VOV4.Êđê - Klei bi dôk ung mo# mơ\ng điêt, bi dôk ung mo# gia\m sa êrah amâo djo\ kno\ng nga\ soh ho\ng klei k]ah mtru\n mơ\ng Hdra\ bhia\n [ia\ lo\ ba lu klei truh hu^ hyưt, kjham êdi hma\i amâo ja\k truh kơ djuê ana, hnơ\ng tu\ ênoh mnuih a\t mse\ mơh klei suaih pral mơ\ng phung êdam êra. Ti ]ar Daklak, amâo dleh ôh ]ia\ng tuôm ho\ng phung êdam êra jing mnuih djuê [ia\ kno\ng mrâo 15 – 16 thu\n dôk leh ung, dôk leh mo#; mb^t ho\ng ana\n jing ayo\ng amai adei anak amiêt, anak awa, anak am^ neh sa êrah bi dôk.

             H’El Long Dinh, djuê ana M’nông ti [uôn Pai Ar, să Dak Phơi, kdriêk La\k, thu\n anei mrâo bo\ 20 thu\n, [ia\dah dôk ung mâo leh beh 3 thu\n leh ana\n mâo 1 ]ô anak êkei 3 thu\n. Klei ]ia\ng la] êdi ana\n jing 2 ung mo# H’El jing ayo\ng adei anak am^ aneh, anak amiêt sa tian. Aduôn H’Long Long Ding, am^ H’El brei thâo: djuê găp `u la] s’nei, ayo\ng adei thâo bi dôk ăt jăk mơh, kyua ngăn do\ jao kơ anak aneh amâo le\ hla\m kngan mnuih ti êngao ôh:“ Klei bi m^n mơ\ng aduôn aê hmei, mnuih hlăm djuê găp bi dôk jing ]ia\ng dưn yua ngăn do\, kriê dlăng ngăn do\ hlăm sang amâo mâo mbha kơ mnuih hlăm djuê mkăn ôh. Ayo\ng adei di`u bi khăp ]ia\ng, s’năn di`u bi dôk yơh”.

            Ăt dôk ung mơ\ng 15 thu\n mse\ si H’El Long Dinh, thu\n anei, Hoàng Thị Den, djuê ana H’Mông ti alu\ Noh Prông, să Hoà Phong, kdriêk Krông Bông, mâo 2 ]ô anak leh. Anak tal êlâo mâo 2 thu\n, anak tal 2 ka bo\ mơh 7 mlan. Hoàng Thị Den ba  anak tal êlâo kơ am^ ama `u pô rông kriê dlăng, ]ia\ng `u mâo m’mông kriê dlăng anak tal 2. Djăp mta bruă lo\ hma grăp hruê hlăm go\ sang kno\ng ung pro\ng h^n kơ `u mâo sa thu\n ana\n yơh nga\. Hoàng Thị Den brei thâo: ti alu\ Noh Prông, mâo lu mniê êra H’Mông ăt dôk ung ưm mse\ ho\ng kâo, leh ana\n anei jing klei bhia\n aguah tlam gơ\ leh:“Bi tuôm [uh bi khăp ]ia\ng snăn bi dôk yơh. Kâo thâo dôk ung ưm mse\ si anei knu\k kna amâo mâo brei ôh, [ia\dah c\ia\ng bi dôk anăn ăt bi dôk mơh. Ba tian sna\n k’kiêng anak yơh, amâo mâo thâo srăng ngă hma^ djo\ kơ klei suaih pral ôh”.

            Kno\ng t^ng yap ti să Êa ~uôl, kdriêk {uôn Đon, wưng êgao mâo 3 kruôp ung mo# bi dôk mơ\ng điêt leh ana\n 1 kruôp bi dôk gia\m sa êrah. Hluê si khua g^t gai Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa să Êa ~uôl, kdriêk {uôn Đon, êngao klei truh amâo mâo ja\k  kơ klei suaih pral leh ana\n asei mlei klei m^n ho\ng ênuk gưl ti ana\p, klei bi dôk gia\m sa êrah lo\ ngă  truh klei dleh dlan kơ alu\ wa\l hlăm bruă kriê dlăng, kyua kruôp ung mo# anei amâo mâo ngă hră m’ar bi dôk ung mo#, amâo mâo ngă hră hưn hruê k’kiêng kơ anak ôh. Leh anak aneh truh thu\n nao sang hră, brua\ knu\k kna yơh msir mghaih klei truh kơ ênoh mnuih, go\ êsei. Hlăk êjai ana\n, bruă mtô mblang kơ klei truh ju\ jhat mơ\ng klei bi dôk ung mo# mơ\ng điêt leh ana\n gia\m sa êrah tuôm ho\ng lu klei dleh dlan. Amai H’Đhim Liêng Hót, pô dru bruă ênoh mnuih [uôn Pai Ar, să Đak Phơi, kdriêk La\k brei thâo: “ Nao truh kơ sang iêu la] mtru\t mjhar jing dleh êdi, bi klei bi dôk mơ\ng điêt, bi dôk gia\m sa êrah, kâo mb^t ho\ng brua\ knu\k kna nao mtô mblang, [ia\ di`u bi khăp  bi c\ia\ng di`u bi dôk yơh, amâo thâo lo\ b^t mjing ôh ara\ anei”.

            Hluê si Anôk bruă ênoh mnuih – Hdra\ [a\ k’kiêng anak [ia\ ]ar Daklak, hlăm thu\n 2015, hlăm alu\ wa\l ]ar mâo 794 kruôp ung mo# bi dôk mơ\ng điêt, 5 kruôp ung mo# bi dôk gia\m sa êrah, kno\ng t^ng yap krah thu\n 2016, mâo 439 kruôp bi dôk ung mo# mơ\ng điêt leh ana\n 8 kruôp bi dôk gia\m sa êrah. Khă gơ\ ]ar Daklak po\k ngă leh gru hmô “ Gang mkhư\ bi mhro\ klei bi dôk ung mo# mơ\ng điêt, bi dôk gia\m sa êrah, đru mguôp mđ^ h^n hnơ\ng thâo ênoh mnuih kmưn”, [ia\dah klei anei ăt kăn hro\ lei, tăp năng lo\ đ^ h^n. Bác sĩ Phạm Thị Tuyết Nhung, K’iăng khua dlăng Anôk bruă ênoh mnuih kmưn – ngă mnê] [a\ k’kiêng anak [ia\ ]ar Dak Lak, brei thâo:“ Anôk bruă ênoh mnuih kmưn leh ana\n du\m Anôk bruă ênoh mnuih kmưn kdriêk, du\m anôk bruă nah gu\ mko\ mjing klei đru k]e\ êpul, đru k]e\ go\ êsei mđing dlăng kơ phung hlăk thu\n ka truh đ^ pro\ng, hlăk ai. Mguôp mb^t ho\ng alu\ wa\l mko\ mjing klei mtô mblang êlam h^n truh kơ djăp go\ êsei đru du\m go\ êsei thâo [uh klă klei bi dôk ung mo# mơ\ng điêt, bi dôk sa êrah jing 1 klei truh tơl ngă hma^ djo\ kơ go\ êsei, yang [uôn leh ana\n du\m ênuk gưl êdei ana\p”.

            Du\m ]ô hđeh k’kiêng mơ\ng du\m kruôp ung mo# bi dôk sa êrah êlưih mâo du\m mta klei ruă tưp kyua mguôp mb^t du\m gien awa\t ba klei ruă. Du\m mta klei ruă khăng mâo lu êdi mse\ si: klei êrah amâo mâo jăk, prô] tian kăn jăk lei, amâo jăk asei mlei mơ\ng tian am^, ko# [lơ [lơ\, bum ală leh ana\n boh nik gơ\ klei ruă lik êrah mơ\ng tian am^… Knơ\ng bruă djo\ tuôm ti ]ar Dak Lak mđ^ ktang bruă mtô mblang, [ia\dah klei anei ăt lo\ mâo mơh. Hruê mlan kơ ana\p, bi mâo klei đru ngă bruă ktang h^n mơ\ng du\m êpul êya, hlăm ana\n mâo wa\t klei ngă bruă mơ\ng khua kiă dlăng klei đăo, ]ia\ng klei bi dôk ung mo# mơ\ng điêt, sa êrah amâo lo\ jing klei hlơr mơr ôh ti du\m boh [uôn kr^ng taih kbưi ]ar Dak Lak./.

                                                                    H'Nga pô ]ih mkra.