kyar djŏ guôp hlăm klei bi mnia mblei ară anei.

“Tơdah drei ngă jăk bruă anei, srăng lŏ mđĭ hĭn ênoh boh kphê mâo čhĭ kơ Ơrôp. Sa hlăm dŭm atur knơ̆ng anăn jing, amâo mâo dưi bi rai ôh lăn dliê pioh pla kphê, lehanăn dưn yua hdră êlan mă bruă kjăp bi mguôp bruă dliê kmrơ̆ng hŏng bruă pla mjing, bi pla pluă mbĭt, sĭt nik drei srăng dưi ngă jih bruă anei. Lehanăn drei srăng păn kjăp jih bruă mđĭ kyar kphê djŏ hdră, lehanăn tui tiŏ hdră êlan mbĭt hŏng tar rŏng lăn, anăn jing klei duh mkra mtah, klei duh mkra kjăp”.

Tui si Nguyễn Hoài Dương, Khua knơ̆ng bruă lŏ hma čar Daklak, ară anei, dŭm alŭ wăl hlăm krĭng hlăk lông dơ̆ng ngă hdră mă bruă anei. Jih jang ƀĭng hgŭm nao sa ai mbĭt hŏng čar Daklak mkŏ mjing lehanăn kăp kčĕ đru kơ jih jang hdră mă bruă: Kñăm ciăng bi djăp hŏng ênoh čuăn EUDR; jing hdră kñăm čiăng bi hrŏ tuič hnơ̆ng kơ klei bi rai dliê, đru răng mgang dliê, lŏ bi hluă mrâo dliê, mkŏ mjing rŭ mdơ̆ng wăl hdĭp mda wĭt msĕ si hđăp, đru kơ dŭm gŏ sang mnuih pla mjing dưi hdĭp hŏng bruă anei. Hdră êlan mghaih msir ngă bruă djŏ knhuah kreh knhâo, mâo bi mklă leh hŏng phung blei yua mơ̆ng Ơrôp brei ƀuh, kphê Daklak amâo mâo kbiă hriê mơ̆ng alŭ wăl bi rai dliê ôh. Boh nik mđing hlăm klei bi hâo hưn, mtă mtăn hlue ngă bi djŏ hŏng hdră êlan čoh čuăn mơ̆ng EUDR truh hŏng grăp čô knuă druh kiă kriê ti dŭm gưl, phung duh mkra/knơ̆ng bruă hlăm alŭ wăl, lehanăn mnuih ƀuôn sang. Mbĭt anăn, mđĭ hĭn bruă lŏ wĭt mkŏ mjing ênhă lăn dưi pla mjing kphê bi djăp hŏng ênoh čuăn EUDR.

“Leh mâo klei thâo săng mnuih ƀuôn sang nao bi mguôp jăk snăk, djŏ hŏng klei lu ala čar kñăm čiăng lehanăn tŭ yap. Mơ̆ng anăn, klei tŭ dưn mơ̆ng boh mnga pô mâo srăng lŏ mđĭ hĭn. Anei yơh jing klei tŭ dưn yuôm bhăn kơ k’hưm, anăn knăl lehanăn bi hơĭt mơh anôk pô čhĭ mnia, knư̆ hrue knư̆ mâo klei dưi mđĭ hĭn, jing ba wĭt mơ̆ng bruă lŏ wĭt mkŏ mjing krĭng pla mjing”.

Klei čoh čuăn amâo mâo dưi bi rai dliê tui si Êpul hgŭm Ơrôp mâo leh  (EUDR) klă sĭt mâo leh klei tŭ dưn hlue ngă mơ̆ng mlan 12/2024 hŏng phung duh mkra prŏng, lehanăn ba yua mơ̆ng hrue 30/06/2025 hŏng phung duh mkra man dưn lehanăn điêt. Ƀiădah hŏng klei čŏng čiăng, ngă hŏng jih ai tiê ba yua hdră êlan pla mjing kjăp, mâo klei thâo bi hgŭm hĭn, bi mguôp bi đru plah wah knŭk kna hŏng êngao knŭk kna, kphê Daklak sĭt nik srăng găl guôp hŏng hdră êlan anei, lehanăn srăng dưi bi sĭt k’hưm pô hlăm bruă mnia mblei hŏng ala tač êngao. Klei čoh čuăn mrâo mơ̆ng EU ăt mjing klei găl mơh kơ kphê Daklak mâo klei mđĭ kyar klă mngač, mâo klei uêñ klam đru mguôp sa kdrêč hŏng klei mđĭ kyar bruă kphê Việt Nam hŏng klei kjăp, lehanăn đĭ kyar mtah./.