VOV4.Êđê - Klei rua\ hnak atu\t klang kbia\ hriê mơ\ng klei djo\ kman, bi mđu] êka hlăk atu\t klang kbia\ hriê mơ\ng kman hnak pô ngă. Klei rua\ anei mâo klei bi knăl amâo mâo êdah nik ôh, rua\ [rư\ [rư\, lehana\n sui rua\ kma hlăm lam atu\t klang adih, ngă kơ mnuih rua\ kreh ]huai ho\ng klei rua\ hla\m atu\t klang mkăn, snăn amâo mâo nao kơ sang êa drao ôh, amâodah ]o\ng mdrao ma\ hjăn kơ sang. Mơ\ng klei anei lu mnuih mâo leh mmông myun mka dlăng mdrao mgu\n mơ\ng hnưm bi djo\ klei rua\ êjai mrâo mâo. Snăn mâo klei phung nai aê mdrao mta\: Hnak atu\t klang tơdah amâo mâo mdrao mtam mơ\ng hnưm, lehana\n amâo mâo mdrao mgu\n s^t êm^t ôh, s^t nik srăng mâo lu klei amâo mâo jăk ôh, ênưih tuôm ho\ng klei amâo mâo jăk asei mlei, tăp năng hlo\ng truh kơ djiê mơh.

Hnak hlăm atu\t klang jing klei ruă amâo djo\ mrâo ôh, [ia\dah djăp mnuih amâo mâo bi mđing ôh kơ klei ruă anei. Thu\n 2017 leh ana\n 6 mlan ako\ thu\n 2018, Sang êa drao mdrao klei rua\ Hnak leh ana\n klei ruă Kso\ ]ar Daklak mdrao leh kơ 9 ]ô mnuih mâo klei ruă hnak atu\t klang ho\ng hnơ\ng kjham. Du\m ]ô mnuih ruă anei găn gao du\m gưl mdrao klei ruă hnak hla\m atu\t klang, khăng gơ\ châm cứu amâodah ]o\ng blei mă êa drao w^t mdrao. Ktang mdrao ktang amâo thâo hlao, đađa mâo mnuih hlo\ng êwiên he\ 2 [e\ jơ\ng tơl amâo thâo lo\ êbat ôh, mmông ana\n kơh digơ\ mrâo bi nao kơ sang êa drao ]ia\ng mkă dlăng klei ruă.

Mse\ si H’Ly Xi Êban 8 thu\n ti wa\l krah Êa Pô], kdriêk }ư\ Mgar, ]ar Daklak jing 1 klei tô hmô. Êlâo kơ mdrao ti Sang êa drao Hnak leh ana\n klei ruă Kso\ Daklak,  rua\ bo\k 2 [e\ jơ\ng H’Ly Xi Êban amâo thâo dôk dơ\ng ôh. Am^ ama ba H’Ly Xi Êban nao mkă dlăng leh ana\n ti du\m sang êa drao hlăm ]ar leh ana\n hluê si klei mkă dlăng la] dah k[ah canxi, ruă dlô klang. Mnăm êa drao  mâo1 wưng sui kăn hlao lei, jơ\ng [rư\ ruă ktang h^n, hlăm lam bo\k bi ênah, srăng nga\ truh bi bru\ klang. H’Ly Xi dưi ba nao kơ Sang êa drao Nhi Đồng II, [uôn pro\ng Hồ Chí Minh. Ti anei, H’Ly Xi dưi mkă dlăng jing djo\ mâo klei ruă hnak hlăm atu\t klang jơ\ng. Mmông anei, jơ\ng H’Ly Xi êwiên leh, pê arua\t jơ\ng. Amai H’Bay Êban, am^ H’Ly Xi  brei thâo:

“Jơ\ng e\ H’Ly bo\k pro\ng, amâo thâo dôk gu\ ôh, kno\ng đih hiu yơh. Rueh ti jơ\ng kăn dưi lei kyua gơ\ ruă đei”.

Hluê si phung thơ\ng kơ bruă mdrao mgu\n, hnak hlăm atu\t klang hluê si t^ng knăl jing klei ruă hnak hu^ hyưt hlăm du\m klei ruă hnak, phung khăng mâo klei ruă anei jing phung 16 – 45 thu\n. Ho\ng phung êlưih djo\ klei ruă anei jing phung hđeh ka tlo\ văc xin mgang klei ruă hnak, khăng bi mje\ ho\ng mnuih mâo klei ruă hnak, mnuih hlăk mâo du\m mta klei ruă, mse\ si klei ruă m’iêk [ê` hra, ruă êka êhu\ng, asei mlei êdu awa\t, asei mlei ktiêl, kdjuôt kdj^ng, djo\ kman HIV/AIDS….

Aê mdrao H’C|âu Êban, Khua kriê dlăng Adu\ mdrao klei ruă hnak, Sang êa drao Hnak leh ana\n klei ruă Kso\ Daklak brei thâo:

“ Klei ruă hlăm atu\t klang phu\n agha tưp lar mse\ si klei ruă hnak kso\. Leh kman `u\ kma hlăm asei mlei, `u kma hla\m êrah hluê êrah nao hlăm atu\t klang leh ana\n dôk hd^p ti ana\n. S^t asei mlei awa\t, `u srăng bluh đ^ jing klei ruă hnak hlăm atu\t klang. Kơ klei bi êdah, khăng gơ\ mnuih ruă [uh ruă hlăm klang, hlăm atu\t klang amâodah klang ro\ng, khăng bi êngoh hlăm adiê tlam, huă [ơ\ng [ia\, hro\ tru\n knăng”.

}ia\ng mkă dlăng djo\ klei ruă hlăm atu\t klang, mnuih ruă dưi mă rup vi tính ( CT) amâodah mă rup MRI, bi tơdah mă rup X-Quang mse\ si aguah tlam dleh thâo [uh. Aê mdrao H’C|âu brei thâo: brua\ thâo [uh klei ruă hnak hlăm atu\t klang khăng po\k ngă ti du\m sang êa drao gưl dlông, bi sang êa drao gưl ]ar lu êdi kno\ng mdrao mgu\n. Kyua ana\n, tơdah mâo du\m klei bi êdah đăo đing djo\ klei ruă hnak hlăm atu\t klang, mnuih ruă c\ia\ng bi nao kơ Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak amâodah Sang êa drao mdrao klei rua\ Hnak leh ana\n klei ruă Kso\ Daklak ]ia\ng mâo klei ktrâo la], đru k]e\ klă klơ\ng. Tui hluê ho\ng mdê mnuih rua\, aê mdrao ktrâo la] hưn mthâo du\m hdră mdrao mgu\n djo\ guôp. Klei ruă hlăm atu\t klang tơdah hmao dja\l [uh leh ana\n mdrao mgu\n ho\ng jih ai tiê, hluê djo\ ho\ng hdră mdrao, klei ruă srăng hlao hlăm brô mơ\ng 10 mlan truh kơ 1 thu\n.

Aê mdrao H’C|âu Êban, Khua kriê dlăng Adu\ mdrao klei ruă hnak, Sang êa drao mdrao klei rua\ Hnak leh ana\n klei ruă Kso\ Daklak lo\ dơ\ng brei thâo:

“ Aguah tlam mnuih [uôn sang kno\ng thâo klei ruă hnak kso\, hu^ kơ klei ruă hnak kso\. {ia\dah klă s^t lu anôk hlăm asei mlei anak mnuih drei ăt hu^ djo\ klei ruă hnak. Leh ana\n klei ruă hnak atu\t klang ăt jing 1 mta klei ruă mơ\ng klei ruă hnak. Klă s^t klei ruă anei dleh thâo [uh. Mnuih ruă khua thu\n tơdah s^t [uh ruă klang kleh snăn khăng nao mkă dlăng klei ruă klang, ruă klang ro\ng. Truh kơ gưl knhal tui], amâo thâo lo\ êbat hiu mmông ana\n kơh mrâo thâo klei ruă hnak atu\t klang”.

}ia\ng mhro\ tui] hnơ\ng hu^ djo\ klei ruă hnak hlăm atu\t klang, phung aê mdrao mtă mtăn: đăm bi mje\ lu đei ôh ho\ng phung mâo klei ruă hnak kso\, [ơ\ng lu du\m mta đạm, djam mtam mtah hlăm klei huă [ơ\ng aguah tlam, [ơ\ng [ia\ ]^m [ua\t, kan [ua\t, mnơ\ng [ơ\ng mmih đei, lu pra^ leh ana\n đăm [ơ\ng mnơ\ng [ơ\ng ms^n đei. Mâo klei bhia\n ngă bruă mguôp mb^t ho\ng klei mdei msăn djo\ guôp, đăm brei asei mlei êmăn êmiêk, ru\ng răng wưng sui ngă truh klei bi êdu awa\t kơ asei mlei, mđ^ h^n bruă mjua\t ktang asei mlei ]ia\ng mđ^ kjăp ktang h^n atu\t klang. Bohnik gơ\ bi tlo\ vắc xin mgang klei ruă hnak ( BCG) kơ phung hđeh mơ\ng hlăk adôk điêt hluê hdră tlo\ mgang ala ]ar.