VOV4.Êđê –Hlăm knăm m’ak mơ\ng mnuih [uôn sang du\m djuê [ia\ alu\ wa\l Dưr lăn Dap kngư adôk mâo du\m boh ]eh kpiê, lo\ pia jing kriăk. Ho\ng mnuih [uôn du\m djuê ana ti anei, grăp boh kriăk mâo 1 klei tu\ dưn mdê mơh.

Mơ\ng đưm, kriăk dưi mâo mnuih Lăn Dap Kngư bi mbha du\m mta ]ia\ng yua hlăm lu hdră mdê mdê. Du\m boh kriăk yuôm yua ngă yang mâo rup anak rai, ]^m jhưng, ]^m ]ap, kyâo mtâo amâo dah rup êmông ti knga. Mnuih Jarai, Bahnar, Sê dang la], tơdah myơr kơ Yang du\m boh kriăk yuôm bhăn snăn, Yang srăng hơê] hmưi kơ êpul êya mâo yan boh mnga, adiê hl^n djo\ yan, amâo mâo hlô mnơ\ng bi rai [uôn sang. Sa mta kriăk mkăn jing kriăk kpiê yua hlăm du\m knăm mơak hlăm [uôn. Mta kriăk anei khăng pro\ng, dlông hlăm brô 60-80cm, boh pro\ng hlăm brô 50-55cm. Mâo sa klei mđê hjăn ana\n jing lu kriăk kpiê yua pioh knă kpiê khăng mmuôn mkra ho\ng lu boh w^l êdah mse\ si klei băk kkuê kă mb^t lu tal, m^n dah mâo mă snăn, [ia\dah ana\n jing klei brei mkra mơ\ng phung đưm k`ăm bi êdah klei bi hgu\m hlăm êpul êya, grăp boh k]o\ w^l ana\n bi êdah kơ sa ]ô mnuih, jih jang hrăm mb^t, dăp lu tal bi êdah klei lo\ ]uê, ]ang hmang klei mơak srăng lă lar…

                         }eh alu\ wa\l Dưr lăn Dap kngư mâo lu mta mdê hjăn

Hlăm du\m gưl phung êkei êdam hlăm [uôn mâo lua mnah hlô dliê ba w^t kơ [uôn, jih jang dôk ju\m kpur pui leh ana\n srăng mnăm kpiê hlăm kriăk mâo knga rup hlô mnơ\ng mse\ si: kkuih, prôk, aj^k amâo dah k^ng kuê.. lu jơr snăk. Hluê si klei bhiăn, s^t mnăm kpiê hlăm kriăk anei, di`u srăng dưi mâo klei pral kdal, knhâo knhăk h^n hlăm gưl hiu lua mnah tak êdei. Sa mta kriăk mkăn dưi ba mb^t hlăm mmông hiu lua mnah hlô p’pro\ng ( kriăk Pơlum hluê si mnuih Jrai pia amâo dah kriăk Hakeng mơ\ng mnuih Sêdang)  mâo hnơ\ng điêt, dlông hlăm brô 22 cm, kno\ng man dưm hlăm sa boh bung điêt ho\ng hdră k`ăm bi mni kơ Yang dliê. Hluê si phung hiu lua mnah, jih jang ]^m ]ap, hlô mnơ\ng, jih jang mnơ\ng kyua mâo Yang dliê kiă kriê, dưi mâo mă he\ hlô mnơ\ng jing kyua mâo yang brei ana\n brei mâo mnơ\ng lo\ hdơr knga.

Boh nik, mâo du\m hlâo kriăk pia jing “kriăk ung mo#” kyua khăng mâo mdua, đ^ng kdriêk, rup mnga mse\, kno\ng mdê ti knơ\ng pro\ng, điêt leh ana\n đu\t dlông.  Hlăm knăm bi kuôl ung mo#, mo# leh ana\n ung srăng mnăm mb^t sa ]ô 1 boh kriăk, bi êdah klei jăk siam. Anei ăt jing klei mtă mtăn ho\ng go\ sang, djuê găp jing di`u srăng hd^p mb^t, jăk mơak wa\ttơdah mâo lu klei dleh dlan. Mâo du\m hlâo kriăk mmuôn rup ]^ng ]a\, leh lo\ dlăng bi n^k mse\ si sa drei ti tluôn dôk ke\ ku drei ti ana\p dlăng jăk siam êdi, khă mâo du\m go\ sang mdro\ng sah knă kpiê hlăm du\m knăm bi êmuh ung mo#.

Sa mta  kriăk mkăn dưi dlăng jing yuôm êdi ti kr^ng Dưr Lăn Dap Kngư ana\n jing kriăk “am^ pu\ anak”. Mta kriăk anei điêt, kulơr lu h^n jing kulơr mse\ ho\ng kl^t ênu\ng, mnơ\ng mkra ho\ng lăn ]uh ju\ amâo lo\ bi msiam ôh( du\m mta êdei anei mâo lo\ bi msiam) ti djiêu kkuê kriăk mâo knga ]ia\ng bi mu\t đ^ng kpiê, mmuôn du\m k]o\ wi\l leh ana\n rup ]^ng ]a\, asei kriăk mâo rup anak rai leh ana\n boh nik lo\ mâo rup kriăk “anak” ti mbah. Kriăk “anak”10-15 cm, hluh ho\ng kriăk “am^” leh ana\n ăt mâo gru rup mse\ si kriăk “am^”. Kriăk “am^ pu\ anak” mâo lu mta, [a\ mơ\ng 1 truh 4 boh kriăk êđai. Du\m boh kriăk “anak” mlir mse\ si sa boh k]ok mdê, bi êdah klei mpu\ mơ\ng pô sang ho\ng phung tuê, mta kpiê dưi knăm hlăm kriă anei êlâo dih khăng mnăm du\m hruê bi mnia blei mnơ\ng dhơ\ng leh ana\n yua pioh mnăm ho\ng phung mâo k’hưm hing ang leh ana\n phung khua kiă kriê mkăn hlăm kr^ng. Đa đa klei m^n mkăn snăn la] boh kriăk anei bi êdah kơ klei khăp am^ anak.

Jih jang du\m boh kriăk yuôm dưi yua pioh knă kpê dưi pia jing kriăk knô, hjăn kriăk ana snăn kno\ng dưi dưm sa anôk hjăn hlăm anôk tu\k knă, mâo phung mniê yua pioh dưm mnơ\ng huă [ơ\ng, ]^m hlô amâo dah ]^m msăn ]ia\ng pioh [ơ\ng hlăm du\m mlan. “Kriăk ana” mâo đ^ng kdriêk mse\ si ]eh mơ\ng mnuih Yuăn, mâo boh pro\ng [ia\ (hnơ\ng pro\ng truh 60 cm,  dlông 80cm) [ia\dah khơ\ng ti mbah kriăk điêt, kno\ng pro\ng hlăm brô 15-18cm man bi mu\t sa [e\ kngan, kđăl kjăp, đru kriê pioh mnơ\ng [ơ\ng jăk h^n. Mta kriăk anei amâo đei mâo lu êa kulơr ôh, [ia\ gru rup, amâo mâo knga, amâo k]o\ đ’điêt mse\ si “kriăk êkei” ôh, rup ka] kno\ng mâo du\m tuôr w^l kwang asei. Hlăm klei đao\ mơ\ng mnuih djuê [ia\ kr^ng Dưr Lăn dap Kngư, gru ka] rup ti boh kriăk anei bi êdah kơ aruăt klei amâo tloh ôh, jing klei bi hgu\m go\ sang, bi êdah klei yuôm bhăn mơ\ng  klei mă djuê t^ng kơ am^”, bruă klam leh ana\n klei s^t suôr mơ\ng phung mniê s^t mâo leh ung.

}eh alu\ wa\l Dưr lăn Dap kngư mâo lu mta mdê hjăn

Hlăm êpul êya mnuih djuê [ia\ ti Dưr Lăn Dap Kngư, mâo lu kriăk h^n ăt jing du\m djuê ana Jarai, Bahnar, Sê dăng amâo dah Jeh Triêng, ênoh kriăk mơ\ng djuê ana Brâu, Rơ Mâm… mâo kno\ng [ia\. Sa klei mse\ mơ\ng du\n djuê ana ti nei jing s^t sa ]ô mnuih djiê he\, di`u srăng dưi ba dơr mb^t kriăk kơ [uôn aduôn aê atâo atiêt, mse\ si “mnơ\ng yuôm” bi kdơ\ng ho\ng ai ktang mơ\ng mnơ\ng yang jhat. Kyua ana\n, drei khăng [uh ti nsat mnuih djuê [ia\ khăng mâo du\m boh kriăk [ia\dah ngă jhat he\ [ia\, mse\ si bi hluh sa [a\ng điêt ti tur kriăk amâo dah bi m]ah mbah… bi êdah kơ klei lui] liê hlăm go\ sang leh ana\n năng ai ]o\ng ngă snăn ]ia\ng kơ kriăk amâo dưi lo\ yua ôh, snăn amâo pô duah tle\ dăp ôh. Kyua ana\n, du\m boh kriăk đưm [rư\ hruê [rư\ lui], kno\ng mâo [ia\ aduôn aê lo\ brei kơ anak  ]ô pô êlâo kơ djiê ana\n dôk.

Ara\ anei, du\m djuê ana mnuih djuê [ia\ Dưr Lăn dap Kngư, hlăm ana\n mâo ]ar Gia Lai ăt mnăm kpiê kriăk hlăm du\m knăm mơak pro\ng hlăm [uôn amâo dah hlăm go\ sang, du\m go\ êsei ti du\m boh [uôn kr^ng taih kbưi ăt adôk knă kpiê hlăm du\m boh kriăm yuôm hin leh ana\n kno\ng phung tuê yuôm bhăn êdi kơh dưi brei mnăm. Khă gơ\ klei hd^p ara\ anei mâo leh lu klei bi mlih [ia\dah kriăk ăt jing mnơ\ng bi êdah klă kơ h[uê ênuk êtuh thu\n, jing mnơ\ng bi mko\ ênuk ara\ anei ho\ng ênuk đưm dih.

H’Zawut pô ]ih hlo\ng răk