VOV4.Êđê- Dôk ti krah wăl mnơ̆ng anôk kriê pioh ala čar, boh nik jing klei siam lŏ boh êñan Mù Cang Chải, čar Yên Bái, kbuôn čư̆ Mầm Xôi” ti să La Pán Tẩn jing sa hlăm dŭm anôk mâo lu phung tuê hiu čhưn ênguê hriê čuă dlăng. Ƀiădah amâo mâo pô thâo ôh, dưi mâo sa anôk siam Mầm Xôi msĕ ară anei, gŏ sang aduôn Lù Thị Lỳ, mnuih djuê ana Mnông ti alŭ Tà Chí Lừ, să La Pán Tẩn gĭr ktưn leh jih ai ktang leh anăn ai tiê, jah ênă, mkŏ mjing čiăng kơ kbuôn čư̆ Mầm Xôi ƀrư̆ hruê ƀrư̆ siam hĭn. Drei hrăm mbĭt ksiêm hriăm kơ bruă kriê pioh knhuah dhar kreh leh anăn ngă bruă hiu čhưn ênguê mơ̆ng gŏ sang aduôn Lù Thị Lỳ hlăm klei čih leh anei.

Leh sa hrue mă bruă suăi êmăn, adiê mmăt leh mmông anăn kơh aduôn Lỳ mâo yăl dliê lehanăn klei yăl dliê jing kčưm mơ̆ng hlăk yan mnga anei: Čư̆ Mâm Xôi lehanăn dŭm lŏ boh êñan ti să La Pán Tẩn amâo lŏ dưi pla mjing ôh kyua amâo lŏ djăp êa. Kyuanăn, phung ƀuôn sang kreh phưi tha êmô kbao hlăm lŏ, ngă jhat rai jih guê lŏ lehanăn klei jăk siam hlăm lŏ. Dŭm klei msĕ snăn diñu bi mbha nanao mnuih nao kiă răng, lŏ mkra wĭt, răng mgang kdrăn lŏ pô.

        Khădah bruă nao kiă răng amâo mâo klei suăi êmăn ôh, ƀiădah luič mmông kyua êlan kbưi. Siămdah, čiăng dưi răng kriê klei jăk siam kdrăn lŏ Mâm Xôi, gŏ sang kâo ăt gĭr jih ai tiê nao čuă lŏ, lŏ mđĭ guê, mkra wĭt dŭm anôk jhat rai kyua êmô ngă, amâo hjan hlĭn klưh hĕ.

Aduôn Lỳ brei thâo, čiăng dưi mâo sa boh čư̆ Mâm Xôi jăk siam hĕ msĕ si ară anei, gŏ sang ñu găn leh lu thŭn mlan suăi êmăn, amâo mâo lŏ uuêñ kơ hlĭm hjan mmăt mlam čiăng răng kriê, mkra wĭt, djă pioh klei siam, dleh snăk mâo msĕ hŏng Mâm Xôi anei. Mơ̆ng knhal jih mlan 5 hlăm grăp thŭn, ñu mbĭt hŏng mnuih hlăm gŏ sang bi nao hwai bi mdoh mnuôr ba kơ lŏ hŏng boh kbưi truh 5km, pioh kơ bruă kai čaih, rah mjeh pla mdiê.

        Hŏng kngan kreh kriăng, gŏ sang Lỳ mjing leh 1 klei čih jăk siam

Ñu dôk hdơr, êbeh 30 thŭn êlâo, Čư̆ Mâm Xôi knŏng jing msĕ si hŏng lu boh čư mkăn. Leh bi dôk ung mô̆, dua ung mô̆ hriê rŭ mjing čư̆ anei pioh ngă lŏ... Dăl hlăm dua mlan tŭt dôk klei, kuai, hli lăn boh tâo, hrue lehanăn mlan čiăng mjing blŭng lŏ boh êñan knŏng hŏng pel lehanăn wăng, dua ung mô̆ mjing leh kdrăn lŏ ti dlông čư̆.

        Čư̆ čhiăng hlăm anei mâo lu boh tâo, snăn bruă rŭ mjing lŏ bŏ hŏng klei suăi, klei kuai hŏng wăng êjai, lehanăn lŏ duiñ klŏ boh tâo hŏng kngan êjai, hlăm sa hrue knŏng mâo mă mơ̆ng 1 truh 2m² đuič. Ƀiădah kyua čiăng mâo lŏ pla mjing mâo braih huă snăn dua ung mô̆ gĭr măng ai.

Truh kơ ară anei čư̆ Mâm Xôi anei ba wĭt kơ gŏ sang ñu mơ̆ng 17 truh 20 kdô mdiê, ƀiă dah lŏ jing leh anôk hiu čhưn ênguê jăk siam êdi mâo lu tue jĕ giăm lehanăn taih kbưi hriê čhưn, lông ngă bruă hlăm lŏ, đru leh kơ gŏ sang ñu lŏ mâo ênoh ba wĭt hơĭt.

Čiăng kơ mdiê čăt đĭ, mtah mda, jăk siam bi knar, gŏ sang ñu bi hlue gưt kjăp klei knuă druh bruă lŏ hma ktrâo atăt, dơ̆ng mơ̆ng prue hbâo, gang mkhư̆ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă. Boh nik, kiă nanao êa bi djăp kơ lŏ, grăp yan gŏ sang diñu kiă kriê klei kơ êa hrue mlam mtam. Hờ A Chua anak êkei aduôn Lỳ brei thâo:

Lŏ kbưi hŏng akŏ êa, lehanăn mâo dŭm pluh gŏ êsei ăt hlăk bi čiăng kơ êa sơăi kơ lŏ pô snăn jih jang bi nao kuai hwai mnuôr êa, kiă kriê êa jua ba kơ lŏ. Sa hruê ppo anei kiă, hrue mgi pô mkăn kiă.

Aduôn Lỳ yăl dliê, ñu mơak snăk kyua lŏ diñu jing leh anôk hiu čhưn ênguê jăk hing ang hlăm kdriêk, hlăm čar. Kyuanăn yơh, gŏ sang ñu gĭr nanao răng kriê hrue mlam čiăng mâo lu mnuih hriê čuă, hriê lông ngă lŏ. Ñu čang hmăng kơ bruă sang čư̆ êa mđing hĭn kơ bruă răng kriê, dưn yua klei jăk siam mơ̆ng čư̆ Mâm Xôi anei.

Gŏ sang kâo čang hmăng mâo să đru ba čiăng lŏ mkra wĭt bi kjăp, ksiêm dlăng si hdră srăng ngă čiăng lŏ dưi pla mjing sa yan dơ̆ng?

Ară anei, hlăm grăp yan mâo êa kluh hriê anăn yơh jing yan yuôm bhăn, alŭ wăl čư̆ Mâm Xôi lŏ dơ̆ng mâo dŭm êbâo čô tuê hriê čuă, nao dlăng hlăm grăp hruê. Čiăng kơ jih jang bruă nao lông ngă lŏ, nao čua dlăng mơưng phung tue mâo klei găl jăk ênưih, lehanăn êđăp ênang; snăn leh mâo kleoi bi tŭ ư hŏng dŭm gŏ êsei mâo lŏ, hlăm anăn mâo sang aduôn Lỳ, bruă sang čư̆ êa să La Pán Tẩn ngă klei kăp hrui prăk tăk, lehanăn mbha kơ dŭm gŏ êsei mâo lŏ, dŭm adôk jing pioh kơ bruă mkra wĭt, pŏk êlan đuĕ nao kơ dlông čŏng čư̆ Mâm Xôi. Hờ A Thành, pô nga bruă dhar kreh să La Pán Tẩn lač:

Dŭm gŏ sang ăt mâo leh klei bi mguôp hŏng sang să čiăng răng kriê bi jăk kdrăp lŏ boh êñan, ngă bruă hwai mnuôr mđoh êa, kuai mđĭ, bư̆ guê... Čiăng bi kjăp.

Čư̆ mâm xôi yan êa lip

Thŭn 2007, lăm mnhga êa siam mơ̆ng kdrăn lŏ boh êñan ti Mù Cang Chải, čar YênBái klă klơ̆ng mâo leh phŭn bruă dhar kreh - mjuăt asei mlei - hiu čhưn ênguê tŭ yap jing lăn mnga êa siam gưl ala čar. Truh hrue 31/12/2019, Khua knŭk kna mâo leh klei bi mklă mrô 1954 kơ bruă dăp ênoh knhuah gru gưl ala čar gưl tal 10, hŏng 7 bĭt anôk, hlăm anăn mâo klei jăk siam lŏ boh êñan Mù Cang Chải anei.

Nguyễn Tiến Bình, Khua adŭ bruă dhar kreh kdriêk Mù Cang Chải lač: Mbĭt hŏng čư̆ Mâm Xôi ti La Pán Tẩn, hlăm êbeh 7 êbâo ha lŏ boh êñan ti anei, lŏ mâo lu snăn anôk jing jăk siam kơ tuê hiu dlăng. Kdriêk Mù Cang Chải ară anei hlăk dôk ngă lu hdră čiăng răng kriê krĭng phŭn kơ knhuah gru ala čar boh nik klei jăk siam mơ̆ng lŏ boh êñan Mù Cang Chải; mđing kơ bruă lŏ mkra wĭt, lŏ bi msiam kơ alŭ wăl knhuah gru; bi mguôp djă pioh mbĭt hŏng dŭm knhuah gru dhar kreh djuê ana msĕ si, huă êsei mrâo, knăm Gầu Tào, hlăp Pao, mnah hna... Kñăm mjing sa krĭng Mù Cang Chải jăk siam lehanăn dưi iêo jak lu tue hriê čhưn:

Hmei mđĭ hĭn bruă hâo hưn, mđĭ klei thâo săng, mâo bruă klam hŏng jih jang phung ƀuôn sang kơ bruă răng kriê, lehanăn mđĭ hĭn knhuah gru jăk siam anei, djă pioh lehanăn ngă jăk knhuah gru pla mdiê lŏ hlăm kdrăn lŏ boh êñan, lehanăn kriê pioh, mđĭ bi lar knhuah gru dhar kreh djuê ana pô mâo leh mbĭt hŏng knhuah rŭ mjing lŏ boh êñan, pioh mjing anôk kơ bruă hiu čhưn ênguê jăk jĕ giăm, lehanăn mâo knhuah hjăn krĭng čư̆ čhiăng hŏng klei kjăp.

Hŏng dua ƀĕ kiê kngan kreh kriăng hŏng klei mbruă, phung ƀuôn sang Mông ti Mù Cang Chải, hlăm anăn mâo gŏ sang aduôn Lù Thị Lỳ, mâo krah mjing hwai hli leh ping čư̆, jing leh rup siam lŏ boh êñan amâo mâo anôk dưi mkă. Leh kơ anăn, hŏng hlei pô tuôm hriê leh sa blư̆, lông hiu dlăng hlăm lŏ anei, sĭt nik amâo mâo srăng wơr ôh, lehanăn čiăng lŏ tui hriê mtam yơh sa blư̆ dơ̆ng./.

Pô mblang: Y-Khem Niê