VOV4.Êđê - Ara\ anei, klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, hlăk hlê dleh dưi ksiêm dlăng ti lu alu\ wa\l hlăm kluôm ala, ho\ng ênoh hlăm brô 80 êbâo ]ô mnuih rua\, lehana\n 24 ]ô mnuih djiê leh. Mka\ ho\ng wưng anei thu\n dih, ênoh mnuih mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti Daklak hro\ h^n truh kơ mkrah. {ia\dah, mâo lu anôk klei rua\ lo\ bluh đ^ ti du\m alu\ wa\l êlâo dih ka tuôm mâo klei rua\ ôh, amâodah kno\ng mâo ma\ [ia\, lehana\n hlăm brua\ mdrao mgu\n ăt hưn la] mâo lu mnuih truh kjham h^n.

Yang Tao jing sa sa\ dleh dlan êdi ti kdriêk La\k, ho\ng êbeh 95% ênoh mnuih jing mnuih [uôn sang djuê ana [ia\ tinei pô. Hla\m thu\n 2016, kluôm sa\ kno\ng mâo ma\ du\m ]ô mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, sna\n truh kơ ako\ thu\n anei, sa\ Yang Tao mâo leh gia\m 100 ]ô mnuih rua\, truh êbeh 70% ênoh mnuih djo\ klei rua\ ti kdriêk La\k. Mnuih rua\ [uh tal êlâo hla\m knhal jih mlan 4 ti [uôn Dơ\ng Ba\k, jing [uôn ti wa\l krah sa\, leh kơna\n đ^ tưp lar truh kơ du\m go\ sang mka\n hla\m [uôn. Hluê si Anôk brua\ mdrao mgu\n kdriêk La\k leh ana\n Sang êa drao sa\ Yang Tao, kyua lu thu\n êlâo adih, sa\ mâo [ia\ mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah kyua ana\n klei thâo hla\m brua\ gang mkhư\ klei rua\ mơ\ng mnuih [uôn sang adôk êdu k[ah, mb^t ana\n, mâo lu mnuih amâo mâo bi mđing ôh, mơ\ng ana\n nga\ kơ ênoh mnuih djo\ klei rua\ đ^ pral êdi.

Amai Nguyễn Thị Hạnh, ti [uôn Dơ\ng Ba\k mrâo leh mdrao klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti Sang êa drao kdriêk La\k. Êlâo ana\n, amaibi êngoh hlơr, rua\ ako\, êgah hla\m jơ\ng kngan. Truh kơ hruê tal dua, [uh klei êngoh anei amâo tru\n hro\ ôh ana\n amai nao ti sang êa drao ksiêm mka\ dla\ng. Amai Hạnh brei thâo, `u tuôm hmư\ hing leh kơ klei rua\ anei leh ana\n du\m boh sang djiêu gah ga\n amai mâo lu mơh mnuih mâo klei rua\, [ia\dah amâo thâo ôh mơ\ng phu\n agha ba hriê klei rua\. Amai Nguyễn Thị Hạnh la] snei: “ Aguah ưm kâo kgu\ p^t [uh asei mlei bi êma\n êmik, êgah êga\n hla\m jơ\ng kngan. Kâo ]ia\ng nao blei êa drao [ia\dah hu^ mơh, ana\n kâo nao ti sang êa drao. Kâo a\t hmư\ hing lac\ mơh kơ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, ti sang kâo a\t hiu mdoh pưk sang, [ia\dah amâo thâo ôh ya nga\ djo\ he\ snei”.

La] kơ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti alu\ wa\l kdriêk La\k, aê mdrao Trần Minh Hùng, khua Anôk ksiêm dla\ng klei rua\ HIV/ AIDS, Anôk brua\ mdrao mgu\n kdriêk La\k brei thâo:“ Mơ\ng ako\ thu\n truh ara\ anei,  klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti alu\ wa\l kdriêk La\k đ^ hla\m brô 40 bliư\ mka\ ho\ng gưl anei thu\n 2016. Mâo sa klei dleh dlan hla\m hdra\ gang mkhư\ ho\ng klei rua\ nga\ kơ ênoh mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah đ^, mse\ si ti sa\ Yang Tao, êbeh 80% mnuih [uôn sang jing mnuih djuê [ia\ leh ana\n di`u hd^p ho\ng brua\ nga\ lo\ hma s’a^, ana\n du\m mta mnơ\ng mse\ si pông êdeh dưm hla\m ta], s^t tuôm ho\ng adiê hjan êa kdơ\ng hla\m pông êdeh, anei yơh jing anôk kơ kê] [loh dôk k]eh mđai”.

Ti Anôk mdrao Klei rua\ tưp, Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak, ênoh mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah [uh jing hro\ êbeh 4 bliư\ mka\ ho\ng gưl anei thu\n 2016, ho\ng gia\m 200 ]ô mnuih djo\ klei rua\. Kha\ sna\n, ênoh mnuih rua\ nao đih mdrao hla\k  kjham mâo lu.

Mse\ si Amai Cao Thị Mai ti sa\ Quảng Tiến, kdriêk }ư\ Mgar jing sa klei tôhmô êdah kdlưn. ~u nao đih mdrao ti Anôk mdrao klei rua\ tưp ho\ng klei bi êngoh hlơr nanao, mâo klei bi êdah dlưh tiê. Mse\ yang đar, mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah sra\ng dưi mdrao hlao mơ\ng 5-7 hruê, [ia\dah leh 13 hruê mdrao, amai Mai a\t dôk đih mdrao leh ana\n dôk ksiêm dla\ng ti Anôk mdrao kjham. Amai Cao Thị Mai la]:“ Ti sang kâo bi êngoh. Leh hriê kơ sang êa drao kdriêk ksiêm mka\ dla\ng êrah, phung aê mdrao la] kâo djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Leh kơna\n brei dôk đih mdrao. Dôk đih mdrao truh hruê tal 8 [ia\dah ka\n dlưh mơh hlơr, mb^t ana\n [uh `u bi bu\k tian, bo\k asei mlei ana\n aê drao brei ba hriê mdrao kơ sang êa drao pro\ng ]ar”.

La] kơ mnuih rua\ nao mdrao klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti Anôk mdrao klei rua\ tưp, Aê mdrao Nguyễn Hai, khua Anôk mdrao la]: “  Thu\n 2017, ênoh mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah [ia\, [ia\dah mnuih rua\ kjham đ^ lu. Mâo lu mnuih hriê đih mdrao [uh dlưh tiê, hro\ tiểu cầu kjham leh ana\n brei tlo\ bi mu\t tiểu cầu. Kơ klei thâo sa\ng mơ\ng mnuih [uôn sang ho\ng klei rua\ anei, lu mnuih amâo thâo ôh, [ia\dah s^t la] jing klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, sna\n di`u hu^, ra\ng êdi yơh kyua ana\n  pral bi nao mdrao ti sang êa drao mtam”

klei rua\ êngoh bi [le\ êrah jing sa klei rua\ tưp kjham êdi, `u tưp mơ\ng mnuih kơ mnuih hluê ho\ng kê] kdruêh ( lo\ pia jing kê] Aedes Aegypti). Klei rua\ anei mâo ai tưp lar pral leh ana\n hu^ sra\ng truh kơ djiê tơdah amâo hmao thâo [uh leh ana\n mdrao. Ara\ anei, klei rua\ anei ka mâo vaccine dưi gang mkhư\ leh ana\n êa drao mdrao hlao ôh kyua ana\n hdra\ msir ja\k h^n êdi jingbi mdjiê kê] leh ana\n đa\m brei kê] ke\ ôh.

H’Nê] pô ]ih hlo\ng ra\k.