VOV4.Êđê - Việt Nam hla\k dôk hla\m ênoh ana\n du\m ala ]ar mâo hnơ\ng bi kdơ\ng ho\ng êa drao kháng sinh lu êdi tar ro\ng la\n. Hla\m ana\n, [uh leh mta kman bi kdơ\ng ho\ng lu mta êa drao, [rư\ hruê [rư\ đ^ h^n. Ba yua êa drao kháng sinh djo\ si klei ktrâo la] mơ\ng phung nai aê mdrao mâo anôk brua\ mdrao mgu\n mta\ mta\n truh kơ jih jang mnuih [uôn sang k`a\m ra\ng mgang klei suaih pral pô:

Tui si Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn WHO ksiêm yap, grăp thu\n mâo du\m êklăk ]ô mnuih djiê kyua klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao, hlăm ana\n mâo 1 êklăk 400 êbâo ]ô hđeh, lehana\n bi liê du\m êtuh êklai dolar kơ brua\ mkhư\ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao. Việt Nam dôk hlăm ênoh du\m ala ]ar mâo mnuih bi kdơ\ng ho\ng êa drao pro\ng êdi dlông ro\ng lăn. Hlăm ana\n, mâo leh mơh kman bi kdơ\ng ho\ng djăp mta êa drao, hnơ\ng bi kdơ\ng ho\ng êa drao knư\ hruê knư\ đ^.

Thu\n 2011, tar ro\ng lăn mâo hlăm brô 64 êbâo ]ô mnuih mâo klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao. Hlăm ana\n ti Việt Nam, ho\ng thu\n 2015 ăt dôk ti ênoh tal 12 hlăm ênoh 22 ala ]ar mâo ênoh mnuih kdơ\ng ho\ng êa drao, lehana\n dôk tal 14 hlăm ênoh 27 ala ]ar mâo klei ktro\ kơ mnuih mâo klei rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao. Hnơ\ng ênoh klei rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao jing 2,7%, hlăm ênoh mnuih mâo klei rua\ hnak mrâo (Hlăm brô 4.800 ]ô mnuih) lehana\n truh 19% hlăm ênoh mnuih rua\ hnak lo\ w^t mdrao (Hlăm brô 3.400 ]ô mnuih rua\).

Klei ktro\ mơ\ng klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao knư\ hruê knư\ đ^, kyua ênoh bi liê kơ mdrao mgu\n đ^ h^n, hruê mdrao sui h^n, hmăi amâo mâo jăk kơ asei mlei mnuih rua\, kơ yang [uôn lehana\n kơ klei đ^ kyar kluôm yang [uôn. Klei dôk hyưt êdi ara\ anei jing [uh leh kman bi kdơ\ng ho\ng djăp mta êa drao, hnơ\ng klei bi kdơ\ng anei knư\ hruê knư\ đ^, boh nik ho\ng êpul kman gram âm, kreh mâo hlăm du\m boh sang êa drao mâo leh kman bi mlih zen bi kdơ\ng ho\ng djăp mta ho\ng carbapenem gưl mrâo.

Phung thơ\ng kơ brua\ mdrao mgu\n bi êdah leh kla\ phu\n agha kơ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao ti ala ]ar drei kbia\ hriê mơ\ng du\m mta snei:

-Klei thâo săng kơ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao [ia\ snăk:

Kbia\ hriê mơ\ng klei duah mdrao ma\ hjăn djăp mta klei rua\, ngưa truh kơ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao. Mb^t ana\n, mnuih rua\ ăt kăn mâo yua êa drao kháng sinh djo\ guôp rei, kyua hnơ\ng thâo mơ\ng phung nai aê mdrao adôk k[ah, kdrăp mdrao mgu\n ti du\m boh sang êa drao adôk k[ah, boh nik hlăm kr^ng nah gu\ taih kbưi ka mâo djăp klei găl mdrao mgu\n, klei thâo hlăm bruă dăp hdra\ mdrao.

-Yua êa drao bi kdơ\ng ho\ng kman amâo mâo djo\:

Yua êgao hnơ\ng, amâodah [ia\ đei, thâodah yua êa drao bi kdơ\ng ho\ng kman amâo lo\ mdei ăt ênưih ngă truh kơ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao, mjing klei găl kơ djăp mta kman bi kdơ\ng ho\ng êa drao. Brua\ bi yua kháng sinh pioh mdrao mgu\n klei rua\ amâo mâo kbia\ hriê mơ\ng kman ngă ôh, ba yua êa drao khang sinh amâo mâo djo\ guôp ho\ng mta kman, virus… ăt ngă ênưih le\ hlăm klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao.

-Brua\ ksiêm dlăng hnơ\ng jăk êa drao adôk awa\t:

K[ah klei thâo ksiêm dlăng hnơ\ng jăk êa drao, ênưih le\ hlăm klei ba yua êa drao amâo lo\ djăp ênoh ]ua\n ôh, lu mta êa drao ka mâo klei ksiêm dlăng kjăp ôh mơ\ng du\m gưl êa drao ba hriê, lehana\n ho\ng lu mta êa drao dôk ]h^ ara\ anei.

-Hdră ksiêm dlăng kơ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao ka mâo mko\ mjing ôh:

Ara\ anei, Việt Nam ka mâo ôh êpul brua\ gưl ala ]ar trua\n kơ brua\ ksiêm dlăng klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao, kno\ng mâo ma\ êpul êya điêt ksiêm dlăn gkơ klei kdơ\ng ho\ng êa drao, mse\ si sang êa drao Kr^ng hlơr Gưl dlông, Sang êa drao Bạch Mai, sang êa drao Nhi Đồng 1… Kha\ snăn, brua\ ksiêm dlăng ăt ka mâo ngă jê` jê`, lehana\n djăp ênu\m ôh, dleh dưi thâo [uh du\m mta kman bi kdơ\ng mrâo, snăn ka dưi thâo ngă pral ôh djăp brua\ ]ia\ng mdrơ\ng ho\ng klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao ara\ anei.

-K[ah hlăm mta mtru\n kơ brua\ mka\ dlăng, mdrao mgu\n:

Mâo lu mnuih rua\ mâo kman tưp ka mâo djăp ôh klei ktrâo ata\t, lehana\n mdrao mgu\n, amâodah mâo leh klei ktrâo ata\t, [ia\dah ka mâo ma\ ênu\m. Mta mtru\n kơ brua\ ba yua êa drao kháng sinh, mkra hdră mdrao ho\ng kháng sinh, mka\ dlăng kman ka djăp ênu\m, brua\ ksiêm dlăng êjai ma\ brua\ ti du\m alu\ wa\l adôk ka djăp ênu\m.

-Răng mgang, lehana\n ksiêm dlăng djăp mta klei rua\ mtưp ka mâo klei tu\ dưn:

Mnuih rua\ dưi ba mdrao hlăm sang êa drao jing anôk ênưih lo\ mtưp klei rua\, kbia\ hrie emơ\ng kman mơ\ng pô anei mtưp kơ pô adih.Brua\ răng mgang, lehana\n ksiêm dlăng klei rua\ tưp amâo mâo klei tu\ dưn ênưih ngă đ^ lar kman bi kdơ\ng ho\ng êa drao.

-Ba yua êa drao kman bi kdơ\ng hlăm brua\ rông mnơ\ng:

Kháng sinh mâo ba yua lu êbeh hlăm brua\ rông mnơ\ng, ]ia\ng mâo klei đ^ pro\ng, lehana\n răng mgang klei rua\ kơ mnơ\ng rông. {ia\dah brua\ yua êa drao kháng sinh hlăm rôn gmnơ\ng kao mâo klei ksiêm dlăng kjăp ôh ]ia\ng dưi gang mkhư\ djăp mta kman ba klei rua\ bi kdơ\ng ho\ng êa drao hlăm mnuih.

Ti ana\p klei kdơ\n gho\ng êa drao hlăk đ^ ara\ anei, Êpul brua\ hgu\m mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn mâo leh klei mta\: “Tơdah ara\ anei amâo mâo ma\ brua\ mgi dih amâo srăng mâo êa drao mdrao mgu\n klei rua\ ôh” k`ăm iêu mthưr jih jang djăp ala ]ar hrăm mb^t gang mkhư\ klei kdơ\ng ho\ng êa drao, hlăm ana\n mâo Việt Nam.

}ia\ng dưi gang mkhư\ klei anei, dhar brua\ mdrao mgu\n m`a\ kla\, grăp ]ô mnuih kno\ng blei, lehana\n ba yua êa drao kháng sinh tơdah mâo klei nai aê mdrao mta\ mtăn đui]. Mnuih rông mnơ\ng yua êa drao kháng sinh kơ mnơ\ng rông ăt bi hluê djo\ ho\ng nai aê mdrao mnơ\ng rông mta\ mtăn. Phung knua\ druh, nai aê mdrao hluê ngă djo\ klei bhiăn ktrâo ata\t hlăm brua\ mdrao mgu\n, lehana\n klei ba yua êa drao kháng sinh bi djo\ guôp, ho\ng klei êđăp ênang./.