VOV4.Êđê – }ing kram jing sa kdra\p tông mơ\ng đưm mâo ma\ hja\n pa\n mơ\ng mnuih djuê ana Êđê, dưi nga\ mkra ho\ng kram ma\ mơ\ng dliê ]ư\ ti kr^ng Dap kngư. Ênai mơ\ng  ]ing kram anei kwang kja\p, pral bi kđra\p hmư\ m’ak hlak. Knhuah tông `u ênưih, mnơ\ng nga\ mkra a\t êlưih duah mơh, ]ing kram mâo klei tu\ yuôm pro\ng êdi hla\m klei hd^p, brua\ dhar keh mơ\ng êpul êya mnuih [uôn sang Êđê, `u sia\ suôr  hla\m klei hd^p hruê hruê, `u kdrưh hla\m du\m kna\m m’ak, jing ai tiê klei m^n mơ\ng mnuih [uôn sang ba m’^t c\ia\ng lac\ kơ klei ]ang hma\ng, klei kha\p ]ia\ng.

C|ing kram hluê si klei bhia\n t^ng ho\ng mrô hliê, mâo 5, 7 amâodah 9 boh c\ing bi mguôp, mâo mơh đa truh 19 boh. Gra\p boh c\ing kram `u mâo mdê bi ênai êdu, ktang. S^t tông jih jang mb^t sra\ng kwang mjing ênai mguôp hmư\ ga\l kdra\m êdi.

Hluê si pô thâo mbrua\ Aê Ap, ti sa\  Êa Tul, kdriêk Cư\ Mgar, c\ar Daklak brua\ mkra mjing dja\p ênu\m kdra\p gơ\ c\ing kram jing klei dleh dlan êdi. Pô mkra bi nao hla\m dliê ruah kram khua mâo boh pro\ng man dưn mjing du\m ênai êdu ktang, đ^ tru\n. Kram leh koh ba w^t ba [hu bi thu hla\m brô mâo 2 mlan. Boh dlông mơ\ng sa đ^ng kram hla\m brô mơ\ng 29 – 45cm, boh pro\ng mơ\ng 7 – 9cm. Mb^t ho\ng du\m đ^ng kram jing sa po\k kram pioh mjing ênai m`ê. Pô mbrua\ Aê Ap lac\ kơ hdra\ nga\ mkra c\ing kram:

“ Kram c\ia\ng bhu krô he\ êlâo. Drei blah mtah tôhmô leh krô krêc\  jing 6 kdrêc\, drei hr^ mơ\ng ana hlo\ng [rư\ điêt kơ dlông. Leh krô kơh drei thâo mga\l `u ja\k mâo ênai điêt pro\ng, knah khơ\k knah pro\ng drei bi mga\l kho\k he\, drei dưi kho\k hja\n amâodah kho\k mdua tu\ mơh.”

Gra\p boh c\ing kram `u mâo ênai mdê mơh, kyua ana\n phung mkra mjing c\ia\ng bi thâo hmư\, leh ana\n mâo kngan mbrua\ pioh krah mjing po\k kram, đ^ng kram leh ana\n c\ia\ng hmư\ ênai `u bi ga\l djo\ s^t pô tông. S^t kdra\p c\ing kram  pô mkra ênu\m leh, c\ia\ng bi lui mâo hla\m brô 5 mlan pioh dla\ng kyua yan adiê sra\ng nga\ kơ ênai c\ing kram bi mlih he\. Mmông ana\n, pô bi mga\l ênai c\ing kram ho\ng hdra\ kha\t đu\t h^n đ^ng kram amâodah lo\ kriêt he\ mbah đ^ng kram. Pô mbrua\ mkra mjing c\ing kram Am^ H’Roi, ti sa\ êa Tul, kdriêk C|ư\ Mgar, c\ar Daklak hưn ktưn lac\: đưm adih hla\k ka mâo ôh c\ing êdi, mnuih [uôn sang Êđê thâo mkra mjing leh c\ing kram. Anei jing sa mta pioh tông mâo ma\ mdê hja\n mơ\ng djuê ana Êđê:

“ Kâo dê kâo hmư\ mơ\ng điêt. C|ing kram `u điêt khua\t mlua\t. Hmư\ gơ\ kc\a\i kwang ja\k mơh. C|ing êdi mâo ênoh yuôm, mâo lu kdra\p, lu đ^ng mơh. C|ia\ng thâo tông jing a\t hria\m s’a\i mơh.”

S^t tông c\ing kram, mnuih tông kđip đ^ng kram ti dua nah pha, dưh po\k kram dôk mga\n t^ng kơ mbah đ^ng kram, sa nah ako\ dưh ti pha, sa nah ako\ dưm ti pla\ kngan điâo. Kngan hnua\ dja\ mnoh tông, tông ti krah po\k kram c\ia\ng mâo ênai kwang m`ê mơ\ng đ^ng kram. Ênai c\ing m`ê tui hluê ho\ng ênhiang tông. Bi ênai bi mdhiang, bi êdu, ktang, đ^ tru\n jing tui hluê ho\ng pô bi mđing, mđang pla\ knga dôk krơ\ng po\k  kram ana\n.

 C|ing kram a\t mâo dja\p ênai, pro\ng điêt, êdu ktang, đ^ tru\n mse\ ho\ng c\ing êdi mơh. Sna\n [ia\dah c\ing kram `u sia\ suôr h^n ho\ng klei hd^p mnuih [uôn sang Êđê, kyua `u êlưih tông leh ana\n mnơ\ng pioh mkra mjing gơ\ êlưi mơh duah mâo. Pô mbrua\ Aê Zim ti [uôn Kniêt, sa\ Êa Ktur, kdriêk C|ư\ Kui`, c\ar Daklak brei thâo:

“ Hua\ bla\m mna\m thu\n ara\ng tông mơh. Tôhmô tông aguah tlam mdêc\ khơ\k bi tông ênang, bi tông nga\ yang kơ asei mlei, mse\ si êluh hla kyâo mtâo jing djiê ana\n [ia\ ara\ng tông `u, tơ mâo brua\ s^t ara\ng tông c\ing êdi ana\n, `u ara\ng tông mâo lu mta mơh jing mse\ si ara\ng iu đ^ng na\m ana\n mơh, mâo lu mơh brua\ ara\ng yua `u, ara\ng mkra `u ho\ng kram.”

Ho\ng lu ênhiang tông mga\l bi mtio\ hmư\ m’ak hlak, c\ing kram amâo djo\ kno\ng jing ênai pioh hmư\ bi êđa\p suaih ai tiê klei m^n leh du\m mmông nga\ brua\ sua\i êma\n đuic\ ôh, [ia\ lo\ jing mse\ si boh blu\ ja\k j^n hmư\, bi mko\ ai tiê anak mnuih ho\ng klei m^n đa\o. Kyua na\n, c\ing kram dưi ba yua hla\m lu kna\m m’ak mơ\ng [uôn sang, hla\m du\m klei nga\ yang mơ\ng ga\p djuê go\ sang anak Êđê. Sna\n [ia\dah, c\ing kram gơ\ amâo mâo rơ\ng sui ôh kno\ng hla\m brô 3 thu\\n sna\n ênai `u sra\ng bi mlih yơh, amâo dưi thâo lo\ bi mga\l djo\ ôh, êjai ana\n hla\m [uôn sang dôk [ia\ sna\k mnuih thâo mkra mjing leh ana\n mtô bi hria\m brei brua\ tông c\ing kram. Kyua ana\n knhuah mdê hja\n c\ing kram mơ\ng mnuih [uôn sang Êđê hla\k [rư\ [rư\ luc\ ram, c\ia\ng bi mâo klei mđing dla\ng hmao duh bi liê dưi dôk kriê pioh, mđ^ lar.

                                                                                                H’Nga pô ]ih hlo\ng răk