VOV4.Êđê - 3h20 mnĭt tlam hruê 9/3/2022, pô mă bruă klei mrâo Kpă Si Mon, K’iăng khua hđăp Knơ̆ng bruă Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti krĭng Lăn dap kngư kdjăt ñhăr đuê̆ wĭt hŏng aê aduôn atâo atiêt.

3h20 mnĭt tlam hruê 9/3/2022, pô mă bruă klei mrâo Kpă Si Mon, K’iăng khua hđăp Knơ̆ng bruă Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti krĭng Lăn dap kngư kdjăt ñhăr đuê̆ wĭt hŏng aê aduôn atâo atiêt. Ñu kkiêng hruê 3/8/1959. Dŭm pluh thŭn jing ƀĭng mă bruă mbĭt, jing kahan, jing adei ñu, amâo lŏ hdơr dŭm blư̆ dôk mnăm kpiê mbĭt, dŭm blŭ dôk djŭp hăt mbĭt, mâo dŭm mlam nao wĭt ti krĭng ƀuôn sang hmư̆ klei khan, nao hlăm dliê čuh pui ăm čĭm… Phung mă bruă klei mrâo VOV Lăn dap kngư ti anôk anei snăn yơh klei hdĭp aguah tlam mlam hruê!

Pô mă bruă klei mrâo Kpă Si Mon - K’iăng khua hđăp Knơ̆ng bruă Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti krĭng Lăn dap kngu

Kâo mâo “Sa bruă” hdơr nanao hruê kâo bi tuôm hŏng ayŏng Kpă Si Mon. Anăn jing tlam hruê 1/7/1994. Huê anăn kâo nao kuôl kă mă bruă ngă pô čih klei mrâo ti Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti krĭng Lăn dap kngư. Ayŏng mơ̆ng kdriêk Êa Kar wĭt mă bruă ti Sang mđung asăp. Mâo dŭm klei blŭ hrăm êmuh kña, ayŏng ngă mgưt đŏk krĭng Quảng Trị blŭ hŏng kâo: “Ih anei ti Quảng Trị hĕ? Mâo anôk dôk leh ka? Kâo anei asei prŏng êmŏng bŏ tinei drei dua mbĭt ƀuôn sang leh”.

Kâo jing sa čô mnuih amâo thâo piăt êmiêt ôh amâo thâo si bĕ ngă ăt brei dôk mbĭt. Wăl krah Ƀuôn Ama Thuôt ênuk anăn dưi yap mâo 3 Mta phŭn – Ênguôt – Ƀruih - Čhŏ. Ayŏng hdĭp jăk êdi, ayŏng mañ sa boh sang hlăm brô 16 m2, tur klia hŏng simăng ƀlĭp, mâo wăt dhiăr pưh, sĭt mâo pui gơ̆ êđăp drưm.. Prăk mlan grăp mlan ayŏng hlăk anăn mkrah wah ñu pioh tla prăk sang mưn lehanăn blei mnga.

Pô mă bruă klei mrâo Kpă Si Mon hŏng ƀĭng hmư̆ hdră mđung ti lăn dap kngư

Mơ̆ng Adŭ bruă Dhar kreh hâo hưn kdriêk Êa Kar, čar Dak Lak wĭt ngă bruă mblang lehanăn răk klei blŭ mnuih djuê ana Jarai ti Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti krĭng Lăn dap kngư, ayŏng mâo leh 18 thŭn ƀơ̆ng prăk mlan knŭk kna mơ̆ng bruă mtô bi hriăm, kdŏ mmuñ mơ̆ng Knơ̆ng bruă Dhar kreh Hâo hưn, đa đa mtô kdŏ... Klei hdĭp ñu lu blư̆ ngă mdê mdê bruă. Kyua dŭm thŭn mlan msĕ snăn, klei thâo kơ knhuah dhar kreh dŭm djuê ana ƀiă ti Lăn dap kngư hĭn mơh ñu thâo săng hĭn. Ayŏng hdơr, thâo kơ lăn dap kngư msĕ si tuič leh jih hlăm kiê kngan.

Ayŏng jing sa čô mnuih mhač čhač msĕ si ana knia, msĕ si čĭm ktiă, ƀiă snăk mnuih mĭn ayŏng srăng dôk mă h’ĭt kjăp sa mta bruă. Snăn, bruă klei mrâo mđung asăp anei yơh kă hĕ jơ̆ng ayŏng.

Ayŏng prŏng, dlông msĕ si mnuih čar tuê. Mâo sa blư̆ kâo jak ayŏng nao blei jep, hiu duah djăp anôk, truh ti sa anôk čhĭ ti êlan Nguyễn Tất Thành kơh ƀuh sa hlâo jep man jơ̆ng. Amai anôk čhĭ jep anei bi kngăr ală dlăng hlŏng mđup brei jep anei kơ ayŏng kyua dua thŭn hŏng anei ka mâo mnuih čŭt man hlâo jep anei ôh.

Kpă Si Mon tŭ mă Hră bi mklă boh tŭ bruă ksiêm hriăm thŭn 2019

Phung mă bruă klei mrâo ti Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti krĭng Lăn dap kngư mâo klei khăp čiăng prŏng snăk hŏng ayŏng. Đuê̆ mơ̆ng ƀuôn sang, mrâo kbiă mơ̆ng sang hră gưl prŏng, ka thâo kơ bruă, ayŏng kreh mtô mtă, ktrâo lač mơ̆ng dŭm bruă đ’điêt. Mơ̆ng klei mă kngan, blŭ tlao, bi khŏk kčŏk truh kơ klei bi dôk ung mô̆. Đa đa bi anăn anak čô, ngă anăn anak, lu mnuih ăt yua ayŏng. Djăp mta bruă truh kơ knga, truh kơ kngan ayŏng s’aĭ. Jih jang bruă dưi ngă hŏng klei jăk jĭn.

Ayŏng thâo kral lu mnuih, mhač čhač kyua anăn kreh mâo lu tuê hriê čhưn. Mâo mnuih dôk pluh hruê, mkrah mlan; grăp čô dưi tŭ drông jăk kă kpiê êsei, knă êsei djam huă ƀơ̆ng, mmông wĭt lŏ dưi brei prăk đĭ êdeh lĕ. Tuê hriê čhưn mâo wăt phung khua êmua, phung mă bruă klei mrâo, phung kdŏ mmuñ truh kơ ƀĭng ngă lŏ hma, đa đa mâo wăt phung hiu snei sdih…. Lu blư̆ kâo kreh lač hŏng ayŏng kơ klei brei arăng dôk ti sang, ayŏng lač “Kâo thâo mơh, ƀiădah diñu tăm nao hĕ êlan anăn, drei đru dlăng ba dŭm hruê, thâo đru bi hrŏ leh mơh klei amâo jăk”. Ayŏng mdei bruă, phung khua êmua, phung mă bruă duh mkra ăt ƀiă mơh, sang ayŏng msĕ si prŏng hĭn. Ƀiădah mâo lu mnuih hlăm ală mta kâo ƀuh, ăt kreh nao mdiăng mô̆ anak ba boh kroh, đa bip, đa mnŭ nao čhưn.

Grăp blư̆ ayŏng nao ti sa krĭng ƀuôn sang msĕ si ayŏng dưi wĭt ƀuôn pô anăn yơh. Dŭm čeh kpiê, dŭm drei mnŭ amâo dah sa drei ŭn. Jih jang mă prăk ayŏng s’aĭ. Ênai čing kwang, mnuih hriê lu hĭn lehanăn bi kdŏ čhuang. Jih mlam, jih hruê hŏng dŭm klei mmuñ djuê ana lehanăn ngă khan.

Ayŏng mâo nanao sa pŏk hră lehanăn giê čih. Dŭm pluh thŭn hŏng anei ăt snăn. Dlăng hră klei mrâo, dôk čih hĕ hlăm hră; hmư̆ đĭng blŭ, dlăng tivi ăt čih mơh hlăm hră; dŭm blư̆ bi mklă hră m’ar răk êlâo kơ mđung asăp, ayŏng ăt mă giê čih hĕ ti boh hră mrâo, boh hră dleh mblang, mơ̆ng anăn ksiêm dlăng. Ti krah kđiêng ktrâo lehanăn kđiêng ti krah ayŏng msĕ si čăt bĭn kyua djă giê čih lehanăn djŏ hăt lu. Năng ai ayŏng kăn thâo pô yua dŭm êbâo ƀĕ giê čih? Dŭm pŏk hră mkăm bŏ hip hluê thŭn mlan. Mơ̆ng anăn sa čô khua êmua sa ala čar, sa êpul bruă tar rŏng lăn amâo dah sa krĭng ƀuôn sang ti lăn dap kngư. Ayŏng čih pioh djăp ênŭm hŏng klei blŭ mnuih djuê lar lehanăn klei Jarai, čih, kač lehanăn lăm lŏ čih…

Nao, hmư̆, răk lehanăn čih pioh êbeh 20 thŭn lehanăn mă bruă ƀiă snăk mnuih thâo. Anăn jing klei čih mkra Hdruôm hră mblang boh hră kơ anôk bruă mđung asăp. Hdruôm hră mblang klei Jarai – Yuăn – Prăng amâo dah Yuăn – Jarai êlâo adih knŏng mâo giăm 11 êbâo boh hră. Hdruôm hră ayŏng čih mkra truh êbeh 20.000 boh hră.

Ayŏng ngă sa mta bruă snăn jih ai tiê hŏng bruă anăn yơh. Hdơr mâo sa blư̆ ngă klei hlăp ngă mgưt knhal jih hruê kăm hŏng ayŏng. Ayŏng dôk ngă mgưt jăk jĭn êdi snăn pui kdjăt ñhăr djiê hĕ. Ayŏng amâo mđing: Plat ti jhưng, kgŭ kdơ̆ng ăl. Êkei mă asăp blŭ dôk ti tač mĭndah ăl kơ gơ̆, gơ̆ huĭ mơh.

Dŭm blư̆ kâo dưi truh ti krĭng ƀuôn sang taih kbưi, bi tuôm hŏng mnuih khua thŭn amâo dah mnuih thâo săng kơ knhuah dhar kreh mnuih djuê ana Jarai, kâo kreh čih sa ênhiang mmuñ djuê ana, amâo dah sa klei yăl dliê ngă mnơ̆ng mđup brei kơ ayŏng. Sa blư̆ msĕ snăn ti Ayŭn Pa, čar Gia Lai kâo mă asăp sa klei yăl dliê đưm hlăm brô 30 mnĭt. Leh ruê̆ bruă, kâo êmuh mnuih yăl dliê, aê aduôn amâo dah amĭ ama ih yăl dliê kơ ih hĕ? Ơ ơh, kâo hmư̆ Kpă Si Mon yăl dliê hlăm đĭng mmuñ lah. Jăk êdi hmư̆ anăn kâo hdơr lehanăn lŏ yăl dliê.

Ayŏng mâo mă leh lu klei pah mni, năng ai truh dŭm pluh mơh. Sa blư̆ kâo nao ti ƀuôn mnuih Jarai ti Ia Pa (Gia Lai), thâo kâo mă bruă mbĭt hŏng Kpă Si Mon, mnuih ƀuôn sang tinei êmuh: Si Mon ară anei ruă duam hĕ amâo dah ya klei mâo, sa hruê kăm hŏng anei amâo lŏ ƀuh ñu blŭ hlăm đĭng mmuñ? Klă sĭt anei yơh jing sa klei pah mni prŏng êdah kdlưn êdi amâo mâo boh hră siñê lehanăn gru kđăm hrah.

Thŭn 2001, phung Fulro mâo Ksor Kơk djă akŏ mčŭt mčhur, ktŭng ba lu mnuih ƀuôn sang djuê ƀiă ngă lagriâo čiăng mkŏ mjing knŭk kna diñu pia jing knŭk kna Đêga. Dŭm ƀuôn sang ti Lăn dap kngư jing anôk mjêč êdi hlăm bruă răng mgang klei êđăp ênang bruă kđi čar. Lu mnuih mđing mĭn, huĭ hyưt, ayŏng Kpă Si Mon bi mĭn leh kơ sa hdră mtô mblang jăk êdi. Anăn jing nao ti sang amĭ Ksor Kơk (Khua mil čhil Đêga lač dah) ti ƀuôn Broaĭ, să Ia Broaĭ, kdriêk Ia Pa, čar Gia Lai čiăng tui ksiêm klă nik kơ klei anei, čiăng mơ̆ng anăn mâo hdră mtô mblang kơ mnuih ƀuôn sang thâo săng klă hdră êlan mtrŭn mơ̆ng Đảng, hdră bhiăn mơ̆ng Knŭk kna.

Ayŏng mâo leh klei blŭ hrăm sŭk suôr, bŏ hŏng klei khăp lehanăn djŏ hdră bhiăn hŏng amĭ pô anei hŏng klei blŭ Jarai. Hmei mă asăp jih klei blŭ mơ̆ng pô anei wĭt mđung asăp. Ñu mtă kơ mnuih ƀuôn sang ti dŭm boh ƀuôn đăm hmư̆ ôh klei anak pô. Kâo ăt hdơr mơh ƀô̆ mta sa čô amĭ mduôn, atăt ayŏng trŭn êñan kyâo sang dlông hđăp. Pô anei rôč êa ală hlăk ayŏng mđup brei dŭm pluh êbâo prăk kơ ñu.

Kpă Si Mon jing snăn, mhač čhač hŏng grăp čô lehanăn jih ai tiê kơ bruă. Hŏng dŭm hdră mđung asăp blŭ mnuih djuê ana ƀiă krĭng Lăn dap kngư ayŏng mđing êdi mơ̆ng dŭm klei đ’điêt. Ñu mkra grăp boh hră, hmư̆ bi nik dŭm hdră leh mđung čiăng mă klei hriăm. Ayŏng kreh nao ti adŭ mă asăp ktrâo lač kơ hdră mă êwa, răk bi jăk kơ phung mă bruă. “Klei mrâo hlăm ala čar răk mdê hŏng klei mrâo ala tač êngao, răk klei truh mdê hŏng djŏ boh mnga. Klei ngă mgưt, klei yăl dliê đưm hĭn mơh mdê”.

Ăt hdơr ênuk dua ung mô̆ kâo leh wĭt bi kuôl ti ƀuôn phŭn, hriê ti Ƀuôn Ama Thuôt knă êsei djam jak iêu ayŏng adei mă bruă mbĭt. Ayŏng lač “Ih amâo dưi lač hŏng ƀăng êgei snăn ôh. Brei nao blei hră jak iêu. Lui yơh, čih anăn hlei ih čiăng jak hriê čhưn. Lui ayŏng ngă brei”. Lehanăn ayŏng nao blei hră jak iêu, čih lehanăn ba m’ĭt. Giăm 27 thŭn leh, dŭm pŏk hră hlăk anăn ka m’ĭt jih mơh, kâo ăt dôk djă pioh. Boh hră dlông, siam êdi. Boh hră O gơ̆ wĭl êdi ƀiădah amâo luôm jih ôh.

Êdeh anei ƀrư̆ ƀrư̆ đuê̆ kbưi mơ̆ng Ƀuôn Ama Thuôt mlam anei ba ayŏng wĭt hŏng krĭng lăn amĭ ba ama ƀă ti gŭ jơ̆ng čư̆ Mô̆ kdrŭn Mộng mơ̆ng Krông Pa./.

H’Nêč pô mblang