VOV4.Êđê – Ho\ng mnuih [uôn sang djuê ana M’nông, êngao kơ du\m mta mnơ\ng yua mse\ si ]ing, ]eh, boh giêt krô pioh djăt êa, dưm êsei amâo dah knguôr pioh kpei mdiê, ktơr… sơnăn bu\ng ăt jing mnơ\ng yua yuôm bhăn hlăm klei hd^p mda aguah tlam. Anei jing mnơ\ng yua amâo dưi k[ah ôh hlăm klei hd^p mda go\ êsei ăt mse\ mơh hlăm du\m knăm m’ak mnuih m’nông. Kdrê] knhuah siam ê[a\t dhar kreh lăn Dap kngư” hruê anei hâo hưn ho\ng mnuih [uôn sang lehana\n [^ng găp drei bu\ng djuê ana M’nông.

Ăt mse\ si du\m djuê ana mkăn ti Lăn dap Kngư, mơ\ng đưm, mnuih M'Nông mâo klei bhiăn buh mdiê pla ktơr, hbei, hbei [lang hlăm hma. Wa\l lăn anôk ruah ngă hma mâo du\m anôk ti ]ư\, kyua anăn leh hrui pe\ mnơ\ng, amâo dưi du\ mdiăng ho\ng êdeh ôh, boh nik pu\ amâo dah êwak ăt dleh mơh. Hlăk anăn snăn bu\ng (sah, vaih) jing mnơ\ng yua jăk h^n ]ia\ng du\ mdiăng mnơ\ng mơ\ng lo\ hma kơ êlan klông, ba w^t kơ sang.

 Khă sơnăn ]ia\ng dưi mâo bu\ng jăk, rơ\ng leh anăn siam snăn bryă mprăp mnơ\ng pioh m`am bu\ng ngă bi jăk. Hluê si klei thâo mơ\ng Khua mduôn Che Khuyên, ti [uôn Nà Xược, să Ea  Huar, kdriêk {uôn Đon, ]ar Dak Lak, snăn ]ia\ng dưi ngă sa boh bu\ng mâo lu hruê mmông leh anăn kdrê] ngă mdê mdê, hlăm anăn  bruă ruah m'ô khua pioh m`am bu\ng jing ]ia\ng êdi.

“ S^t m`am bu\ng ara\ng srăng ruah ana m'ô mâo tu\t dlông leh anăn khua man dưn. Si tô hmô ana maoa 1 thu\n snăn ruah mă m`am bu\ng jing jăk h^n, tơdah ana khua đei snăn đrê` leh anăn joh amâo mă pioh m`am ôh. Leh koh m'ô, hwiê pô koh hlăm dua kdrê] mdê mdê, leh anăn ba [hu krô, leh anăn ba w^t pioh hr^ mnan m`am bu\ng."

Khua mduôn Che Khuyên brei thâo, bu\ng (sah) mơ\ng mnuih Mnông amâo thâo ôh hbil mphu\n mâo hlăm klei hd^p mnuih Mnông, kno\ng thâo mơ\ng điêt hlăm brô 8-9 thu\n `u tui hriăm mơ\ng awa `u hdră m`am bu\ng. Snăn truh kơ khua thu\n `u lo\ dơ\ng bi hriăm anak `u hdră m`am bu\ng. Mơ\ng năn, bu\ng amâo dưi k[ah ôh hlăm klei hd^p grăp hruê leh anăn anăn jing sa mnơ\ng siă suôr ho\ng `u leh anăn mnuih [uôn sang hlăm [uôn truh ara\ anei. Bruă m`am ho\ng kngan leh anăn bruă m`am bu\ng khăng mâo mnuih M'nông ruah mmông djo\ guôp hlăm thu\n. Amâo djo\  hlăm djăp yan dưi m`am bu\ng sơa^ ôh, [ia\dah m`am bu\ng hlăm du\m yan mprăp hrui pe\ boh mnga.

 “Truh yan nap puôt mdiê hma srăng m`am bu\ng. M`am bu\ng pioh gui êa, gui mdiê leh anăn m`am bu\ng pioh puôt mdiê. Hlăm brô hlăm êbeh 10 hruê srăng m`am leh bu\ng. Đưm dih m`am bu\ng kno\ng pioh yua hlăm go\ sang đui], amâo ba ]h^ ôh. Kyua grăp ]ô thâo m`am sơa^  kơ go\ sang pô. Kâo thâo m`am bu\ng kyua tui hriăm mơ\ng awa kâo, truh tan puôt wiă awa kâo m`am bu\ng snăn kâo tui hriăm, tơdah ]ia\ng hriăm m`am bu\ng snăn  hriăm mơ\ng phung khua mduôn, amâo djo\ kno\ng ]o\ng thâo m`am ôh."

Bu\ng amâo djo\ kno\ng jing kdrăp mnơ\ng tu\ dưn hlăm bruă mkra mjing mă bruă, [ia\dah ăt jing mnơ\ng amâo dưi k[ah ôh hlăm du\m gưl knăm mơak mơ\ng mnuih M'Nông. Grăp gưl mko\ mjing knăm ngă yang huă êsei mrâo, knăm ngă yang akâo adiê hjan ako\ yan di`u yua bu\ng ( sah) pioh dưm mnơ\ng ngă yang mse\ si ]^m ăm, êsei brông, du\m mta asa\r mjeh pioh pla ba ngă yang.  Bu\ng mnuih M'nông khăng mâo boh dlông hlăm brô 50-60cm, mbah w^l, đing kdriêk khuăt siam, tur điêt h^n kơ mbah. Hluê si khua mduôn Che Khuyên, mnuih M'Nông mâo 3 mta bu\ng anăn jing: vaih, sah, siău, grăp mta dưi yua mdê mdê.

“ Mnuih M'Nông snăn srăng mâo bu\ng mdê mơ\ng mnuih M'Nông, khă sơnăn mâo 3 mta bu\ng. Mta prung pro\ng, m`am rơng (vaih) pioh gui djuh, gui êa, bi mta bu\ng man dưn leh anăn m`am kpal (sah) snăn pioh gui mnơ\ng s^t nao pưk hma, nao mă êbu\ng, pe\ djam djiê, nao sa] êa mă kan, nao răng êmô kbao amâo dah nao ]ua\n êman hlăm dliê ara\ng ăt gui bu\ng điêt man dưn jăk h^n. Bi sơ\k (siău) pioh kă ti k'iêng leh anăn dưi gui mơh, pioh puôt mdiê lu h^n. Kno\ng mâo bu\ng (sah) dưi yua lu h^n.  Mrâo anei kâo ăt nao m`am bu\ng ti sang bi k[^n [uôn ]ia\ng bi hriăm kơ phung êdam êra."

Ară anei, khă gơ\ klei hd^p mrâo mrang mâo lu klei mlih mrâo, mâo lu mta mnơ\ng yua tu\ jăk dưi m`am ho\ng ksu, amâo dah msei jăk h^n, [ia\dah bu\ng ăt dưi ba yua na nao hlăm klei hd^p mnuih M'Nông. Mâo gưl nao ]hưn ti [uôn sang mnuih Mnông amâo dah nao ti hma, drei ăt [uh phung aduôn, am^ gui bu\ng nao mă êbu\ng, wah kan amâo dah răng êmô kbao. Anăn jing knhuah dhar kreh jăk siam mơ\ng mnuih M'Nông leh anăn du\m djiê ana mkăn ti Lăn dap Kngư ăt dôk kriê pioh.

H’Zawut pô ]ih hlo\ng răk