VOV4.Êđê- Knăm ngă yang kơ Yang dliê mơ̆ng mnuih Mạ ti kdriêk Cát Tiên, čar Lâm Đồng, jing sa klei bhiăn hlăm bruă lŏ hma jăk êdi lehanăn jiă knhuah dhar kreh jăk siam. Hluê klei bhiăn anei, mnuih Mạ bi êdah klei lač jăk lehanăn mpŭ kơ dŭm mta mnơ̆ng yan adiê pah brei hŏng ai tiê tŭ mă lehanăn kriê pioh kjăp.

Leh truh yan hjan, êa đoh bŏ hnoh êa, ana kyâo mtâo čăt đĭ mtah mda, anăn jing wưng mnuih djuê ana mkŏ mjing klei ngă yang bi hdơr kơ yang dliê. Nguyễn Huy Cao, ti anôk bruă Dhar kreh, hâo hưn leh anăn mjuăt ktang asei mlei kdriêk Cát tiên, čar Lâm Đồng, brei thâo:

"Klei ngă yang bi hdơr mâo mơ̆ng mnuih Mă mrâo k’kiêng leh anăn dôk hdĭp tinăn. Hlăm klei mlih mrâo, diñu ăt dưi djă pioh mta phŭn. Anăn jing bruă ngă yang bi hdơr. Hlăm klei ngă yang anei srăng mâo mnơ̆ng čuh ngă yang leh anăn tông čing. Anăn jing dŭm mta phŭn diñu dôk djă pioh truh kơ ară anei.

Klei ngă yang bi hdơr kơ yang dliê mơ̆ng mnuih Mă dưi mkŏ mjing hjăn hlăm gŏ sang, mâo găp djuê amâodah jih jang hlăm ƀuôn. Tơdah mkŏ mjing kluôm ƀuôn jing hlăm dŭm thŭn kreh mâo klei truh yan adiê, êa lĭp lêč, không amâo mâo hjan amâodah mâo mnuih djiê hlăm dliê. Nguyễn Huy Cao brei thâo:

"Hluê si klei thâo mâo, hnơ̆ng prŏng. Sitôhmô mâo lu mnuih mkŏ mjing diñu srăng čuh sa drei kbao. Tơdah sa djuê mdrŏng sah ăt dưi ƀơ̆ng sa drei kbao, bi kơ sa gŏ sang prŏng jing sang krum hdĭp mbĭt 2 - 3 ênuk, diñu kreh bơ̆ng ŭn, ƀơ̆ng bê ƀiădah mnơ̆ng ngă yang srăng mâo nanao jing sa drei mnŭ amâodah hlô mkăn mâo 4 bĕ jơ̆ng, tơdah amâodưi mâo mă hlăm dliê srăng mă mnơ̆ng hlăm sang.

Phung êdam êra hlăm ƀuôn tông čing, kdŏ

Hŏng klei ngă yang dliê, mnuih ƀuôn sang djuê ana Mă hmăng hmưi mâo klei hdĭp trei mđao, yâo mơak, êđăp ênang msĕ hŏng klei hlăk mlang mơ̆ng ayŏng Điểu Các Khu ti ƀuôn Ngo, wăl krah Cát Tiên, kdriêk Cát Tiên, čar Lâm Đồng:

" Klei ngă yang anei brei kơ ƀuôn sang pô ƀiă êngoh duăm, ƀiă mâo klei ruă. Pô nao hlăm dliê, nao hlăm čư̆ mâo klei hơĭt, amâo mâo têč hnêč, amâo mâo klei anei klei dih ôh. Pô lač jăk kơ yang čư̆, yang dliê đru leh kơ ƀuôn sang pô, amâo djŏ knŏng đru kơ pô ôh.”

Klei ngă yang dliê amâo djŏ knŏng sa hdră bhiăn mâo knhuah klei đăo knang, ƀiădah hlăm anăn lŏ mâo knhuah dhar kreh mnuih djuê ana Mă. Grăp bruă kơ klei ngă yang dliê mâo dŭm gŏ sang, găp djuê amâodah ƀuôn sang mprăp êmiêt ênŭm sa mlan êlâo. Khua mduôn K’Ban ti ƀuôn Ngo, wăl krah Cát Tiên, brei thâo:

"Jih jang mnuih ƀuôn sang, êkei mniê nao hgŭm jih. Mâo êsei brông, điŏ hŏng ƀiă kđeh čĭm, dŭm mta mnơ̆ng djuê ana mâo pioh ngă yang. Hlăm sang ngă mă điêt đuč. Ti ti tač sang srăng mâo jhưng huă dlông 3 – 4m. Tơdah amâo mâo mnuih ƀuôn sang lŏ bi mguôp, mâo mnŭ mguôp mnŭ, mâo ŭn mguôp ŭn. Sa gŏ sang bi mguôp mbĭt jing sa drei kbao amâodah sa drei êmô.

Pô riu yang

Hlăm klei ngă yang bi hdơr mơ̆ng mnuih Mă, gơ̆ng ngă yang jing sa hlăm dŭm mta yuôm bhăn kyua anăn jing anôk yang adôk leh anăn ƀơ̆ng mnăm mnơ̆ng myơr. Bi kơ gơ̆ng ngă yang, jing yang adôk hlăm anăn. Gơ̆ng ngă yang hlăm klei ngă yang dliê mơ̆ng mnuih Mă mâo 2 bĕ, sa bĕ mdơ̆ng ti krah sang, 1 bĕ mdơ̆ng ti ktah tač sang. Hluê si Nguyễn Huy Cao, mnuih Mă ngă 2 gơ̆ng ngă yang kyua msĕ sơnei:

Gơ̆ng ngă yang mơ̆ng krĭng Lăn Dăp Kngư jing mnơ̆ng mkŏ, blŭ hrăm hŏng yang. Yang srăng hluê gơ̆ng ngă yang, dôk hlăm gơ̆ng ngă yang anăn čiăng mŭt hlăm sang. Tơdah hlăm sang, yang nao tinăn čiăng mniăm kpiê leh anăn ƀơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng mâo hlăm sang. Gơ̆ng ngă yang ti tač sang jing kreh yua hlăm klei ngă yang tlŏ kbao, diñu kă kbao tinăn”.

Gơ̆ng ngă yang mdơ̆ng bi kpă, mbŏ lăn ti gŭ čiăng bi kjăp amâo mâo êwê. Leh anăn kpơ̆ng giê kă klei 8 tĭng bi hmô kơ 8 tĭng adiê. Nguyễn Huy Cao brei thâo:

"Anei jing sa mta mnơ̆ng myang hĭn mơ̆ng mnuih Mă. Gơ̆ng ngă yang ti gŭ krah rup kmeh sang, ti dlông jing klei bi hmô asăr mdiê, lŏ ti dlông hĭn jing sa boh êsung tăp mdiê, ti dlông êsung mâo sa bĕ hlâo. Hŏng dhar kreh ngă bruă lŏ hma mơ̆ng mnuih ƀuôn sang krĭng Lăn Dăp Kngư nao mbĭt hŏng boh tŭ klă sĭt hĭn jing ana mdiê, leh anăn êsung hlâo.

Čiăng kčưm klei ngă yang dliê, Pô sang dôk dơ̆ng ti ƀăng jang drông phung tuê mơ̆ng ƀuôn jaih taih kbưi leh anăn mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn nao hgŭm. Mbĭt hŏng pô sang lŏ mâo phung êkei mniê hlăm ƀuôn tông čing, kdŏ klei kdŏ knhuah djuê ana čiăng drông phung tuê hriê hŏng klei ngă yang.

Klei ngă yang dliê mơ̆ng mnuih djuê ana Mă jing dhar kreh klei đăo knang mâo leh mơ̆ng đưm đă, bi klă klei bi mguôp mơ̆ng yang ƀuôn hŏng čư̆ čhiăng dliê kmrơ̆ng, mpŭ leh anăn răng mgang dliê kmrơ̆ng. Kyuanăn, bruă mkŏ mjing klei ngă yang dliê đru kơ mnuih ƀuôn sang djuê ana Mă mđĭ hĭn klei thâo săng kriê pioh knhuah dhar kreh djuê ana pô leh anăn bi lar klei bi mguôp yang ƀuôn.

Pô mblang: Y-Ƀel Êban