VOV4.Êđê- Y-Xuyên, djuê ana Mnông jing sa čô kahan hđăp hlăm krĭng krŭ kgŭ kdơ̆ng Nâm Nung, kdriêk Krông Knô, čar Dak Nông. Thŭn anei giăm 80 thŭn, ƀiădah ñu ăt krơ̆ng kjăp knhuah jăk siam mơ̆ng Lĭng kahan Awa Hô. Hlăm dŭm pluh thŭn, ñu mâo mnuih ƀuôn sang ƀuôn Jarah, să Nâm Nung mpŭ ngă Khua mduôn ƀuôn. Ñu ăt jing sa čô mbruă êdah êdi, jih ai tiê hŏng knhuah dhar kreh djuê ana mơ̆ng đưm, kreh mkŏ mjing hdră mtô tông čing čhar, hrĭ mñam kơ phung hđeh. Ƀri akŏ yan mnga thŭn mrâo, Khua mduôn Y-Xuyên hưn mdah klei mĭn mơ̆ng mnuih Mnông kơ “Klei đĭ jing mơ̆ng asăr mdiê braih” hŏng sa klei khăp yuôm êdi.

- Ơ awa Y Xuyên, mnuih ăt msĕ hŏng djuê ana mkăn ti Lăn Dap Kngư, mphun dô hdĭp hŏngbruă ngă pưk hma, snăn si klei kčưm mơ̆ng bruă anei?

Khua mduôn Y Xuyên: “Tal êlâo jing, khua mduôn mbĭt hŏng phung ƀuôn sang nao ruah dliê čiăng jah ênah ngă hma. Êlâo kơ nao, bi dlăng hrue ênang mlam jăk mơh, ruah bi djŏ anăp, lehanăn tă anăp, mbha čuê. Leh bi mbha snăn mă hla kyâo dliê păn hĕ jông kgă, ba wĭt kơ sang kƀăk ti mrang gah êlâo kơ adiê wai băk tlam. Truh aguah ưm hrue êdei nao pač ƀô̆, răm pui ti êngao čiăng mdang. Phung nao tă čuê hrue mbrue lŏ bi kƀĭn mbĭt. Khua mduôn êmuh mlam mlei si klei diih êpei, dah êpei jăk yăl dliê mơh, dah êpei jhat ăt yăp dliê mơh, čiăng dlăng lăng thâodah dliê anăn yan adiê brei ngă pưk nga hma amâodah hơăi êlâo kơ jah druôm”.

- Ơ awa, dơ̆ng mơưng phŭn jah druôm hlŏng truh kơ buh mdiê dŭm boh sui?

Khua mduôn Y Xuyên: “Klei nao jah ênah ngă hma kreh bi ring. Mâo 5 gŏ sang mguôp jing sa êpul bi ring. Leh ruĕ jah rơ̆k ƀur kyâo đ’điêt hŏng kgă, leh anăn kơh phung êkei djă jông nao druôm yơh kyâo prŏng. Leh jih bruă jah rơ̆k ƀur, druôm kyâo prŏng lui tơl krô, truh mlan 4 dơ̆ng čuh ênah kruh đram yơh. Leh kơ anăn ngă yang mâo sa čeh kpiê, sa drei mnŭ knô akâo kơ yang đru. Leh ngă yang snăn jing ƀuôn čoh kpơ̆ng jik rơưk mda mprăp êmiêt kơ klei buh kjŭk, pla amêč trŏng, ktơr mnơr, plei giêt”.

-Ƀiădah ya ngă truh kơ êla anei ka buh mơh Ơ awa?

Khua mduôn Y Xuyên: “Leh kruh đram dơ̆ng hwar êmiêt bi doh. Pô hma ruah sa anôk jăk hĭn pla sa ƀĕ gơ̆ng drai mâo anôk kơ yang mdiê dôk. Leh kơ anăn kơh dơ̆ng buh mdiê. Gŏ sang čuh hŭn mơh pioh nga yang, lehanăn iêo phung găp djuê hriê bi huă mnăm. Ti djiêo čeh kpiê, jih jang mnuih bi tông čing, kdŏ mmuiñ mơak mñai. Hlăm klei huă mnăm anăn điêt amâo mâo dưi duah bi mneh msao, mbŭk kpiê ôh, amâo mâo klei ênguôt hnĭng ôh, bi kdŏ muiñ lehanăn tông čing jih mlam”.

-Ư msĕ snăn tui si klei bhiăn phung ƀuôn sang drei, bi mkra hĕ anôk kơ yang mdiê dôk, leh kơ anăn kơh buh mdiê. Snăn đưm adih si phung ƀuôn sang drei dalwng kriê wiê ênăk pưk hma čiăng kơ mdiê čăt đĭ mâo boh mnga jăk, Ơ awa?

Khua mduôn Y Xuyên: “Leh buh kjŭk mâo sa wưng mdiê dơ̆ng čăt đĭ, snăn lŏ mkŏ mjing klei ngă yang kơ mdiê pia Kep jĭr (sitôhmô ngă yang suôt đuĕ hluăt ktuôp, čĭm čap, kkuih prôk, hlô dliê amâo mâo bi rai hma pưk ôh). Mnơ̆ng ngă yang jing hŏng sa drei mnŭ, sa čeh kpiê. Leh klei nga yang Kep jĭr snăn dơ̆ng jik yơh rơ̆k mdiê. Leh mă rơ̆k mâo sa wưng êdei kơ anăn truh hruê mdiê dơ̆ng ksŭn pak, mtian lehanăn ƀlĕ. Mnơ̆ng ngă yang kơ mdiê ƀlĕ jing sa drei ŭn, čeh kpiê. Grăp boh sang mprăp sơăi, bi huă mnăm tông čing kưt mmuiñ hrăm mbĭt. Tơl truh kơ mdiê ksă, lŏ dơ̆ng mkŏ mjing klei ngă yang kơ yang mdiê sa drei mnŭ, lehanăn sa čhiên kpiê čeh amâodah tui hluê klei dưi ngă mơ̆ng mdê bi sang thâo dah ŭn. Leh klei anăn pô sang dơ̆ng puôt yơh mdiê”.

Khua mduôn Y Xuyên

-  jih sa yan ngă pưk hma buh pla, dlăng kriê wwiê ênăk, truh mâo mdiê sĭt nik phung ƀuôn sang mơak snăk djŏ mơ̆ Ơ awa?

Khua mduôn Y Xuyên: “Truh jih thŭn grăp boh sang jih jang mnuih leh ênŭm puôt êmiêt, snăn kơh mkŏ mjing yơh klei huă mnăm mơak mdiê mrâo. Nao kơ hma djă ba wĭt gơ̆ng drei, lehanăn adrăng phŭn mdiê ti gŭ phŭn gơ̆ng drai anăn čăp hĕ kƀăk ti boh ƀăng hjiê. Grăp boh sang mkŏ mjing sơăi klei ngă yang iêo mngăt mdiê wĭt kơ hjiê. Truh aguah ưm bi tông čing bi mđĭ mơưng sang anei truh sang adih. Êpul tông čing mâo pô sang iêo ƀơ̆ng điŏ hŏng prôč ŭn, mnăm kpiê čeh; lehanăn iêo jih phung ƀuôn sang bi huă mnăm mơak mñai tông čing čhar. Hlei thâo mmuiñ, snăn muiñ, hlei khăp kơ kdŏ snăn bi kdŏ, hơ̆k mơak yơh amâo mâo klei bi mneh msao ôh. Mơ̆ng anăn jing jih thŭn hđăp sa thŭn mă bruă suăi êmăn”.

- Snăn jing hŏng mnuih Mnông adôk mâo klei mĭn “Mdiê mâo mngăt”. Khadăh hlăm sa gưl mơưng buh pla truh puôt bi tĭng jing sa thŭn, ƀiădah găn lu blư̆ nga yang păt čiăng msĕ kơ mnuih mơh. Ƀiădah ară anei amâo lŏ mâo ôh klei mă bruă snăn, amâo lŏ dưi jah druôm kyâo dliê ôh čiăng buh mdiê ktơr, ƀiădah pla kphê, snăn si jing klei hdĭp Ơ awa?

Khua mduôn Y Xuyên: “Thŭn anei kphê ăt mâo ênoh. Kâo pla kphê lehanăn ksu, mâo ba wĭt hlăm brô 100 êklăk prăk kâo mơak leh, thŭn anei čhĭ mâo ênoh mơh, jih jang gŏ sang hmei mơak snăk. Phung ƀuôn sang mâo klei mơak hlăm thŭn anei, ƀuôn hmei tĭng kah knar grăp čô mnuih dah ƀiă êdi ăt mâo mơh mơ̆ng 50 – 60 êklăk prăk. Êlâo dih anak čô ka tuôm duah thâo ôh pla kphê ksu, ƀiădah hlăm dŭm thŭn giăm anei jih jang mnuih bi tiŏ êran pla ksu, pla kphê sơăi”.

-Ơ awa hŏng klei hdĭp mrâo, hdră duah ƀơ̆ng mrâo mơh, mnơ̆ng pla ăt mrâo mơh, snăn si ngă mâo klei hmăi truh hŏng dhar kreh djuê ana Mnông mơ̆?

Khua mduôn Y Xuyên: “Klei bhiăn Mnông drei mâo leh mơ̆ng đưm hlŏng kơ ară anei anăn jing thâo bi mguôp. Kâo čang hmăng jih jang ya mta klei bhiăn djuê ana Mnông drei jing jăk siam, jing klei djŏ, snăn bi djŏ pioh, tơdah hơăi amâo lŏ adôk ôh dŭm dhar kreh jăk siam djuê ana Mnông. Kâo čang hmăng dưi lŏ mtô mblang truh hŏng čô anak gưl mrâo thâo lehanăn bi djă pioh klei bhiăn jăk siam djuê ana Mnông. Grăp djuê ana bi răng kriê klei bhiăn pô, čiăng kơ mgi dih lŏ čuê ba kơ čô anak. Hmei čang hmăng mơh kơ Đảng, lehanăn knŭk kna duh bi liê, lŏ bi kơrŭ dŭm knhuah gru dhar kreh, djăp klei bhiăn đưm. Klei tŭ dưn mơư̆ng dhar kreh djuê ana Mnông năng bi kriê pioh nanao msĕ si phŭn dô”.

-Lač jăk kơ ih lu Ơ awa! Hơê hmưi kơ awa thŭn mrâo mâo nanao klei suaih pral mơak mñai!

Pô mblang: Y-Khem Niê