VOV4.Êđê - Kbưi ho\ng wa\l krah kdriêk hla\m brô 25 km, }ư\ Pui jing sa hla\m du\m sa\ [un h^n êdi mơ\ng kdriêk Krông Bông, ]ar Daklak. Anei jing anôk hd^p mda mơ\ng lu mnuih djuê ana Mông. Sa kdrêc\ jing  Kyua êlan klông êrô êbat dleh dlan, mnuih [uôn sang hla\m sa\ kha\ng kkiêng anak ti  sang mtam. Klei anei mâo leh hla\m lu thu\n ho\ng anei lehana\n êmưt dưi mkra mlih, nga\ kơ brua\ kriê dla\ng klei suaih pral phung am^ lehana\n phung hđeh ti sa\ }ư\ Pui tuôm ho\ng lu klei dleh dlan.

Go\ êsei amai Dương Thị Su 38 thu\n dôk ti [uôn }ư\ Rang, să }ư\ Pui mrâo kkiêng anak tal 7 sui ho\ng anei giăm 1 mlan. Ăt mse\ ho\ng lu go\ êsei mnuih Mông mkăn, go\ êsei `u kkiêng lu anak ]ia\ng mâo mnuih ngă bruă. {ia\dah jih 7 blư\ kkiêng anak, amai Su mâo ung pô, jing Dương Văn Chúng mă [uê kkiêng ti sang. Kno\ng thâo blu\ 2, 3 boh klei Yuăn, êkei 37 thu\n anei ka tuôm hriăm amâodah ka tuôm mâo hlei pô mtô  bi hriăm ôh brei hdră mă [uê. Dương Văn Chúng brei thâo, grăp blư\ mo# rua\ tian kkiêng, `u kno\ng ngă hluê si klei bhiăn djuê ana. Gưl tal êlâo `u ăt hu^ mơh, [ia\dah du\m gưl gơ\ juăt mưng leh yơh.

Kbưi ho\ng ana\n du\m boh sang, Vương Thị Má 19 thu\n ăt kkiêng anak tal 2. Kno\ng hriăm jih adu\ 4, dôk ung mơ\ng mrâo 16 thu\n, Vương Thị Má amâo mâo thâo ôh kơ hdră kriê dlăng klei suaih pral. Jih 2 blư\ kkiêng, ung `u pô yơh mă [uê kơ `u kkiêng ti sang:

“ Kâo hmư\ ara\ng la] kkiêng ti sang êa drao liê lu prăk, bi sang kâo amâo mâo prăk ôh, snăn bi kkiêng ti sang yơh”.    

{uôn }ư\ Rang mâo 157 go\ êsei, giăm 1 êbâo 200 ]ô mnuih, jing mnuih [uôn sang djuê [ia\ hriê mơ\ng kr^ng ]ư\ ]hia\ng kwar Dưr. {uôn mâo êbeh 80% ênoh go\ êsei [un. Hluê si Thào Văn Đại, pô đru bruă mdrao mgu\n [uôn }ư\ Rang, ti [uôn anei, yap mdu\m hlăm 3 ]ô mniê kkiêng anak snăn mâo 1 ]ô dôk kkiêng ti sang, lu êdi jing djuê găp hlăm sang bi mă [uê. Klei anei  sa kdrê] jing kyua klei bhiăn mơ\ng djuê ana, mnuih [uôn sang bi m^n, kkiêng anak amâo mâo klei duah ]hu\ luă mơ\ng mnuih nah êngao ôh, wa\t ho\ng phung knuă druh brua\ mdrao mgu\n, {ri mơh du\m thu\n ho\ng anei ti [uôn ka mâo ôh pô mâo klei truh amâodah phung hđeh mrâo kkiêng mâo klei truh bi hrut arua\t ariêng. Thào Văn Đại la] snei, mnuih [uôn sang c\ia\ng mâo klei bi mđing, kyua amâo dưi thâo êlâo ôh du\m klei srăng truh ho\ng am^ leh ana\n anak tơdah kkiêng ti sang: 

“ Grăp mlan kâo khăng nao mtô mblang kơ mnuih [uôn sang, tơdah kkiêng anak ti sang s^t mâo klei truh, snăn pô amâo thâo dưi msir mghaih ôh kyua ana\n c\ia\ng nao kkiêng ti sang êa drao. {ia\dah mnuih [uôn sang ti anei klei hd^p mda dleh dlan êdi, digơ\ la] amâo mâo prăk ôh, kâo kăn lo\ thâo lei si be\ ngă. Ti [uôn pô, yap mdu\m hlăm 3 ]ô kkiêng, snăn mâo sa ]ô kkiêng ti sang. Digơ\ ăt thâo mơh snăn jing amâo mâo jăk ôh, [ia\dah kno\ng thâo kteh ako\ lac\ jing amâo mâo prăk ôh”.

Ti kr^ng taih kbưi mơ\ng kdriêk Krông Bông, să }ư\ Pui mâo ênoh go\ êsei [un truh êbeh mkrah wah, lu êdi jing mnuih [uôn sang djuê [ia\. Thu\n 2017, kluôm să mâo 86 ]ô kkiêng anak ti sang, truh 1/3 ênoh [a\ kkiêng anak. 6 mlan ako\ thu\n 2018, ênoh kkiêng anak ti sang lo\ dơ\ng đ^, ho\ng 46 ]ô mnuih.

Amai Châu Thị Kim Hoà, Pô thơ\ng kơ bruă Kriê dlăng klei suaih pral [a\ kkiêng anak – Mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk, Sang êa drao să }ư\ Pui brei thâo: lu thu\n ho\ng anei, yap mdu\m grăp mlan phung knuă druh mơ\ng Sang êa drao nao kơ 6 alu\, [uôn mnuih djuê ana Mông ]ia\ng mtô mblang hdră kriê dlăng, răng mgang klei suaih pral, du\m klei hu^ hyưt tơdah kkiêng anak ti sang leh ana\n iêu la] mtru\t mjhar du\m go\ êsei phung mniê ata\t ba  nao kơ sang êa drao mkă dlăng anak ^, kkiêng anak. Khă snăn, klei anei bi mkra mlih adôk êmưt:

“ Klei bhiăn mơ\ng djuê ana Mông jing khăp kkiêng anak ti sang, Mb^t ho\ng ana\n, kyua klei hd^p mda adôk dleh dlan, amâo mâo êdeh êdâo,  sa kdrê] kyua êlan klông taih kbưi, dleh dlan, bohnik gơ\ yan hjan, hla\k êjai bi êbat nao truh kơ êbeh 10 km snăn kơh truh kơ sang êa drao, snăn digơ\ bi kkiêng anak ti sang”.

Hluê si amai Châu Thị Kim Hoà, mâo he\ klei kr^ng anei ka tuôm mâo ôh hđeh mrâo kkiêng djo\ mâo klei ruă bi hrut arua\t ariêng kyua sang êa drao rơ\ng kjăp ênoh phung mniê ba tian mâo tlo\ vaccine mgang klei rua\ . Kha\ snăn, hlăm klei kkiêng anak ti sang, am^ srăng tuôm ho\ng lu klei truh hu^ hyưt, hlăm ana\n lu êdi jing klei kluh êrah leh kkiêng. Tơdah tuôm ho\ng klei anei, kyua kbưi ho\ng sang êa drao, am^ srăng tuôm ho\ng klei hu^ hyưt truh kơ djiê tơdah amâo hmao do\ng mdrao, bi mkhư\ êrah.

Hla\m wưng kơ ana\p, knuă druh sang êa drao }ư\ Pui lo\ dơ\ng mđ^ ktang bruă mtô mblang, mđ^ h^n klei thâo săng leh ana\n bi mlih hdră ngă bruă mơ\ng mnuih [uôn sang. Bi nao ]ua\ dlăng nanao du\m go\ êsei, mtă mtăn kơ phung mniê dja\l  thâo du\m klei bi êdah rua\ tian kkiêng ]ia\ng hmao nao kơ sang êa drao. Mb^t ana\n, Sang êa drao ăt ba yua prăk bi liê mơ\ng du\m hdră bruă djo\ tuôm kơ bruă kriê dlăng klei suaih pral phung am^ leh ana\n phung hđeh êlăk, đru klei w^t nao, hua\ [ơ\ng kơ du\m phung kkiêng anak ti sang êa drao ]ia\ng bi mhro\ klei ktro\ kơ go\ sang, mtă mtăn kơ digơ\ bi nao kkiêng anak ti sang êa drao, c\ia\ng bi mhro\ [ia\ klei kkiêng anak ti sang.

Du\m klei hu\i hyưt s^t kkiêng anak ti sang

- Ơ aê mdrao! Bi tơdah kkiêng anak kơ sang ya mta klei amâo mâo jăk srăng tuôm ho\ng am^ lehana\n anak mrâo kkiêng?

. Aê mdrao Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Klei kkiêng anak kơ sang amâo mâo djo\ kno\ng ba klei amâo mâo jăk kơ hđeh mrâo kkiêng đu] ôh, [ia\dah wa\t kơ am^ mse\ mơh. Hlăm brua\ mdrao mgu\n hmei kreh tuôm, ana\n jing klei rua\ bi hrut arua\t ariêng hđeh mrâo kkiêng, kyuadah êjai kkiêng kơ sang, lu [uê ma\ tian amâo mâo jing mnuih thơ\ng kơ brua\ nai êa drao [uê ôh. Tal dua, jing kdrăp ma\ [uê, mse\ si mnơ\ng khăt msa\t, bi mdoh msăt, bi mdoh hđeh mrâo kkiêng amâo mâo djăp ênoh ]ua\n ôh, amâo mâo dưi mkhư\ kman ôh. Ho\ng am^ mrâo kkiêng, kreh mâo lu êdi jing klei kluh êrah leh kkiêng, djo\ kman leh kkiêng tơdah amâo mâo pral ba do\ng mdrao, lu] lu êrah snăn am^ mrâo kkiêng srăng truh kơ djiê. Lehana\n ênưih mâo lu mta klei rua\ djo\ kman mkăn, mse\ si drei thâo leh am^ mrâo kkiêng snăn asei hlăk êdu awa\t, amâo mâo ai knar ho\ng phung mniê mkăn ôh.

- Si klei truh mơ\ng klei rua\ bi hrut arua\t ariêng ho\ng hđeh mrâo kkiêng?

. Aê mdrao Hoàng ngọc Anh Tuấn:  Ho\ng phung hđeh mâo klei rua\ bi hrut arua\t ariêng leh mrâo kkiêng, tơdah wưng đ^ jing klei rua\ pral snăn klei rua\ knư\ kjham h^n. Ara\ anei hlăm anôk hmei mdrao klei rua\ dôk mdrao mâo 2 ]ô hđeh mâo klei rua\ bi hrut arua\t ariêng leh mrâo kkiêng. Mâo sa ]ô hđeh êbeh sa mlan ho\ng anei leh, [ia\dah ăt adôk bi êwa ho\ng masin, lehana\n sa ]ô dưi bi êwa ho\ng giêt osi leh. Kha\dah mâo klei g^r mdrao jih ai tiê dưn, [ia\dah hđeh ăt mâo klei amâo mâo jăk mơh leh kơ ana\n. Lehana\n jih jang klei jhat ana\n ba klei dleh ktro\ êdi, tăp năng hđeh đ^ hriê kơ pro\ng amâo mâo mse\ ho\ng mnuih yăng đar ôh, mse\ si klei jhat hlăm dlô. Klei anei amâo mâo djo\ kno\ng knap kơ găp djuê rông ba, lehana\n ba klei ktro\ kơ yang [uôn mơh.

- Am^ ba tian, lehana\n găp djuê, bohnik ti alu\ wa\l kbưi ho\ng sang êa drao snăn c\ia\ng bi mđing kơ ya mta klei ]ia\ng đăm kkiêng he\ anak kơ sang?

. Aê mdrao Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Kơ klei anei, tui si kâo [uh mâo dua mta klei. Tal êlâo jing, knua\ druh brua\ mdrao mgu\n, êpul anei brei mâo klei g^r mtô mblang hâo hưn, hgu\m ho\ng knua\ druh ênoh mnuih si srăng ngă ]ia\ng kơ mnuih [uôn sang thâo săng klei kkiêng anak ti sang pô jing amâo mâo jăk ôh, srăng hmăi amâo mâo jăk ho\ng asei mlei am^ mrâo kkiêng lehana\n hđeh mrâo kkiêng. Tal dua, ho\ng phung am^ lehana\n mnuih hlăm găp djuê, klei yuôm bhăn h^n jing brei mâo klei thâo săng. Êngao kơ brua\ dlăng kriê mkăp djăp mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk, mdei msăn djo\ hdră, mâo klei lo\ nao mka\ dlăng jê` jê` am^ ba tian hlăm du\m mlan knhal tu] jing yuôm bhăn snăk. Êjai hlăm wưng dôk ba tian, tơdah am^ ba tian [uh hlăm asei mlei pô mâo klei bi knăl amâo mâo jăk snăn nao kơ sang êa drao mtam. Kâo ]ang hmăng ho\ng hdră mđ^ klei thâo săng hlăm yang [uôn, mb^t ho\ng brua\ phung knua\ druh brua\ mdrao mgu\n mâo klei hâo hưn jăk s^t nik srăng bi hro\ [ia\ h^n klei kkiêng ti sang pô.

- Sna\n he\, mni la] jăk kơ ih lu!