Tơdah dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng ba čhĭ kơ ala tač êngao mơ̆ng Việt Nam dăp ti hnơ̆ng jăk hĭn mrô sa dua krĭng wăl ăt msĕ mơh dlông rŏng lăn snăn Lăn Dap Kngư đru mguôp leh lu mta mnơ̆ng dhơ̆ng msĕ si kphê, tiu, čêñ hruĕ, kñŭl, măkka, ksu… Ênhă pla dŭm mta ana êa drao yuôm msĕ si: sâm Ngọc Linh, sâm dây, mmao linh chi hrah, đinh lăng, hruĕ păl ao, đương quy, mnga hòe… ti Lăn Dap Kngư ăt dôk đĭ kyar pral čiăng mkŏ mjing dŭm krĭng ana êa drao sa anôk. Khădah snăn, hlăm 2 thŭn 2022 leh anăn 2023, prăk ba čhĭ kơ ala tač êngao mơ̆ng krĭng mâo giăm 3,8 êklai USD thŭn 2022 leh anăn êbeh 3,7 êklai USD thŭn 2023, hlăm brô êbeh 1% prăk ba čhĭ kơ ala tač êngao mơ̆ng kluôm ala. Bruă ba čhĭ kơ ala tač êngao mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma mơ̆ng Lăn Dap Kngư ăt adôk mâo klei kƀah. Anăn jing, hnơ̆ng mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma điêt hliê, dŭm anôk bruă mkra mjing adôk kbah leh anăn ngă kơ mnơ̆ng dhơ̆ng ba čhĭ kơ ala tač êngao amâodah pioh kơ bruă mkra mjing adôk kƀah, ba ênoh yuôm amâo lu kơ mnuih ƀuôn sang, anôk bruă duh mkra. Dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma phŭn mâo hnơ̆ng jăk amâo bi knar, kyua anăn adôk mâo lu klei gun kpăk bruă mnia blei. Boh nik, klei bi hgŭm hlăm krĭng dôk mâo nlu klei kƀah, êdu awăt, kƀah klei bi liê hrăm mbĭt, ba kƀah hdră mkăp hlăm krĭng. Nguyễn Việt San-  K’iăng Khua hlăm anôk bruă Ơ Rôp- Amrik - Phŭn bruă tuh tia mkra mjing mtă kơ dŭm anôk bruă ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ ala tač êngao mơ̆ng Krĭng Lăn Dap Kngư:

“Bruă dŭm ala čar đĭ kyar ƀrư̆ yuôm bhăn mđing kơ lu bruă đĭ kyar kjăp, mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê, êđăp ênang kơ phung yua lŏ dơ̆ng jing tur knơ̆ng čiăng mkŏ mjing dŭm hnơ̆ng čuăn mrâo, kčah mrâo djŏ tuôm kơ hdră mkăp mnơ̆ng dhơ̆ng, mnuih mă bruă, wăl ba čhĭ kjăp hŏng mnơ̆ng dhơ̆ng ba čhĭ kơ ala tač êngao. Hdră bruă, hnơ̆ng čuăn mrâo djŏ tuôm kơ klei găl alŭ wăl Lăn Dap Kngư anăn jing hdră mơ̆ng anôk ba čhĭ truh kơ anôk huă ƀơ̆ng, hnơ̆ng kčah dŭm bruă mnơ̆ng ƀơ̆ng huă mtăp mđơr, doh leh anăn jăk kơ wăl hdĭp mda, jing hlăm wưng kơ anăp EU gĭr srăng bị hrŏ 50% êa drao krih, 20% hbâo pruê, 50% êa drao yua hlăm mnơ̆ng dhơ̆ng dliê kmrơ̆ng”

Ba čhĭ kphê kơ ala tač êngao mơ̆ng Việt Nam jưh lu hlăm anôk ba čhĭ ti Ơ Rôp, mâo hlăm brô 60% hnơ̆ng kphê mơ̆ng ala čar drei kơ anôk ba čhĭ ti ala tač êngao. Ƀiădah tơdah anôk bruă duh mkra ngă soh hŏng Klei bhiăn kăm bi rai dliê leh anăn carbon snăn srăng đŭ bi kmhal 4% ênoh hrui wĭt mơ̆ng knơ̆ng bruă hlăm 1 thŭn. Hlue si hdră, truh thŭn 2035 leh anăn 2050 snăn amâo mâo ôh Carbon, kyua anăn dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma ba čhĭ kơ ala tač êngao mơ̆ng Việt Nam brei ngă djŏ hnơ̆ng kčah anei. Jing brei yua mnơ̆ng dhơ̆ng, mnuih mă bruă hlue ngă kjăp, anei jing sa klei bi kgăn prŏng hlăm anôk ba čhĭ Ơ Rôp. Knơ̆ng bruă mnia blei ba čhĭ mnơ̆ng kơ ala tač êngao 2/9 mơ̆ng Dak Lak - sa thŭn ba čhĭ 120 êbâo ton kphê, 10 êbâo ton tiu, prăk hrui wĭt mâo 275 êklăk USD hlăm ênoh hrui wĭt giăm 7000 êklai prăk. Čiăng lŏ dơ̆ng mđĭ lar leh anăn mđĭ kyar anôk ba čhĭ kơ mnơ̆ng ala tač êngao krĭng Ơ Rôp, Knơ̆ng bruă mkŏ mjing leh anăn dưi mkăp Hră kphê amâo bi rai dliê - sa hdră kčah kjăp kơ dŭm anôk bruă duh mkra, bruă ba čhĭ kphê hlăm anôk ba čhĭ Ơ Rôp. Lê Thanh Sơn- Khua Knơ̆ng bruă mnia blei ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ ala tač êngao 2/9 mơ̆ng Dak Lak akâo:

 “Kơ hnơ̆ng kčah kphê, gang mkhư̆ bi rai dliê, êwa djah carbon, mtă kơ dŭm anôk bruă djŏ tuôm mâo dŭm hdră êlan, klei gĭt gai čiăng kơ anôk bruă duh mkra dưi mă bruă hŏng phung khua gĭt gai dŭm alŭ wăl mâo krĭng, đang pla mjing čiăng kčah anôk, mă bruă, ngă djŏ dŭm hnơ̆ng kčah anei. Bruă tal dua, kyua drei jưh lu hlăm anôk ba čhĭ Ơ Rôp, kyua anăn akâo kơ Phŭn bruă tuh tia mnia blei mâo bruă ngă ktang hĭn, mâo boh phŭn hĭn, mtrŭt mjhar hlăm anôk ba čhĭ êdah êdi msĕ si China, India leh anăn Japon čiăng si bĕ ngă drei bi êdu ƀiă klei knang hlăm anôk ba čhĭ Ơ Rôp.”

Hlue si Vũ Bá Phú- Knơ̆ng bruă mtrŭt mjhar mnia blei, Phŭn bruă tuh tia mnia blei snăn Lăn Dap Kngư tuôm hŏng lu klei gun kpăk kơ klei bhiăn, hdră êlan, kreh knhâo mrâo mrang, hnơ̆ng mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma, mnuih mă bruă hnơ̆ng jăk, kdrăp mnơ̆ng leh anăn kƀah klei bi hgŭm krĭng čiăng dưi mđĭ lar jih klei găl, klei mâo tơdah ba mnơ̆ng dhơ̆ng kơ anôk ba čhĭ dlông rŏng lăn:

 “Čiăng mjing klei mlih mrâo mâo klei êdah êdi hlăm bruă mđĭ lar bruă klam mdê hjăn leh anăn ba yua tŭ dưn hĭn klei găl đĭ kyar mơ̆ng krĭng, brei mâo hdră msir mđĭ klei kreh knhâo kdrăp mrâo, bi hgŭm hlăm bruă mkra mjing mđĭ ênoh yuôm mnơ̆ng dhơ̆ng; bi hgŭm krĭng hlăm bruă ngă mđĭ kyar bruă mnia blei leh anăn ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ ala tač êngao. Boh nik jing bi liê ba yua mâo boh phŭn dŭm wăl duh mkra ƀăng jang knông lăn kơh dưi jao mnơ̆ng dhơ̆ng krĭng Lăn Dap Kngư ƀrư̆ lu hĭn”.

 Čiăng đru mđĭ kyar krĭng Lăn Dap Kngư mâo klei bi mlih hĭn êdi hlăm bruă mtrŭt mjhar mnia blei, mđĭ kyar ba čhĭ kơ ala tač êngao ktang hĭn hlăm wưng kơ anăp, dŭm čar krĭng Lăn Dap Kngư brei bi hgŭm čiăng hrăm mbĭt mđĭ kyar dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng mâo klei găl phŭn kơ grăp êpul mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng krĭng, mơ̆ng anăn bi mklă dŭm gru hmô mkăp, ênoh yuôm djŏ guôp čiăng pŏk ngă dŭm ênoh yuôm mnơ̆ng dhơ̆ng jăk hĭn. Êngao anăn, dŭm alŭ wăl brei mđing kơ anôk bruă nah gŭ mnia blei, anôk bruă nah gŭ kơ klei mđĭ kyar mnia blei kluôm krĭng, brei mâo klei bhiăn čiăng mkŏ mjing dŭm knơ̆ng bruă, êpul grup thơ̆ng kơ mnia blei mdê hjăn čiăng rơ̆ng ba čhĭ dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng krĭng. Dŭm anôk bruă brei hmao hâo hưn kơ anôk ba čhĭ ala tač êngao čiăng păn kjăp klei čiăng ba yua ti grăp anôk ba čhĭ, mơ̆ng anăn mkra mlih mnơ̆ng dhơ̆ng djŏ guôp hlue si grăp anôk ba čhĭ, mđĭ klei bi ktưn mơ̆ng mnơ̆ng dhơ̆ng grăp anôk ba čhĭ dlông rŏng lăn./.