VOV4.Êđê- Ara\ anei, Daknông jing ]ar mâo ênoh mnuih rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k lu êdi truh 39 ]ô mnuih rua\, hla\m ana\n mâo leh 2 ]ô djiê. Kha\dah anôk brua\ djo\ tuôm po\k nga\ hdra\ msir mơ\ng hnưm, mb^t ho\ng klei g^t gai mơ\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n, [ia\dah klei rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k a\t dôk mâo hu^ hyưt êdi lehana\n dleh dưi ksiêm dla\ng. Ti ana\p klei mâo anei, anôk brua\ mdrao mgu\n ]ar Daknông a\t dôk g^r amâo mâo mdei po\k nga\ du\m hdra\ msir k`a\m gang mkhư\ klei rua\ tưp, hla\k êjai a\t dôk tla\ ana\p ho\ng lu klei dleh dlan mka\n.

Anôk bruă đru dlăng ba yang [uôn Nhà May Mắn hlăm alu\ Đức Lập, să Dak Sôr, kdriêk Krông Knô, anôk mâo [uh mnuih djo\ klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k tal êlâo, mnuih djo\ klei ruă jing pô hlăk dôk hriăm ti anei. Mâo klei đru hgu\m pral kdal mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n, truh kơ ara\ anei hruh klei ruă ti anei dưi mkhư\ gang leh, du\m ]ô mnuih djo\ klei ruă dưi mdrao mgu\n ti sang êa drao Krông Knô hluê djo\ hdră mdrao, dưi kriê kjăp klei suaih pral. Êpul bruă kriê dlăng anôk bruă đru dlăng ba yang [uôn ksă êmă hlăm bruă mguôp mb^t ho\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n ]ia\ng po\k ngă bruă mkhư\ gang klei ruă. Amai Trịnh Thị Mùi, Anôk bruă đru dlăng ba yang [uôn Nhà May Mắn brei thâo:

“Leh mâo [uh ti anôk bruă mâo 3 ]ô mnuih djo\ klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k sơnăn anôk bruă mguôp mb^t tliêr kjăp ho\ng Knơ\ng bruă mdrao mgu\n lehana\n du\m knơ\ng, dhar bruă djo\ tuôm, mguôp mb^t ho\ng phung nai, aê mdrao ti anôk bruă hluê ngă jăk du\m mta bruă mse\ si bi ktlah phung hđeh klin sa anôk ti anôk bruă, amâo brei w^t ho\ng go\ êsei. Mguôp mb^t tliêr kjăp ]ia\ng krih êa drao mdjiê kman kluôm anôk bruă, brei phung ktruă ]hia\m guôm [o# grăp hruê lehana\n hluê ngă djo\ du\m hdră k]ah mơ\ng bruă mdrao mgu\n leh mtru\n”.

Găn nao giăm 100 km mơ\ng wa\l krah Gia Nghĩa, să Quảng Hoà, kdriêk Dak Glong, anôk dưi dlăng hruh klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k mơ\ng ]ar Dak Nông ho\ng ênoh mnuih djo\ klei ruă lu h^n mâo 19 ]ô mnuih, mâo 2 ]ô mnuih djiê lehana\n ăt jing anôk wa\t êpul bruă kđi ]ar hlăk đru hgu\m ho\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n hluê ngă ktang kjăp du\m hdră bruă ]ia\ng ksiêm dlăng, mkhư\ gang klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k.

Huỳnh Thanh Huynh, khua Anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk Dak Glong brei thâo; leh mâo du\m ]ô mnuih djiê, Anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk Dak Glong mguôp mb^t ho\ng du\m anôk bruă mko\ mjing hdră ksiêm dlăng, tui duah du\m phung bi mje\, djo\ tuôm ho\ng mnuih djiê ]ia\ng mko\ mjing mtam du\m hdră msir mghaih klei ruă. Knơ\ng bruă mdrao mgu\n mko\ mjing lu anôk gak răng bi ktlah jih jang du\m go\ êsei mnuih [uôn sang ti du\m anôk mâo klei ruă ho\ng du\m êbâo ]ô mnuih dưi bi ktlah.

“Anôk bruă mko\ mjing leh hdră k]ah lehana\n akâo kơ CDC, Anôk bruă ksiêm dlăng kman klei ruă Tây Nguyên đru vắc xin ]ia\ng tlo\ mgang, hlăm hruê 2/7, tlo\ leh kơ jih jang du\m go\ êsei mnuih [uôn sang ti să Quảng Hoà, du\m alu\ wa\l mnuih [uôn sang djuê ana Mông dôk hd^p mda ]ia\ng mkhư\ gang klei ruă. Kyua klei hd^p lehana\n klei thâo săng mơ\ng mnuih [uôn sang ti anei sơnăn hdră mkhư\ gang klei ruă ăt dôk mâo klei hu^ hyưt bluh đ^ klei ruă, ăt ]ang hmang mnuih [uôn sang mâo klei thâo săng h^n, mguôp mb^t ho\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n lehana\n knu\k kna du\m gưl ]ia\ng hmao [uh du\m ]ô mnuih mâo klei đăo đing, mnăm êa drao lehana\n tlo\ vắc xin ênu\m ênap ]ia\ng mkhư\ gang klei ryă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k”.

Ara\ anei kluôm ]ar Dak Nông mâo 4 hruh klei ruă ti du\m kdriêk Krông Knô, Dak Glong, Dak R’Lấp lehana\n Tuy Đức. Truh kơ ara\ anei, 39 ]ô mnuih djo\ klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k hlao leh klei ruă lehana\n kbiă leh mơ\ng sang êa drao. Mb^t ho\ng ana\n knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Nông ăt hluê ngă bruă tlo\ mgang êbeh 50 êbâo arua\t vắc xin ]ia\ng mkhư\ gang klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k. Mb^t ho\ng du\m hdră bruă mjê] mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n, knu\k kna alu\ wa\l ăt hluê ngă hnưm du\m hdră ngă bruă ]ia\ng mhro\ [ia\ klei kdjăt k[la, hu^ hyưt mơ\ng mnuih [uôn sang.

Aduôn Nguyễn Thị Thanh Hương, khua knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Nông m`ă klă, truh kơ ara\ anei, knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Nông ngă rue# riêng leh bruă mnăm êa drao kháng sinh mkhư\ gang klei ruă ăt mse\ mơh hluê ngă bruă tlo\ vắc xin mkhư\ gang klei ruă kơ mnuih [uôn sang.

Ăt hluê si khua knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Nông, klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k hlăk mâo dleh ksiêm dlăng, amâo djo\ kno\ng ti Dak Nông đui] ôh, [ia\dah lo\ mâo ti du\m ]ar hlăm alu\ wa\l lăn Dap kngư mse\ si Kon Tum, kr^ng bi knông mse\ si Lâm Đồng. Knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Nông srăng lo\ dơ\ng hluê ngă mđrăm mb^t du\m hdră ]ia\ng mkhư\ gang klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, amâo lui klei ruă bluh đ^ hlăm lu anlu\ wa\l:

“Knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Nông mko\ mjing du\m êpul bruă knhăk nao hlăm alu\ wa\l mâo klei ruă mko\ mjing bruă ksiêm dlăng, bi mklă, mko\ mjing du\m êpul gak răng, bi ktlah, mb^t ana\n brei mnuih [uôn sang hlăm alu\ wa\l mnăm êa drao mkhư\ gang klei ruă. Knơ\ng bruă êa drao ăt nao hlăm grăp boh sang mnuih [uôn sang ksiêm dlăng ]ia\ng hmao [uh du\m ]ô mnuih djo\ klei ruă ]ia\ng hmao mdrao mgu\n. Ana\p anei knơ\ng bruă mdrao mgu\n ăt srăng hluê ngă kơ du\m alu\ wa\l riêng gah ]ia\ng lo\ dơ\ng ksiêm dlăng, hmao [uh hnưm klei ruă tơdah mâo klei ruă ]ia\ng mâo hdră hmao mkhư\ gang ]ia\ng mhro\ [ia\ klei rua\ tưp lar ăt mse\ mơh klei ruă kjham kơ mnuih [uôn sang”./.

Klei rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k mâo lu ti kr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\, kr^ng taih kbưi, kr^ng amâo mâo tlo\ mgang vaccine… Hla\k êjai ana\n, hdra\ mtô mblang, tlo\ mgang vaccine ti kr^ng anei hla\k tuôm ho\ng lu klei dleh dlan. G^r gang mkhư\ tu\ dưn klei rua\ anei, anôk brua\ mdrao mgu\n ]ar Daknông pral po\k leh hdra\ nao tlo\ mgang vaccine gang mkhư\ klei rua\ tưp buôr ]uh ko# ko\ng đo\k ti du\m alu\, [uôn, kr^ng dôk mâo klei rua\ tưp.

Alu\ 12, să Dak R' Măng, kdriêk Dak Glong dưi bi mklă jing kr^ng amâo tuôm tlo\ mgang vacxin ti kdriêk Dak Glong. Anôk anei mâo leh 1 ]ô mnuih djiê kyua klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k. Leh mâo klei ruă tưp, kyua klei ngă bruă jih ai tiê mơ\ng knuă druh mdrao mgu\n, phung khua êmua, phung mâo k'hưm hlăm alu\ hâo hưn, hlak mblang anăn mnuih [uôn sang thâo săng bruă  tlo\ mgang vacxin ]ia\ng gang mkhư\ klei ruă. Ayo\ng Giàng A Dế - alu\ 12, să Dak Rmăng, kdriêk Dak Glong, ]ar Dak Nokng brei thâo:

 "Ti nei êlan klông taih kbưi, phung aê mdrao hriê tlo\ vacxin jăk snăk kơ mnuih [uôn sang, kno\ng bi mni la] jăk kơ phung aê mdrao, knuă druh mdrao mgu\n să kdriêk”.

 Ăt jing anôk tuôm lu klei dleh dlan kơ bruă dưi tlo\ mgang, să Dak Ngom kdriêk Tuy Đức, ]ar Dak Nông mâo leh 2 ]ô ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k hlăm êpul êya djuê ana Mông. Êgao kơ bruă ]ua\l kr^ng, mkhư\ klei ruă tưp, bruă mdrao mgu\n, bruă sang ]ư\ êa alu\ wa\l leh anăn du\m anôk bruă g^r ngă jăk hlăm hdră iêu jak, hâo hưn đru kơ mnuih [uôn sang thâo săng hlăm bruă tlo\ mgang vacxin gang mkhư\ klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k. Lầu Sáy Thào- Khua mặt trận [uôn Đoàn Kết, să Dak Ngo, kdriêk Tuy Đức, ]ar dak Nông brei thâo:

“Ăt hâo hưn mtô mblang kơ mnuih [uôn sang hlei êngoh, ruă duam snăn nao ksiêm mkă, nao mdrao mgu\n ti sang êa drao ]ia\ng bi mklă anăn jing klei ruă tưp amâo dah klei ruă mkăn ]ia\ng thâo mdrao mgu\n."

 Hyuă kjăp du\m hdră hâo hưn mtô  mblang, mjuăt bi hriăm kơ klei suaih pral hlăm êpul êya đru leh kơ mnuih [uôn sang thâo săng leh anăn pral gang mkhư\ ho\ng klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k. Lầu  Xua Vừ - [uôn Đoàn Kết, să Dak Ngo, kdriêk Tuy Đức, ]ar Dak Nông brei thâo:

Sang kâo mâo hđeh đing ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, aê mdrao w^t krih êa drao, mkăp êa drao kriê mgang kơ  jih go\ sang leh anăn mnuih [uôn sang, mni la] jăk kơ aê mdrao, leh anăn mơ\ng ara\ anei go\ sang srăng mđing dlăng h^n kơ bruă ksiêm mkă mdrao mgu\n ]ia\ng rơ\ng klei suaih pral".

 Lê Thế Đào –  K'iăng Khua Anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk Tuy Đức, ]ar  Dak Nông brei thâo, klei găl kr^ng knông lăn bo\ ho\ng klei dleh dlan, [ia\ dah mb^t ho\ng bruă sang ]ư\ êa alu\ wa\l, bruă mdrao mgu\n kdriêk Tuy Đức g^r mkhư\ klei ruă tưp, amâo brei klei ruă tưp lar.

“Alu\ wa\l drei pro\ng, ara\ anei hlăk hlăm yan hjan, ho\ng phung thâo [uh djo\ klei ruă snăn hlăm du\m kr^ng dleh dlan, taih kbưi, hlăm kr^ng êlan nao dleh dlan, [ia\ dah hmei ăt srăng g^r mgaih msir hlăm wưng kơ anăp ]iăng amâo mâo ôh mnuih ruă."

}ia\ng đru kơ Dak Nông gang mkhư\ klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, Anôk bruă ktuê dlăng klei ruă Lăn Dap Kngư mkăp leh kơ Dak Nông êbeh 80 êbâo vacxin Td. Bruă mdrao mgu\n mko\ mjing leh hdră tlo\ mgang vacxin gang mkhư\ kơ êbeh 51 êbâo ]ô mnuih hlăm du\m anôk mâo mnuih ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k leh anăn đing djo\ klei ruă hlăm gưl thu\n 49 mlan kơ dlông. Yap truh hruê 28-8-2020, ti Dak Nông mâo leh 39 ]ô djo\ klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k.  Êngao kơ 2 ]ô djiê, mâo leh 25 ]ô dưi mdrao hlao, ara\ anei kno\ng dôk 2 ]ô mnuih bi ktlah hjăn ti sang êa drao. Hlăm 2 hruê kăm êgao, alu\ wa\l amâo mâo ôh mnuih ruă mrâo. Mb^t ho\ng du\m hdră msir g^r ]ua\l kr^ng mkhư\ klei ruă tưp, mđ^ ktang  bruă tlo\ mgang hlăm anôk ka tuôm tlo\ vacxin, Dak Nông tal êlâo dưi mkhư\ leh klei ruă buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, amâo brei tưp lar hlăm êpul êya.

Du\m hruê êgao, anôk brua\ mdrao mgu\n ]ar Daknông g^r gang mkhư\ lehana\n msưh kdu\n leh klei rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, hla\m ana\n mâo hdra\ msir mjê] jing tlo\ mgang vaccine gang mkhư\ klei rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k kơ jih jang mnuih [uôn sang ti 14 kr^ng dôk bluh mâo klei rua\ anei hla\m ]ar. Mâo leh êbeh 70 êbâo hnơ\ng vaccine dưi ba tlo\ hla\m gưl 1 lehana\n lo\ tlo\ m`a\ w^t kơ mnuih hla\m kr^ng ênưih sra\ng mâo klei rua\. Mơ\ng ana\n, Daknông phu\n tal êlâo dưi ksiêm dla\ng leh klei rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k leh lu hruê amâo lo\ mâo mnuih rua\ mrâo. Ti gu\ anei, pô ]ih klei mrâo kơ kdrê] anei mâo klei bi blu\ hra\m ho\ng ÊBan Thanh Sơn, K’ia\ng khua anôk brua\ ksiêm dla\ng klei rua\ tưp ]ar Daknông kơ klei anei:

-Akâo kơ ih mblang brei, ti ana\p klei rua\ tưp buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, hlăm wưng leh êgao, mb^t ho\ng jih jang brua\ ]ua\l kr^ng, bi ktlah, mkhư\ klei rua\ tưp, snăn si dhar brua\ mdrao mgu\n Daknông ngă leh hlăm brua\ tlo\ mgang?

Êban Thanh Sơn: Kơ klei tlo\ mgang, lehana\n gang mkhư\ klei rua\ tưp snăn mơ\ng ako\ mtam, mâo klei đru lehana\n klei Knơ\ng brua\ ksiêm duah kơ klei rua\ tưp Gưl dlông g^t gai, đru leh kơ Lăn Dap Kngư, hlăm ana\n mâo Daknông vaccine pioh tlo\ mgang. Tal êlâo jing tlo\ mgang kơ mnuih dôk hlăm kr^ng mâo klei rua\ tưp, du\m boh alu\; [uôn, sa\ amâodah [uôn hgu\m mâo klei rua\ tưp snăn tlo\ mgang kơ phung hđeh mơ\ng 2 truh 49 mlan, lehana\n lo\ w^t tlo\ m`a\ tal 2 hlăm brô sa mlan êdei. Arua\t tal êlâo mâo tlo\ leh truh êbeh 51 êbâo, arua\t tal 2 ăt êbeh 25 êbâo kơ phung năng kơ brua\ bi răng mgang. Mâo Anôk brua\ ksiêm duah kơ klei rua\ tưp Lăn Dap kngư ktrâo ata\t, snăn ti Daknông srăng mbha tlo\ mgang hlăm 3 gưl: Gưl tal êlâo jing tlo\ mgang kơ phung dôk hlăm sa\ mâo leh mnuih rua\, jing tlo\ mgang mơ\ng mlan 7 – 9/2020. Gưl tal 2, jing tlo\ mgang kơ du\m kdriêk mâo leh mnuih rua\ mse\ si Dak Rlâp, Dak Glong, Krông Knô, lehana\n Tuy Đức mơ\ng mlan 9 truh mlan 12/2020. G\l tal 3, mơ\ng mlan 1 – 6/2021 tlo mgang kơ jih jang mnuih mơ\ng 2 mlan kơ dlông.

-Boh s^t brei [uh si klei dleh dlan mâo hlăm brua\ tlo\ vaccine gang mkhư\ klei rua\ buôr ]uh ko# ko\ng đo\k?

Êban Thanh Sơn: Hlăm brua\ tlo\ mgang, mâo klei đru mơ\ng phu\n brua\ mdrao mgu\n, snăn giăm anei mâo du\m ]ô mnuih mâo klei rua\ tưp buôr ]uh ko# ko\ng đo\k, lehana\n mâo leh du\m anôk brua\ hâo hưn la] leh lu kơ klei anei, mnuih [uôn sang mâo klei thâo săng lu h^n, nao bi tlo\ mgang djăp ênu\m h^n, ana\n ăt jing klei găl đru leh kơ anôk brua\ mdrao mgu\n mdrơ\ng ho\ng klei rua\ tưp gưl anei jăk h^n. Siămdah du\m ]ô mnuih mâo klei rua\ tưp hlăm kr^ng mnuih djuê [ia\, lu jing hlăm djuê ana Mông, jing mnuih mrâo đue\ hriê, hd^p hlăm kr^ng taih kbưi, hlăm ]ư\ ]hia\ng, kbưi ho\ng sang êa drao, êlan klông dleh dlan. Siămdah, hdra\ êlan mơ\ng dhar brua\ mdrao mgu\n jing di`u amâo hriê kơ pô, snăn pô yơh nao kơ di`u. Mâo leh đa đa alu\ wa\l ti Daknông, knua\ druh nai êa drao truh hlăm alu\, [uôn mnuih Mông hlo\ng dôk kơ ana\n đru bi tlo\ mgang kơ digơ\. Kreh [uh digơ\ nao kơ pưk kơ hma amâo mâo dôk hlăm sang ôh, ka la] ôh yăn anei jing yăn hjan, snăn brua\ tlo\ mgang hlăm gưl anei jing suăi êmăn, ana\n yơh jing jih jang klei dleh dlan phung ayo\ng adei dôk găn.

-Ti Daknông mrâo êgao mâo leh lu anôk k[ah hlăm klei tlo\ mgang, ana\n mơh jing pô phu\n ngă truh kơ klei rua\ tưp buôr ]uh ko# ko\ng đo\k bluh đ^ pral snăk. Ana\p anei dhar brua\ mdrao mgu\n si srăng ngă ]ia\ng kơ Daknông dưi tlo\ mgang he\ bi ênu\m hlăm du\m kr^ng adôk k[ah ka tuôm tlo\ mgang?

Êban Thanh Sơn: Mơ\ng thu\n 2004, Daknông jing ]ar mâo lăn pro\ng, mnuih dôk rưng, lehana\n hlăm ana\n lu jing mnuih [uôn sang đue\ hriê tui si ]ia\ng, mơ\ng du\m ]ar ]ư\ ]hia\ng nah Dưr ho\ng klei `ăt kriêp `u\ kma hla\m dliê kmrơ\ng mjing anôk di`u hd^p mda hjăn păn. Hlăm klei đue\ hiu duah [ơ\ng di`u ba hriê mb^t ho\ng anak ]ô, lehana\n amâo tuôm mâo anôk brua\ mdrao mgu\n dlăng kriê, amâo duah tuôm tlo\ mgang ôh. Digơ\ đ^ pro\ng, [ia\dah amâo mâo klei tlo\ mgang ôh. Tơl anôk digơ\ hd^p mda jing taih kbưi snăk, snăn bi alah mơh tơdah nao tlo\ mgang. Kha\dah hlăm wưng giăm anei dhar brua\ mdrao mgu\n mâo mko\ mjing leh klei tlo\ mgang êngao kơ sang êa drao, siămdah ka dưi djăp ênu\m ôh. Lo\ sa mta klei mnuih [uôn sang kơ ana\n amâo mâo klei thâo săng ôh kơ brua\ tlo\ mgang jing ba klei tu\ dưn kơ di`u, kơ anak aneh pioh gang mkhư\ klei rua\ tưp. Ana\p anei dhar brua\ mdrao mgu\n srăng du\m gưl mtô mblang mta\ mtăn. Kha\ snăn mb^t ho\ng hdra\ êlan ana\p ngă nanao klei hâo hưn lu h^n iêu jak jih jang djăp êpul êya, brua\ sang ]ư\ êa tui nao truh ho\ng mnuih [uôn sang, mko\ mjing djăp hdra\ mse\ si bi k]a\i asa\p, amâodah mâo klei bi blu\ hrăm mơ\ng phung nai êa drao [uôn… đru bi k]e\ kơ mnuih [uôn sang thâo săng kla\ kơ klei tu\ dưn brua\ tlo\ mgang.

-La] jăk kơ ih lu!