Mơ̆ng aguah ưm, lu gŏ êsei pla mjing kphê ti Dak Lak mprăp kơ bruă pruê hbâo yan không, krih êa, khăt adhan…H-Nuah Êban, ti ƀuôn Trấp, wăl krah Ƀuôn Trấp, kdriêk Krông Ana, čar Dak Lak brei thâo ai êwa trŭn ngă bruă leh tết ti dŭm ƀuôn sang ti kdriêk Krông Ana, čar Dak Lak:

“Mnuih ƀuôn sang ăt mprăp drông tết. Hlăm gưl Tết atăt anak čô nao hiu, bi čuă čhưn. Leh Tết mnuih ƀuôn sang lŏ wĭt hŏng bruă knuă grăp hruê. Gŏ sang ngă lŏ snăn srăng nao ngă lŏ. Gŏ sang pla kphê snăn nao khăt adhan, krih êa leh anăn pruê hbâo. Hmei čang hmăng sa thŭn mrâo yan boh mnga mâo lu, mnuih ƀuôn sang thiăm prăk hrui wĭt leh anăn klei hdĭp đĭ kyar hĭn”

Gŏ sang Điểu Hùng, bon By Ndrong A, să Quảng Tân, kdriêk Tuy Đức, čar Dak Nông mâo êbeh 1 ha kphê. Yan mrâo êgao, ênoh kphê mâo lu, anăn mnuih ƀuôn sang mơak snăk. Hruê akŏ thŭn, Điểu Hùng nao ti đang pla mjing krih kphê hŏng klei čang hmăng sa yan boh mnga kơ anăp srăng găl ênưih, mâo ênoh yuôm hĭn.

“Thŭn mrâo êgao snăn ênoh kphê yuôm, mnuih ƀuôn sang mơak snăk leh anăn ăt čang hmăng yan kơ anăp srăng mâo boh lu, ênoh yuôm. Mnuih ƀuôn sang ăt gĭr čiăng kriê dlăng ana pla mjing bi jăk. Ƀri gưl thŭn mrâo snăn kâo ăt hơêč hmưi kơ mnuih ƀuôn sang mă bruă knuă tŭ jing, klei hdĭp ƀrư̆ đĭ kyar.”

Gŏ sang Y Dết, bon Dak Rla, să Dak Ndrot, kdriêk Mil mâo 1ha pla kphê hŏng Durian leh anăn dŭm mta boh kroh. Dŭm thŭn giăm anei, boh nik thŭn 2023 ênoh kphê leh anăn durian yuôm, prăk hrui wĭt gŏ sang mâo lu đru kơ ñu dưi rŭ mdơ̆ng sang mrâo prŏng siam, gŏ sang mơak mñai. Akŏ thŭn mrâo, Y Dết trŭn ngă bruă mkra mjing hŏng bruă krih êa kơ ana kphê leh anăn durian. Klei mơak thŭn hđăp ăt jing klei mđĭ ai čiăng kơ thŭn mrâo gŏ sang ñu gĭr mă bruă, mđĭ thiăm prăk hrui wĭt.

“Thŭn êgao snăn gŏ sang kâo mơak kyua ênoh kphê, durian yuôm, prăk hrui wĭt gŏ sang mâo lu. Thŭn mrâo snăn gŏ sang ăt srăng lŏ dơ̆ng gĭr kriê dlăng đang durian leh anăn kphê bi jăk, čang hmăng thŭn mrâo srăng mâo prăk hrui wĭt lu čiăng kơ klei hdĭp brư̆ jăk hĭn.”

Hŏng êbeh 20ha lăn lŏ hma ngă lagim pla mjing hluê klei kuôl kă hŏng phung hrui blei, hnư hrui wĭt mơ̆ng 3 – 4 êklai prăk grăp thŭn, gŏ sang amai Kn Niếu ti alŭ Chi Rông, să Phú Hội, kdriêk Đức Trọng čar Lâm Đồng mdei tết ƀiădah amâo mâo mdei mă bruă. Leh 2 hruê tết, bruă knuă hlăm pưk hma lŏ mtluk mtlak hĭn. Êbeh 30 čô mă bruă ăt knŏng mdei mă dŭm hruê tết msĕ hŏng klei čuăn, ară anei ăt lŏ wĭt mă bruă. Amai Ka Niếu brei thâo, knŏng klei gĭr hŏng bruă knuă yơh mâo klei tŭ dưn:

Kâo hmăng hmưi phung amai adei mniê drei hriăm duh ƀơ̆ng. Kâo ăt iêo mthưr phung amai adei mnuih djuê ƀiă drei kreh kriăng mă bruă knuă, đăm hŭi kơ klei amâo mâo jing, kyuadah hlăm klei ngă bruă duh mkra srăng mâo klei amâo mâo tŭ jing…mâo klei anăn kơh drei mâo klei hriăm mđĭ kyar klei hdĭp mda. Phung amai drei drei amâo mâo čiăng mă bruă luč hơăi mang, čiăng duh ƀơ̆ng mâo prăk mnga lu, tơdah čiăng sơnăn srăng mă lu hĭn kơh srăng dưi tŭ dưn.

Thŭn 2023 mrâo êngao jing thŭn mâo lu klei hơ̆k mơak hŏng gŏ sang atŏng Alưnh, ƀĭng ngă lŏ hma mkra mjing thâo ti ƀuôn Biă Tih, să A Dơk, kdriêk Đăk Đoa, čar Gia Lai, êjai kphê leh anăn đa đa boh mnga bruă lŏ hma mkăn mâo boh, mâo ênoh. Thŭn dih, mơ̆ng 3ha kphê, 1 mdiê lŏ, gŏ sang ayŏng hrui wĭt êbeh 300 êklăk prăk. Ăt hlăm thŭn, ayŏng Alưnh dưi rŭ mdơ̆ng sang dôk mâo ênoh êbeh 1,4 êklai prăk. Tết truh, gŏ sang ayŏng mprăp ênŭm ênap, mâo kpiê čeh, mâo êa mmih, kđeh čĭm, bêñ tết…čiăng mơak mbĭt hŏng anak čô. Leh anăn anei jing wưng čiăng kơ phung amĭ ama mâo klei mtă mtă, mđĭ ai anak čô gĭt hĭn hlăm klei hriăm hră mơar. Ayŏng Alưnh brei thâo:

“Găn sa thŭn mă bruă suăi êmăn, tết anei mkŏ mjing klei hlăp lêñ hŏng anak čô, iêo jak ayŏng adei, găp djuê čiăng mtô lač, mtă mtăn kơ anak čô gĭr hriăm hră mơar, mă bruă ăt mâo klei gĭr. Bi kâo pô, leh hgŭm hŏng ayŏng adei, mah jiăng 2;3 hruê srăng lŏ wĭt hŏng bruă pưk, bruă hma, kriê dlăng ana pla mjing, krih êa, tơdah pô amâo mâo kriê dlăng êdei dih amâo mâo boh, srăng kriê dlăng êjai mmông amâo mâo hjan, ana pla mjing čiăng êa krih msĕ ară anei, srăng krih êa, pruê hbâo, sơnăn kơh wưng hrui pĕ srăng mâo lu hĭn, klei hdĭp gŏ sang mâo kleio hơĭt hĭn.

Hruê anei, mnuih ƀuôn sang ti să dleh dlan Đăk Na, kdriêk Tu Mơ Rông bi hrăm mbĭt trŭn kơ bruă akŏ thŭn mrâo. Mbĭt hŏng bruă rơ̆ng, pŏk phai thiăm 517ha ênhă ana pla mjing grăp thŭn, ba mjeh mrâo hlăm bruă pla mjing, mđĭ hnơ̆ng tuư jăk, bruă sang čư êa mbĭt hŏng dŭm êpul êya să Đăk Na lŏ mtô kơ mnuih ƀuôn sang pla thiăm ana sâm ngọc linh, sâm hruê̆…čiăng mâo thiăm hnư hrui wĭt. Mnuih ƀuôn sang ăt mđĭ kyar thiăm đa đa mnơ̆ng thơ̆ng čiăng mđĭ kyar bruă hiu čhưn ênguê yang ƀuôn. Hlăm ai êwa trŭn kơ bruă akŏ thŭn mrâo, amai Nguyễn Thị Thiên Nga, k’iăng khua kiă kriê êpul hgŭm phung mniê să Đăk Na, kdriêk Tu Mơ Rông kah mbha hdră êlan mbĭt hŏng dŭm klei mĭn tĭng hlăm klei mđĭ kyar bruă duh mkra mơ̆ng mnuih ƀuôn sang leh anăn êpul êya ti alŭ wăl:

“Phung amai adei mniê hlăm să Đak Na ară anei mđĭ kyar bruă duh mkra kyua ênoh prăk lĭng čan mơ̆ng knơ̆ng prăk čiăng blei mjeh sâm ngọc linh, đru mđĭ hnơ̆ng klei hdĭp phung amai adei. Hdră kčah mơ̆ng Êpul hgŭm phung mniê să Đăk Na hlăm thŭn 2024 jing kñăm tui duah mnơ̆ng mkra mjing, mkra mjing dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng knhuah gru đru kơ phung tuê hiu čhưn ênguê ti Siu Puông, lu hlăm anăn jing dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng knhauh gru djuê ana. Êngao kơnăn, Êpul hgŭm bruă phung mniê să lŏ dơ̆ng đru, mđĭ hĭn bruă hâo hưn mtrŭt mjhar phung amai adei nao hgŭm hlăm klei mtrŭt mjhar mlih knhuah mĭn, hdră ngă mơ̆ng mnuih ƀuôn sang djuê ƀiă čiăng kơ bruă duh mkra dŭm gŏ sang srăng tŭ dưn hĭn thŭn 2023”./.