VOV4.Êđê - Klei rua\ jơ\ng kngan [a\ng êgei jing sa hla\m du\m klei rua\ ti êngao kl^t kliêng mơ\ng virut nga\, kha\ng mâo ti phung hđeh, klei đ^ lar pral êdi. Anei jing klei rua\ amâo ktro\ ôh tơdah amâo thâo hdra\ gang mkhư\, klei rua\ anei sra\ng ba lu klei truh hu^ hyưt mse\ si: Klei rua\ hla\m dlô, rua\ kboh, bo\k kso\ đa đa hlo\ng truh kơ djiê. Ti Daklak, klei rua\ jơ\ng kngan [a\ng êgei anei dôk đ^ lar pral êdi hla\m du\m mlan ho\ng anei.

Amuôn Nguyễn Chí Thông 22 mlan ti alu\ 4, să Yang Reh, kdriêk Krông Bông, ]ar Dak Lak nao đih mdrao ti Adu\ mdrao klei ruă hđeh êlăk – Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên hla\m klei êngoh hlơr, hia n’nao, hlăm asei mlei mâo lu gru bi mđu] m’ia, [a\ng êgei bi kpla]. Aê mdrao bi mklă Nguyễn Chí Thông djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei leh ana\n brei dôk đih mdrao ti sang êa drao ]ia\ng ksiêm dlăng, mdrao mgu\n. Amai Võ Thị Vân Anh, am^ Nguyễn Chí Thông la]: “Kâo [uh anak kâo êngoh hlơr, truh 39 độ, êa bah kbiă lu, hlăm [a\ng êgei mâo lu gru mđu], wa\t hlăm jơ\ng kngan dơ\ng, sơnăn go\ sang ba nao mkă dlăng. Aê mdrao la] anak kâo djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei”.

1 ]ô mnuih mkăn djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei hlăk dôk mdrao ti Adu\ bruă mdrao klei ruă phung hđeh êlăk – Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên ana\n jing amuôn Ngô Xuân Bảo Hân 24 mlan ti alu\ 2 să Êa H’Leo, kdriêk Êa H’Leo, ]ar Dak Lak. Amai Phạm Tị Ngọc Lý, am^ Bảo Hân brei thâo:“2 hruê tal êlâo kâo [uh anak kâo êmăn êmiêk, mtu\k leh ana\n hdrak. Kâo bi m^n gơ\ amâo mâo kjham ôh, sơnăn ]o\ng kriê dlăng mă pô ti sang. Truh hruê tal 3, sơnăn anak kâo amâo lo\ huă ôh leh ana\n đ^ êngoh. Kâo bi m^n anak kâo êngoh kyua ]a\t êgei, sơnăn brei mnăm êa drao lưh êngoh, [ia\dah ăt êngoh hlơr. Ba nao anak kơ sang êa drao kdriêk mkă dlăng, [uh gơ\ êngoh truh 40 độ. Sang êa drao t^ng mkă anak kâo djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei, sơnăn ba nao kơ Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên”.

Klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei jing 1 klei ruă tưp kbiă mơ\ng kman hlăm êpul Enterovirus. Klei ruă tưp mơ\ng mnuih ba kơ mnuih hluê klei bi mje\ ho\ng mnuih ruă amâo dah hluê mnơ\ng yua mâo kman klei ruă. Klei khăng bi êdah mơ\ng klei ruă ana\n jing êngoh, ruă ko\ng đo\k, kpla] [a\ng êgei, êhưl, êlah, bi mđu] m’ia ti pla\ kngan, plă jơ\ng, ti k’u\t, ti yu\r tluôn.

Hluê si klei Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên hưn, mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei, adu\ mdrao klei ruă phung hđeh tu\ jum leh ana\n mdrao kơ giăm 500 ]ô mnuih djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei, ênoh mnuih djo\ klei ruă mâo raih hlăm du\m mlan. Khă sơnăn, mphu\n k]ưm mlan 9, klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei đ^ lar h^n, ho\ng giăm 200 ]ô mnuih. Hluê si Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, khua Adu\ bruă mdrao klei ruă phung hđeh êlăk, lu phung hđeh djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei nao đih kơ sang êa drao mâo du\m klei bi êdah klă mơ\ng klei ruă mse\ si êngoh hlơr, bi mđu] m’ia ti plă kngan, plă jơ\ng hlăm [a\ng êgei. Đađa kjham h^n, sơnăn mâo klei bi êdah mse\ si ktư\ jơ\ng kngan, [le\ o#, bi kdjăt amâo dah hia n’nao.

Kơ hdră mdrao mgu\n klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei ti Adu\ mdrao klei ruă phung hđeh êlăk, Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên, Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh brei thâo:“Mơ\ng ako\ mlan 9 truh kơ ara\ anei, ênoh mnuih djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei ăt mse\ mơh hnơ\ng kjham đ^ h^n mkă ho\ng du\m mlan êlâo leh ana\n hluê si t^ng hlăm hruê mlan kơ ana\p ênoh mnuih djo\ klei ruă srăng lo\ dơ\ng đ^ h^n. Ara\ anei, grăp hruê, Adu\ mdrao klei ruă phung hđeh êlăk mdrao kơ hlăm brô 45 ]ô hđeh djo\ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei leh ana\n mâo hlăm brô mơ\ng 5 – 10 ]ô hđeh nao đih mdrao”.

Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh ăt brei thâo: klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei tơdah ti hnơ\ng hdjul, dưi mơh dôk mdrao ti sang hluê si klei ktrâo la] mơ\ng knuă druh mdrao mgu\n. Khă sơnăn phung am^ ama bi mđing hmao [uh du\m klei bi êdah kjham ]ia\ng nao đih kơ sang êa drao pioh mkhư\ gang hu^dah đ^ nao kơ kjham:

“Phung am^ ama bi mđing, s^t anak aneh pô mâo du\m klei bi êdah klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei, ana\n jing êngoh hlơr, wa\t du\m gru bi mđu] bi m’ia ti plă kngan, plă jơ\ng, hlăm lam [a\ng êgei sơnăn ba nao kơ sang êa drao giăm h^n ]ia\ng mkă dlăng leh ana\n hmao dưi thâo tăp hnơ\ng klei ruă. Tơdah hđeh mâo klei ruă hdjul, dưi mdrao ti sang, sơnăn bi ksiêm dlăng klă du\m klei bi êdah kjham ]ia\ng ba nao kơ sang êa drao mse\ si êngoh hlơr đrông dleh lưh êngoh, hia n’nao, kdjăt lu blư\ amâo dah [le\ o# lu, amâo dah mâo du\m klei bi êdah kjham h^n mse\ si ktư\ jơ\ng, êbat amâo mâo kjăp… sơnăn ba nao kơ sang êa drao mtam”.

Klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei khăng mâo ho\ng phung hđeh gu\ 10 thu\n, lu êdi jing phung hđeh gu\ 5 thu\n. Ara\ anei klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei ka mâo ôh vắc xin răng mgang klei ruă leh ana\n êa drao mdrao klei ruă ho\ng klei tu\ dưn. Kyua ana\n, phung am^ ama bi pral ksiêm dlăng du\m hdră răng mgang klei ruă mâo boh tu\ dưn h^n ]ia\ng răng mgang klei suaih pral kơ anak aneh pô, ênưih h^n ana\n jing hluê ngă 3 mta klei doh: {ơ\ng huă doh, mnăm doh, mnơ\ng hlăp doh./.