VOV4.Êđê - Hdra\ gang mkhư\ klei rua\ m[le\ sruê ja\k h^n jing tlo\  vaccine răng mgang klei rua\ anei. Kha\ sna\n, lu phung hđeh ti ]ar Daklak ka dưi tlo\ mgang amâodah tlo\ vaccine anei amâo dja\\p hnơ\ng k]ah. Anei jing mta phu\n nga\ kơ phung hđeh mâo klei rua\ m[le\ sruê đ^ hla\m wưng gia\m anei.

Knhal jih thu\n 2018, ]ar Daklak mâo klei đ^ lu êdi phung hđeh mâo klei rua\ sruê ti kdriêk {uôn Đon. Hlăm wang 2 mlan yap mơ\ng leh mâo mnuih rua\ tal êlâo, klei rua\ tưp đ^ lar pral hlăm kluôm kdriêk truh 70 ]ô mnuih đing mâo klei rua\ sruê, [ia\dah hlăm ana\n mâo 25 ]ô mnuih mâo kman virus sruê. Ti ana\p klei mse\ snăn, dhar brua\ mdrao mgu\n ]ar Daklak ngă leh lu hdră jăk, ]ia\ng mkhư\ klei đ^ lar mơ\ng klei rua\ tưp. {ia\dah kno\ng dưi gang mkhư\ ma\ hla\m brô 1 mlan đui], lehana\n k]ưm lo\ dơ\ng đ^ lar mơ\ng ako\ thu\n 2019 mtam.

Anôk brua\ mdrao klei rua\ phung hđeh, mơ\ng sang êa drao kr^ng Lăn Dap Kngư, kno\ng hlăm wang dua mlan ako\ thu\n anei mâo tu\ jum lehana\n mdrao leh kơ êbeh 40 ]ô hđeh mâo klei rua\ sruê, hlăm ana\n truh kơ 6 ]ô hđeh đue# nao kơ kjham, mse\ si: mđ^ klei djo\ kman, bo\k kso\, m[le\ ko\ng đo\k… Leh ksiêm mkla\ phu\n agha klei rua\, snăn lu jih jang phung hđeh mâo klei rua\ anei jing phung hđeh ka tuôm tlo\ mgang, amâodah tlo\ mgang ka djăp ênu\m ôh êa drao vaccin răng mgang klei rua\ sruê. Boh nik, mâo leh mơh hđeh ka truh mlan thu\n tlo\ mgang vaccin răng mgang klei rua\ sruê ôh hlo\ng mâo leh klei rua\ anei, kyua am^ êjai ba tian kăn tlo\ mgang. Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, Khua kia\ kriê anôk brua\ mdrao mgu\n klei rua\ phung hđeh, Sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư brei thâo:

“Mâo sa klei bi knăl [uh mdê hlăm gưl anei, jing mâo đa đa hđeh ka truh ôh thu\n mlan tlo\ mgang vaccin răng mgang sruê mâo he\ leh klei rua\, ana\n jing hđeh mrâo mơ\ng 6 – 9 mlan. Tui si klei bhiăn, phung hđeh anei srăng mâo klei dưi răng mgang klei rua\ kyua mâo leh ai ktang mơ\ng am^. {ia\dah năng ai kyua ai dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng phung hđeh amâo mâo djăp ktang ôh, amâodah amâo mâo ai dưi kdơ\ng mtam ho\ng klei rua\ sruê mơ\ng am^, lehana\n mâo klei mje\ djo\ ho\ng mta ba klei rua\ snăn phung hđeh ênưih mâo mtam klei rua\ sruê”.

Mrâo êgao 7 mnlan, ka truh ôh mlan dưi nao tlo\ ôh vaccin mgang klei rua\ sruê, [ia\dah amuôn Phạm Thiên Ân, ti sa\ Êa Khê`, kdriêk Êa Hleo, ]ar Daklak mâo klei rua\ sruê. Amai Nguyễn Thị Thành, am^ amuôn Ân brei thâo êlâo kơ ba sang êa drao, mdrao ti anôk brua\ mdrao mgu\n phung hđeh, sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư, amuôn Ân mâo klei bi knăl jing đ^ êngoh hlơr, leh go\ sang ba amuôn kơ sang êa drao gưl kdriêk, lehana\n anôk mdrao mgu\n êngao knu\k kna bi mka\ dlăng la] kơ amuôn mâo klei rua\ bo\k kso\, mđu] ko\k đo\k. Tơl truh ti wưng hđeh ana\n bi kpla] hlăm [a\ng êgei, bo\ asei mlei bi plao u\r, đ^ êngoh hlơr h^n, snăn go\ sang lo\ ba kơ sang êa drao pro\ng. Amai Nguyễn Thị Thành yăl dliê:

“Phu\n tal êlâo kâo nao blei êa drao mtu\k hdrak kơ anak bi mnăm [ia\dah amâo mâo lưh hlao ôh. Ba mka\ dla\ng kơ aê mdrao la] kơ e\ rua\ ko\k đo\k. Mnăm êa drao 4 hruê, [ia\dah klei rua\ lo\ đ^ kjham h^n, tơl e\ bi kpla] jih hlăm [a\ng êgei, snăn kâo ba kơ sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư”.

Bi amuôn H’Kỳ Vọng Êban mrâo 13 mlan ti sa\ Hoà Phú, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ]ar Daklak mâo klei rua\ sruê, lehana\n dôk mdrao giăm mkrah mlan leh ti sang êa drao pro\ng {uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt. {ia\dah klei rua\ ăt đue# nao kơ kjham, snăn lo\ ba amuôn kơ sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư. Êlâo ana\n, amuôn H’Kỳ Vọng ka tuôm tlo\ ôh vaccin răng mgang klei rua\ sruê. Amai H’ Mêra Êban am^ H’ Kỳ Vọng la]:

“Mơ\ng leh kkiêng dlăng kơ e\ awa\t snăk leh, kreh mâo nanao djăp mta klei rua\. Grăp blư\ nao tlo\ mgang, lo\ đ^ êngoh hlơr snăn amâo lo\ jing tlo\ ôh. Leh mâo he\ klei rua\ sruê, mâo klei bi knăl [uh đ^ êngoh hlơr. Go\ sang ba e\ nao mka\ dlăng ti sang êa drao pro\ng [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, snăn phung aê mdrao la] e\ mâo klei rua\ êngoh siêu vi. W^t kơ sang brei mnăm êa drao dua hruê [ia\dah amâo mâo hlao ôh, lehana\n lo\ mâo rua\ ala\ hrah. Go\ sang lo\ ba e\ kơ sang êa drao [uôn pro\ng, snăn mâo mka\ dlăng la] e\ mâo klei rua\ sruê”.

Tui si tiến sĩ aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, Khua anôk brua\ mdrao mgu\n phung hđeh, sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư, la]: Klei rua\ anei amâo mâo hyưt đei ôh, lehana\n dưi răng mgang ho\ng brua\ tlo\ mgang vaccin. Klei tu\ dưn mơ\ng brua\ tlo\ mgang vaccin truh 95%, phung hđeh amâo mâo klei rua\ anei ôh. {ia\dah mâo lu snăn phung am^ ama amâo mâo klei uê` mđing kơ brua\ anei, amâo nao tlo\ mgang ôh anak pô, kyuana\n hlăm wưng giăm anei klei rua\ anei lo\ bluh đ^, lehana\n phung hđeh ka mâo ôh ai ktang dưi kdơ\ng ho\ng mta klei rua\ anei yơh tưp êlâo.

Tui si klei Anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp ]ar Daklak ksiêm yap, hlăm dua mlan ako\ thu\n 2019, kluôm ]ar mâo leh giăm 160 ]ô mnuih mâo klei rua\ bi m[le\ đing jing sruê, hlăm ana\n truh 62 ]ô mâo kman virus sruê. Klei rua\ anei mâo ti 8/15 kdriêk, wa\l krah, [uôn pro\ng, mâo: {uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, du\m kdriêk: Êa H’Leo; Krông Bông; }ư\ Mgar, Mdrak, Lăk, Krông Ana, Krông Pa]. Tui si phung aê mdrao thơ\ng kơ brua\ anei, klei rua\ sruê bluh đ^ hlăm ]ar, êngao kơ yan adiê amâo mâo jăk, snăn lo\ kbia\ hriê mơ\ng klei mâo mnuih hriê dôk tui si ]ia\ng. Lu phung hđeh tui hluê am^ ama đue# hriê tui si ]ia\ng anei amâo mâo klei dưi kia\ kriê kjăp ôh, lehana\n amâo mâo nao tlo\ mgang djăp ênu\m ôh, boh nik ho\ng klei rua\ sruê./.

Kha\dah amâo djo\ jing klei rua\ kjham [ia\dah klei rua\ m[le\ sruê ênưih đ^ lar lehana\n ba lu klei truh hu^ hyưt, hma\i truh kơ klei suaih pral phung hđeh. }ia\ng lo\ mâo klei thâo sa\ng h^n kơ klei rua\ m[le\ sruê a\t mse\ mơh hdra\ gang mkhư\ klei rua\ anei, Tiến sĩ Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, Sang êa drao pro\ng kr^ng La\n dap kngư sra\ng đru k]e\ kla\ klơ\ng h^n kơ hdra\ gang mkhư\ klei rua\ anei.

Ơ aê mdrao! Si klei ruă m[le\ sơruê lehana\n si klei bi êdah mơ\ng klei ruă?

Bác sĩ Minh: Klei ruă m[le\ sơruê jing klei ruă tưp hluê êlan bi êwa, kyua êa bah kdah kơ ta] tơdah dôk je\ giăm. Klei bi êdah tal êlâo ana\n jing êngoh [‘ [ia\, mtu\k, hdrak ngă, ruă ko\ng đo\k. Êdei hlăm brô 24 - 48 m’mông [uh gru bi m[le\ ti êngao kl^n, boh nik gơ\ ti êngao kl^t gu\ knga srăng [uh du\m gru bi m[le\ ko#. Ală hđeh hrah [ơ [ia\ amâodah bo\k hrah. Êdei kơnăn hđeh mphu\n bi m[le\ mơ\ng ko\, [o# mta, k’kuê, êdei kơnăn truh kơ asei mlei, đah da, ro\ng, 2 [e\ kngan lehana\n knhal tu] truh kơ jơ\ng. Hlăm brô 24 – 72 m’mông, du\m gru bi m[le\ lu] [rư\ [rư\ hluê si klei mphu\n bluh mâo mơh. Sơnăn ya mta mdê klei bi m[le\ ho\ng du\m klei bi m[le\ kbiă mơ\ng êngoh? Ho\ng klei bi m[le\ kyua êngoh, du\m gru bi m[le\ hrah, s^t leh kma amâo mâo [uh gru ôh. {ia\ gru mơ\ng klei ruă m[le\ sơruê, sơnăn amâo mâo lui] jih ôh, [ia\dah `u ngă gru ju\ sơnăn ara\ng khăng pia kl^t êmông brê] lehana\n `u srăng kma lui] 1 hruê kăm. Ana\n jing du\m klei bi êdah hjăn păn mơ\ng klei ruă m[le\ sơruê.

Hluê si aê mdrao, ya mta phu\n ngă kơ klei m[le\ sơruê đ^ h^n hlăm hruê mlan giăm anei?

Bác sĩ Minh: Klei ruă m[le\ sơruê ara\ anei hlăk lo\ đ^ lar hlăm dlông ro\ng lăn amâo djo\ kno\ng hjăn ti ala ]ar drei đui] ôh. Kơ mta phu\n năng ai kyua wa\l hd^p mda găl ênưih kơ kman klei ruă, kman đ^ lar. Klei ruă m[le\ sơruê mâo 2 mta năng hu^ hyưt, ana\n jing ênoh mnuih djo\ klei ruă anei đ^ h^n, 1 ]ô mnuih ka tuôm mâo sơnăn srăng tưp truh 90%. Lehana\n s^t tuôm mâo leh klei ruă anei sơnăn ênưih tuôm ho\ng du\m klei ruă mkăn kyua kman bi rai ai dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\. Kyua ana\n, klei ruă m[le\ sơruê hu^ hyưt êdi ho\ng phung hđeh êlăk.

Ơ aê mdrao;S^t đăo đing hđeh djo\ klei ruă m[le\ sơruê sơnăn si hdră go\ sang msir mghaih?

Bác sĩ Minh: Ho\ng du\m mta klei ruă tưp mkăn, s^t mâo du\m klei bi êdah kjham sơnăn ba nao hđeh kơ sang êa drao ]ia\ng ksiêm dlăng, mdrao mgu\n. {ia\dah kno\ng ho\ng klei ruă m[le\ sơruê, wa\t ho\ng hđeh leh djo\ amâo dah đing djo\ klei ruă m[le\ sơruê bi ba nao kơ sang êa drao ]ia\ng mkă dlăng, mka\ ya mta hnơ\ng lehana\n dôk đih ti sang êa drao mtam.

Ơ aê mdrao! Phung hđeh djo\ klei ruă m[le\ sơruê dôk đih mdrao ti adu\ bruă ara\ anei si ngă lehana\n ya mta năng mđing mdrao mgu\n klei ruă m[le\ sơruê?

Bác sĩ:  Kơ mta ]ua\n, jih jang phung hđeh djo\ klei ruă m[le\ sơruê amâo dah đing djo\ klei ruă m[le\ sơruê bi ba nao kơ sang êa drao ksiêm dlăng, mdrao mgu\n khă gơ\ nao kơ klei ruă mkăn amâo dah h’a^. Khă sơnăn, ti Adu\ bruă mdrao ruă phung hđeh, hmei tu\ mă lu phung hđeh djo\ klei ruă m[le\ sơruê nao kơ klei ruă mkăn. Lu êdi digơ\ nao đih kơ sang êa drao ho\ng klei kso\, bo\k ada\t đo\k, ka mâo ôh mnuih ruă dlô amâo dah du\m klei ruă mkăn kjham h^n hlăm gưl anei.

Kyua klei ruă m[le\ sơruê jing klei ruă ngă awa\t êdu ai ktang bi kdơ\ng ho\ng klrei rua\, kyua kman klei ruă m[le\ sơruê bi rai jih ai dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\ s^t `u mu\t kma hlăm asei mlei, sơnăn du\m phung nao đih kơ sang êa drao ênưih mâo klei ruă bo\k h^n mkă ho\ng mnuih ruă mkăn lehana\n s^t bo\k u\r ăt kjham h^n mkă ho\ng mnuih ruă mkăn, sơnăn mnuih mâo klei ruă m[le\ sơruê bi mâo hdră kriê dlăng, bi ktlah, mdrao mgu\n mdê mơh mkă ho\ng mnuih ruă mkăn.

}ia\ng bi kdơ\ng ho\ng klei m[le\ sơruê [rư\ hruê [rư\ đ^, hmei mjing leh 1 alu\ bi ktlah mdê hjăn hlăm 1 alu\ wa\l hjăn ]ia\ng phung hđeh mâo klei ruă m[le\ sơruê dưi bi ktlah êđăp ênang, amâo tưp lar kơ phung hđeh mkăn ôh. Lehana\n phung hđeh mâo klei ruă m[le\ sơruê ăt dưi mdjiê kman klei ruă. Jing phung hđeh êngoh nao đih kơ sang êa drao srăng amâo mâo tưp ôh klei ruă m[le\ sơruê lehana\n phung hđeh djo\ klei ruă m[le\ sơruê ăt kăn tưp lei du\m mta klei ruă mkăn. Mb^t ho\ng bruă ana\n, sơnăn hmei prăp êmiêt ênu\m ênap kdrăp mnơ\ng yua, êa drao lehana\n mnuih ngă bruă ]ia\ng prăp êmiêt bi kdơ\ng ho\ng klei đ^ lar mơ\ng klei ruă m[le\ sơruê hlăm gưl anei.

Ơ aê mdrao: }ia\ng răng mgang hu^ djo\ klei ruă m[le\ sơruê, sơnăn ya mta klei aê mdrao ]ia\ng mtă mtăn kơ phung am^ ama?

Bác sĩ Minh: }ia\ng răng mgang klei ruă m[le\ sơruê, phung am^ ama bi mâo klei bi mđing sơnei:

- Tal 1 jing tlo\ mgang vắc xin m[le\ sơruê kơ phung hđeh, arua\t tal êlâo hlăk hđeh djăp 9 mlan, arua\t tal 2 leh hđeh mâo 18 mlan. Tlo\ mgang klei ruă m[le\ sơruê jing hdră jăk h^n êdi ]ia\ng răng mgang klei ruă hu^ hyưt anei. Phung hđeh tlo\ mgang djăp 2 arua\t vắc xin m[le\ sơruê sơnăn 95% amâo mâo djo\ ôh klei ruă m[le\ sơruê khă gơ\ bi mje\ ho\ng phu\n klei ruă.

- Tal 2, đăm brei hđeh bi mje\ ho\ng phung hđeh djo\ klei ruă amâo dah đăo đing djo\ klei ruă m[le\ sơruê.

- Tal 3, đăm lui klei ruă tơl truh kjham, ba lu klei ruă mkăn ngă truh kơ djiê, sơnăn leh hmao [uh anak pô mâo klei ruă m[le\ sơruê amâo dah đing djo\ klei ruă m[le\ sơruê bi ba nao hđeh kơ sang êa drao giăm h^n ]ia\ng bi ktlah, bi kah mta, mkă dlăng lehana\n hmao mdrao mgu\n./.

La] jăk kơ aê mdrao lu.