VOV4. Êđê – Hmư\ be\ ya klei ya\l dliê mơ\ng du\m boh ]eh hla\m ênuk dhar kreh dliê kmrơ\ng đưm êlâo. S^t amâo dah mgưt? Klei mâo mơ\ng đưm êlâo amâo dah mâo ma\ hla\m ai tiê klei m^n? Amâo dưi hlak mblang ôh. {ia\dah jing jăk êdi kơ wa\l anôk mơ\ng kr^ng kwar ]ư\ ]hia\ng la\n hrah, bo\ ho\ng ang^n mđia\ anei; hla\m du\m hruê kna\m m’ak bi kdo\ ]huang hlai mb^t ho\ng ai êwa ênai ]ing ]har, hra\m mb^t mna\m du\m ]eh kpiê mâo mnâo ph^ kơ êkei lehana\n mmih kơ phung mniê.

Hlăm du\m mta klei ngă yang mơ\ng mnuih [uôn sang djuê [ia\ lăn Dap kngư, mâo 1 mta mnơ\ng amâo dưi k[ah ôh, ana\n jing du\m boh kriăk ngă mkra ho\ng lăn ]uh. }eh pioh knă kpiê mă mơ\ng kpei hla, boh, hbei dliê, mnăm ho\ng đ^ng, pia jing kpiê ]eh. }eh jing 1 hlăm du\m mta mnơ\ng ngă yang amâo dưi k[ah ôh ]ia\ng myơr kơ lu mta yang hlăm klei ngă yang, amâo djo\ kno\ng k`ăm bi mje\ ho\ng phung ayo\ng adei, [^ng găp đui] ôh, [ia\dah lo\ bi êdah klei kwưh akâo, 1 klei ]ang hma\ng, klei hdơr knga kơ 1 bruă ngă jăk siam…..

Hlăm 1 thu\n, mnuih [uôn sang lăn Dap kngư mâo lu klei ngă yang, knăm m’ak, sơnăn leh hrui êmiêt boh mnga mnơ\ng pla mjing, ăt jing thu\n leh jih, thu\n mrâo truh, kpiê dưi knă leh du\m pluh ]eh, pioh ksă êmă, đađa ba dơr hlăm lăn, s^t mâo klei ngă yang, mâo ya mta bruă amâo dah mâo tuê hriê ]hưn, sơnăn mă mnăm yơh. Hluê si klei bi m^n mơ\ng mnuih [uôn sang lăn Dap kngư djăp mta mnơ\ng hd^p mâo mngăt sơa^, mb^t ho\ng du\m mta Yang dôk hlăm djăp anôk, hlăm grăp boh ]eh kpiê ăt mâo mngăt mơh. Kyua ana\n, ]eh kpiê amâo djo\ mnơ\ng pioh yua aguah tlam đui] ôh, [ia\dah lo\ yap mâo klei yuôm bhăn siă suôr ho\ng du\m klei ngă yang.

 Mnuih Việt Nam mâo prue# blu\ “Hăt êhăng mphu\n k]ưm kơ klei blu\ tlao”, sơnăn kpiê ]eh mơ\ng mnuih [uôn sang lăn Dap kngư ăt mâo klei bi mje\ mgiăm anak mnuih mse\ sơnăn mơh. Tuê hriê ]hưn kơ sang, khă gơ\ tuê ana\n jing tuê je\ giăm amâo dah taih kbưi, su\k suôr amâo dah h’a^, pô sang ăt kă 1 ]eh kpiê ]ia\ng mphu\n k]ưm kơ klei blu\ hrăm. Tui hluê si amiêt khua awa mduôn amâo dah ênoh tuê, ]eh kpiê điêt amâo dah pro\ng leh ana\n mbo\ êa mơ\ng go\ [u\ng. Kpiê tơdah hlo\ng ]ia\ng mnăm mtam dưi knă ho\ng hbei [lang. Sui [ia\ dưi knă ho\ng ktơr leh ana\n knă ho\ng braih êba. Sui h^n du\m mlan sơnăn knă ho\ng braih. Bi mnuih Jơrai lo\ đeh braih sơnăn knă kpiê, ngă êa kpiê ju\ uê leh ana\n m’mih [âo mngưi… Jih jang dưi ngă ho\ng kpei hla, boh hbei dliê. }iăng lui sui leh ana\n [âo mngưi, kpiê braih ba dơr hlăm lăn, đađa truh jih thu\n.

        }eh hlăm klei hd^p mda mnuih [uôn sang lăn Dap kngư

Mâo du\m klei yăl dliê jăk siam, du\m mta ]ua\n amâo mâo bi mlih ôh du\m boh ]eh kpiê, [uh ti kiêng sang, hla\m sang krum lăn Dap kngư. Anei jing ]eh mâo 2 drei krua, anei jing ]eh tang điêt mâo 2 drei anak rai bi m]iut, adih jing ]eh mâo 2 – 3 prue# a`u\ ho\ng 8 boh knga leh ana\n gru ]ih ka] w^l mơ\ng ênuk gưl tal 19… Adih jing ]eh knhal jih ênuk gưl tal 20… Ênoh knga hlăm ]eh ăt yuôm bhăn mơh, ktang lu knga,  ]eh ana\n mâo ênoh yuôm h^n, kyua anei jing anôk tuăk du\m boh kông ]ia\ng mđup brei kơ hlei pô leh klei ngă yang asei, kuh drông amâo dah knăm ngă yang đ^ pro\ng… Kyua kông ana\n mâo phung Yang brei klei yâo m’ak, sơnăn tơdah ]ia\ng, 1 hruê kăm kơh dưi ruh mă. Hlei pô tăm ngă klah knga ]eh ana\n srăng tu\ klei đu\ bi kmhal.

}eh lăn Dap kngư mâo lu phu\n agha. }eh mơ\ng Đồng Nai, ]eh mkra mjing ho\ng lăn ]uh Cây Gòn, Cây Mai Sài Gòn hluê knhuah Trung Quốc, ]eh Nam Ô mơ\ng Quảng Nam, ]eh Chăm mơ\ng Ninh Thuận… mâo êpul êman mdiăng ba găn ]ư\ dliê, hnoh êa, amâo dah êpul hlu\n êđai mơ\ng phung ghan mnia gui ba nao kơ du\m boh [uôn sang lăn Dap kngư. Grăp blư\ mse\ djuê ana kno\ng gui ba mâo du\m boh, ]ia\ng kơ ]eh pro\ng bi hưn mthâo du\m mlan, tăp năng du\m thu\n sơnăn kơh dưi mâo. Kyua ana\n, amâo mâo klei bi kngăr ôh tơdah diih hmư\ la] ]ing ana\n bi mlih ho\ng 10 – 15 drei êmô, kbao.

}eh mâo djăp mta điêt, pro\ng, biêr, dlông, tluôn ahuăp, tluôn [hiăr… ho\ng lu knhuah mkra, mta êa. }eh mlu\n, ]eh ]ih ka] rup, ]eh ju\ êa êa lăn, ]eh mâo mta êa hla kyâo, ]eh mtah mse\ si ală miêu… Djăp mta ]eh pioh knă kpiê mnăm sơa^. {ia\dah mâo du\m mta ]eh kno\ng ba yua hlăm du\m klei ngă yang [ơ\ng kbao, ngă yang ho\ng mnu\. Mâo ]eh dưi kă hlăm djăp wưng tơdah tuê nao kơ sang. Mâo ]eh kno\ng yua ho\ng tuê yuôm.

Yan ang^n lo\ hriê jing yan mnga truh. 1 yan trei mđao truh leh. Du\m ]ô phung mniê ti du\m boh sang hlăm du\m boh sang m]h^t m’uăt ho\ng du\m boh ]eh kpiê hơ\k m’ak tu\ mă êsei mdiê mrâo, jiă [a\l kpei hla [âo mngưi. Leh ana\n êa mơ\ng du\m go\ [u\ng mbo\ kơ ]eh kpiê, [lê] [lir mse\ si ală mta mniê êra lăn Dap kngư [liêk dlăng kuh drông thu\n mrâo mb^t ho\ng [uôn sang adei. La] sơnei “Hriê be\ kơ lăn Dap kngư ayo\ng ah, adiê tlam mse\ êpei mse\ s^t, mko\ kwang kdo\ xoang, mnâo kpiê ]eh [âo mngưi”.

                        H’Mrư pô ]ih hlo\ng răk