VOV4.Êđê - Amâo mâo hing ang đei mse\ ho\ng sâm Ngọc Linh, [ia\ ho\ng hlei pô hriê leh kơ kr^ng Dưr Dap Kngư- Kontum [ia\ ka tuôm [ơ\ng ôh mta djam anei, sna\n dla\ng mse\ si  ka tuôm hriê kơ anei ôh. Ho\ng ana\n pia jing djam lu\k [ơ\ng mkra mjing ho\ng hla hmư\ `u mdê êdi leh ana\n h^n mdê tơ thâo: djam [ơ\ng anei mkra mjing mơ\ng hla s’a\i  dưi dôk hla\m êpul 10 mta djam mdê hja\n mâo ênoh jing mnơ\ng [ơ\ng C|âu Á. Hla\m du\m hruê Tit, hla\k c\^m, pra\i, djam, êsu\n msa\m gơ\ êbeh êbiêr leh, sna\n djam lu\k mkra mjing mơ\ng hla anei s^t n^k sra\ng jing djam ruah [ơ\ng c\ia\ng bi kna, c\ia\ng [ơ\ng thâo dja\p ênu\m kluôm kơ jih mnâo mna` mdê hja\n mơ\ng c\ư\ dliê Kontum.

Ti [uôn pro\ng Kontum mâo sa kdrê] êlan anôk ]h^ djam lu\k mtah hla rơ\k ktơ\k, ana\n jing êlan Trần Cao Vân, năng mđing êdi jing djăm lu\k kno\ng hla rơ\k ktơ\k mơ mang. Mâo mnuih kyua ka tuôm [ơ\ng ôh, snăn lông [ơ\ng lehana\n tui hriăm ]ih pioh si hdră mkra, lehana\n [uh kơ anei mâo truh kơ 40; 50 mta hla mâo bi lu\k hlăm sa jam djam. Mâo lu snăk mta hla ba bi lu\k mse\ si hla djam bei, djam [âo, hla đinh lăng, hla hra, hla ktu\t hbia hla ê], êsu\n. hlo\ng kơ djăp mta hla đa đa drei mưng yua leh, đa đa hlo\ng ka tuôm duah [ơ\ng ôh, tăp năng drei m^ndah hlăm amâo duah thâo [ơ\ng ôh mse\ knăt boh suai, knăt boh truôl, hnat hla msăm, hla boh ]u\m ruôk, dăng [uôl, dăng re\, mo\ng mô]…

                                                            Klei huă [ơ\ng gỏi hla

Snăn leh lông [ơ\ng jih jang mnuih bi mni sơăi. Đa đa mnuih lông [ơ\ng ]ia\ng kơ thâo si mnâo mna`. Đa đa mnuih lo\ hdơr Ơ anei jing djam kreh [ơ\ng hlăk adôk điêt. Đa mnuih thâo kral klei tu\ dưn mơ\ng hla ana\n. Hoàng Ngọc Hải, sa ]ô mnuih lông [ơ\ng la]: (B)

“Djam bi lu\k djăm mta hla mtah anei mâo lu mta êa drao, drei [ơ\ng đru bi êbhơr prô]. Leh kơ ana\n hlăm asei mlei drei mâo klei rua\, drei amâo mâo thâo ôh, [ia\dah leh [ơ\ng tơ djo\ mta hla jing êa drao djo\ ho\ng klei rua\ ana\n snăn `u hlao, kyuana\n [ơ\ng djăm lu\k hla mtah anei jing jăk snăk. Tơdah phung tuê êgar mơ\ng kbưi [ri mâo mmông hiu ]hưn kơ Kontum snăn lông nao [ơ\ng lăng djam lu\l mtah hla kyâo dliê mâo sa blư\. Lông [ơ\ng [uh mnâo mna` mdê snăk hla\m lăn Dap Kngư anei”.

Mb^t ho\ng djăp mta hla pioh bi lu\k, mb^t ana\n amâo mâo dưi k[ah ôh kđeh ]^m êma\ leh tu\k ]ha\t êpih; hdang êa dliê, mâo asa\r tiêu, amrê] mtah, hra asa\r, lehana\n sa jam kl^t u\n bi lu\k mb^t, amâodah kan ]ep, kan kruah mđam he\ ho\ng êya, boh krue# msăm, kkuaih, amlơ\k braih đeh. Ho\ng mnuih mbrua\ thâo bi lu\k djam anei, snăn grăp anôk ]h^ mkra mâo knhuah mdê mdê ti Kontum ana\n jing mơ\ng êa tak. Mkra êa tak êko\ m`ha\, mâo êa k`^ mse\ k`^t triêl, mâo mkra ho\ng braih dio\ leh mđam msăm mâo mnâo [âo mngưi lưh ba bi lu\k mb^t hdang krô, kđeh ]^m êma\, leh kơ năn kwa\ mb^t bi [h^. Leh mdjah êa prăi hla\m go\ pui, mple\ êsu\n boh [âo mngưi tuh yơh jih jang mnơ\ng leh mkra, dưm pui man dưn êdu lo\ thiăm êngu sa tế, mnơ\ng bi [a\t mkăn. Mnuih mkra mjing êa tak kno\ng lông [âo thâo mtam ti jing êa tak jăk.

Hdră [ơ\ng djam lu\k mtah djăp mta hla jing mdê mơh ho\ng anôk mkăn. Êlâo h^n ma\ hla djam bei, hla hra, amâodah hla ktu\t hbia pioh mjing hla kăp đu\ng, lehana\n lo\ ma\ djăp mta hla mkăn tui si pô ]ia\ng kl^t hla rup ]ô] dưm kđeh ]^m, hdang, amâodah kl^t u\n… hlăm hla kl^t ana\n, leh kơ năn k[ut he\ kr^p, tak yơh ho\ng êa tak lehana\n [ơ\ng. Mnuih [\ng djam hla lu\k anei êjai mmah srăng bi [uh mnâo mna` msăm, hăng, ph^ mâo, lehana\n bi prăi mơ\ng kđeh ]^m amâodah kan đu\ng hlăm ana\n. lehana\n sa klei bi knga\r êjai [ơ\ng djam lu\k djăp mta hla anei mâo mb^t ho\ng asa\r amrê] mtah dưn [ia\dah kăn [uh hăng rei, lehana\n ka\n ja\k ph^ rei tơdah mâo hla djam ph^ mb^t ana\n.

Pô thâo duê Tạ Văn Sĩ, sa ]ô mnuih khăp [ơ\ng djam lu\k djăp mta hla mtah la]:

“Kâo adôk hdơr hlăk ana\n hlăm brô thu\n 1990, anôk ]h^ du\m mta djam hla lu\k tal êlâo ti Kontum jing ktuê êlan Trần Hưng Đạo, jing sang Thảo Mi ]h^. Jih jang hla mâo w^t pe\ mơ\ng dliê, jing djăp mta hla djam ]o\ng ]a\t jing sơăi, `u hd^p ho\ng ang^n hjan, klei jing hlăm dliê kmrơ\ng, hlăm kplang boh tâo, `u ba hriê lu mta mnâo mna` jăk hăng ph^ msăm, [âo mngưi. Jih jang phung mah jiăng hmei hriê mơ\ng anôk kbưi truh kơ anei ]ia\ng lông [ơ\ng djăm lu\k djăp mta hla, snăn hmei hriê ata\t [ơ\ng. Mâo đa đa mnuih leh w^t kơ Hà Nội sui sa blư\ lo\ iêu đ^ng blu\ êmuh kơ djam anei. Lehana\n dah mâo mông myun truh kơ Kontum brua\ tal êlâo jing nao [ơ\ng djam lu\k djăp mta hla ana\n yơh”.

                                                  Lâm lá -mtô tuê [ơ\ng gỏi hla

}ia\ng mâo nanao djam lu\k djăm mta hla mtah anei, êngao kơ klei thâo mkra mjing, snăn mnuih duah pe\ djam ăt jing mnuih thâo mbrua\, thâo kral kla\ s^t djam dliê ]ia\ng kơ jih jang djam [ơ\ng ana\n djo\ mnâo mna` `u s^t, mơ\ng ana\n mta djam anei hlo\ng jing mta mnơ\ng [ơ\ng hing ang ti Kontum.

Lê Văn Lâm, 59 thu\n, dôk ti sang mrô 259, êlan Đinh Tiên Hoàng, jing sa ]ô mnuih la] mse\ snăn, ]ia\ng mâo [ơ\ng djam lu\k mtah hla dliê, brei hưn he\ êlâo. Leh kơ năn asei `u pô hiu duah hla\m dliê, hro\ng pe\ djăp mta hla lehana\n grăp blư\ hiu pe\ ăt pe\ bi ênu\m truh 40; 50 mta hla djam. Mâo klei thâo săng mơh ho\ng djăp mta ana êa drao, leh lông [ơ\ng srăng lo\ mâo Lâm mblang brei mơh kơ hdră hro\ng ruah pioh [ơ\ng man djăp ]ia\ng mdrao klei rua\.

Kha\dah amâo mâo po\k jing anôk ]h^ mnia pro\ng ôh, sang `u dôk hlăm anôk kăn jăk găl rei, lehana\n kno\ng ]h^ ma\ hla\m dua hruê knăm 6, lehana\n knăm 7 grăp hruê kăm đu], [ia\dah klei hing ang mơ\ng mta mkra mjing djam lu\k mtah hla dliê anei ling k]a\i leh hlăm djăp anôk, lu mnuih tui duah truh kơ sang `u ]ia\ng mâo [ơ\ng djo\ djam lu\k anei. La] kơ djam lu\k mtah hla dliê anei, Lê Văn lâm brei thâo:

“Ho\ng kâo, djam lu\k anei kâo amâo mâo dưi lui ôh, kâo mưng leh. Kâo ]h^ djam lu\k mtah hla dliê anei kno\ng ]ia\ng hưn mdah mta djam mtam [ơ\ng ti lăn Dap kngư anei đu], lehana\n ho\ng kâo, snăn kâo kno\ng ]h^ ma\ hlăm sa hruê kăn dua hruê đu], bi hlăm du\m hruê knăm mơak amâo lo\ dưi mâo djam hla pioh mkra mjing ôh hla\m hruê kăm”.

Djam lu\k mtah hla dliê mâo ma\ hjăn păn `u ti Kontum. Mah jia\ng je\ giăm taih kbưi hriê kơ Kontum, leh lông [ơ\ng, snăn amâo mâo dưi wơr ôh. Lu mnuih bi la], mơ\ng mnâo mna` `u yơh ktung ba lu mnuih lo\ hdơr kơ Kontum.

Y-Khem pô ]ih hlo\ng răk.