Klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô amâo dah lo\ pia jing êbuh đih hla\k jing klei yuôm bha\n mơ\ng brua\ mdrao mgu\n, kyua thu\n hd^p jo\k t^ng mdu\m [rư\ hruê [rư\ đ^ [ia\ klei hu\i hyưt êbuh đih le\ `u tui hluê ho\ng thu\n. Boh nik, klei rua\ đ^ s^t adiê ê’a\t. Gra\p thu\n ti ala c\ar drei, klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô nga\ hma\i djo\ kơ du\m êtuh êbâo c\ô mnuih leh ana\n `u nga\ klei truh kjham.

    Klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô mâo s^t arua\t êrah dlô mka\p Oxy leh ana\n mnơ\ng tu\ ja\k kơ kdrêc\ mô dlô ana\n da\l he\ amâo dah mc\ah he\. Klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô mâo 2 mta: da\l arua\t êrah dlô amâo dah lo\ pia jing mc\ah arua\t êrah dlô . Du\m klei bi êdah kơ arua\t êrah trung ương êran pral, sna\n mâo klei kpeh êka arua\t êrah dlô ana\n klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô lo\ pia jing klei rua\ êbuh đih. Klei rua\ êbuh đih jing klei rua\ mơ\ng arua\t êrah kha\ng mâo ara\ anei. S^t mâo klei rua\ anei, sna\n du\m arua\t êrah hla\m dlô sra\ng êwiên he\ jih, amâo dưi lo\ nga\ brua\ ôh. Kyua ana\n, kdrêc\ asei mlei kyua mơ\ng `u gai a\t ka\n lo\ dưi nga\ brua\ si êlâo lei. Mâo lu mta klei mdê mdê ba truh klei rua\ anei, [ia\ kha\ng tuôm êdi jing sa arua\t êrah phu\n da\l he\ kyua klo\ êrah lo\ pia jing êrah mklo\, `u mjing mơ\ng hla\m lam arua\t êrah phu\n ana\n. Amâo dah du\m arua\t êrah phu\n `u bi kha\ng he\ kyua hla\m arua\t êrah sa\r da\l bo\ ho\ng pra\i leh ana\n đ^ kpal. Klei anei [rư\ nga\ bi điêt he\ [a\ng arua\t êrah, nga\ bi êmưt hnơ\ng êrah êran nao, tơl truh kơ ya be\ mmông `u sra\ng mklo\ êrah jing klo\. Klo\ êrah đung hiu hluê êlan êrah  nao leh ana\n sa\r da\l he\ ti be\ anôk arua\t êrah mơ\ng dlô lo\ pia jing da\l arua\t êrah dlô. Tơ sa arua\t êrah phu\n hla\m dlô mc\ah he\ nga\ bi [le\ êrah pia jing kbia\ êrah dlô. Klei rua\ kbia\ êrah dlô mâo ho\ng mnuih rua\ bi kha\ng arua\t êrah phu\n leh ana\n mâo klei rua\ êrah đ^ amâo dah mâo hla\m klei êka ti ako\ amâo dah sa anôk bi buk arua\t êrah phu\n mâo mơ\ng tian am^ `u mc\ah he\.

     Du\m gru bi êdah thâo kral dja\l klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô si ti gu\ anei:

       -Bi êwiên jơ\ng kngan: mnuih rua\ [uh sa nah t^ng [o# amâo dah jơ\ng kngan êwiên he\, rua\ kra\n, asei mlei hru\m hra\m, [a\ng êgei kbia\ êa ba\h, w^r ako\ asei… du\m mmông amâo dah du\m hruê êlâo kơ ana\n. Du\m klei bi êdah anei kla\ êdi leh kgu\ p^t. Anei jing sa mta bi kdơ\ng kyua arua\t êrah phu\n mka\p amâo dja\p êrah, nga\ kơ dlô k[a\h êrah, k[a\h Oxy.

       -Tu\ kơ [uh mma\t ala\ mta, amâo lo\ thâo [uh ôh:klei anei kha\ng mâo hla\m du\m cegon, mn^t, leh kơ ana\n lo\ dơ\ng [uh si aguah tlam. Klei anei brei thâo ala\ k[a\h êrah êjai bhiâo đuic\, êlan êrah êran mơ\ng arua\t êrah dlô `u điêt he\ êdi.

       - Mnuih rua\ blu\ lok loa\l amâo lo\ klang ôh: amâo thâo lo\ blu\ amâo dah dleh blu\ amâo dah amâo thâo sa\ng ôh mnuih mka\n blu\, đa klei m^n mtuk mtul , ara\ng êmuh amâo mâo w^t lac\ ôh, iêô ka\n h’u\t lei… Anei a\t jing kyua mơ\ng klei mka\p êrah kơ dlô k[a\h, nga\ hma\i djo\ kơ anôk boh blu\ mơ\ng atôk dlô.

       - Mnuih rua\ [uh w^r ako\ asei, mma\t ala\ mta, c\ia\ng bi [le\ o#, đa ta\p na\ng [uh w^r dar leh ana\n hlo\ng êbuh hwa\t hwiêng he\. Mta phu\n nga\ jing kyua arua\t êrah phu\n amâo mka\p dja\p ênu\m êrah kơ dlô nga\ hma\i djo\ kơ anôk dlô điêt leh ana\n du\m anôk rua\t djo\ tuôm.

       - Rua\  w^r ako\\: Tơ mnuih rua\ mâo klei rua\ đ^ êrah sna\n s^t [le\ êrah dlô, klei êrah êran sra\ng đ^ ktang nga\  rua\ w^r ako\ mma\t ala\ mta, đa mâo wa\t c\ia\ng bi [le\ o# hla\m asei mlei [uh jhat tut …. Hu\i nga\ truh klei [le\ êrah dlô.

       - Bi h’ap lu: ho\ng mnuih khua thu\n, kyua kha\ng he\ arua\t êrah phu\n dlô, bi điêt he\ arua\t êrah nga\ kơ brua\ êrah êran êmưt he\, bi k[a\h êrah, k[a\h Oxy kơ dlô. Brua\ mơ\ng dlô hma\i djo\ nga\ bi h’ap. Tơ hla\m sa dua hruê, mnuih khua thu\n [uh bi h’ap lu drông sna\n jing dlô k[a\h êrah leh ana\n hu\i mâo klei mc\ah arua\t êrah dlô c\ia\ng bi ra\ng he\.

     Hluê si klei t^ng yap, s^t mc\ah arua\t êrah dlô mâo truh 20% mnuih truh kơ djiê hla\m wang sa mlan, 5% - 10% mnuih djiê hla\m wang sa thu\n. Hla\m brô 10% lo\ w^t kru\ suaih pral amâo dih anei ôh, 25-30% dưi lo\ êbat hja\n pô, 20-25% êbat hiu dleh dlan, c\ia\ng klei đru mơ\ng mnuih mka\n hla\m dja\p brua\, 15-25% mnuih mka\n nga\ brei dja\p brua\. Ho\ng mnuih mc\ah arua\t êrah dlô, mnit mmông jing yuôm bha\n êdi, kyua ana\n s^t [uh du\m klei bi êdah mse\ si lac\ kơ dlông bi ba he\ mnuih rua\ kơ sang êa drao mtam c\ia\ng ksiêm mka\ dla\ng leh ana\n mdrao bi djo\ guôp. Arua\t êrah bi mklo\ amâo dah mc\ah c\ia\ng dưi bi msir mkra mdrao bi dja\l pioh ra\ng mgang du\m klei truh mse\ si êwiên jih asei mlei, êwiên dlô…

     Pô c\ih klei mrâo kơ kdrrêc\ anei mâo leh klei blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Hồ Viết Hải- K’ia\ng khua dla\ng Anôk mdrao Nội mơ\ng Sang êa drao pro\ng c\ar Gia Lai kơ du\m hdra\ mgang mkhư\ klei rua\ mc\ah arua\t êrah leh ana\n hdra\ msir mdrao tal êlâo s^t [uh mnuih hla\m sang pô djo\ mâo klei rua\ mc\ah arua\t êrah dlô:

     +Ơ aê mdrao Hồ Viết Hải, mâo mơ\ hdra\ răng mgang tu\ dưn ho\ng klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô?

     - }ia\ng răng mgang klei rua\ m]ah arua\t dlô, snăn lo\ tui duah phu\n agha ba hriê klei rua\ ana\n, tal êlâo jing kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ êrah đ^, kyuana\n hdră răng mgang jăk h^n jing thâo bi hnơ\ng lehana\n mdrao bi djo\ klei rua\ êrah đ^ ho\ng sa hdră tu\ dưn. Si tô hmô mnuih rua\, amâodah mnuih dlăng dôk suaih pral mse\ si aguah tlam thu\n ktang đ^ mduôn snăn c\ia\ng nao mka\ dlăng jê` jê` hnơ\ng êrah đ^ pô. Tơdah tuôm ho\ng hnơ\ng êrah đ^ pro\ng, snăn bi mdrao mgu\n hluê djo\ ho\ng aê mdrao mta\ mtăn. Êngao kơ duah du\m mta phu\n mkăn ba hriê klei rua\ mse\ si êmo\ng đei, snăn mâo hdră bi hro\ êmo\ng, mâo klei rua\  mơiêk [ê` hra, snăn bi mdrao klei rua\ anei, mnuih rua\ mâo klei rua\ mtu\k mtu\l prăi hlăm êrah snăn mdrao he\ mơh klei rua\ anei, mnuih rua\ mơh amâo kria\ng mjua\t ktang asei mlei, brei lo\ g^r mjua\t ktang asei mlei bi jê` jê`, ]ia\ng đru bi hro\ klei amâo mâo jăk truh.

Mơ\ng du\m klei la] ênưih ba truh kơ klei amâo mâo jăk ana\n, mnuih mduôn khua ênưih tuôm ho\ng klei mtu\l mtu\l kơ hnơ\ng êrah đ^, klei prăi hlăm êrah, klei rua\ m’iêk [ê` hra, klei suaih pral tru\n hroh mtam, lu hlo\ng truh kơ klei m]ah arua\t dlô kreh [uh hlăm mnuih mduôn khua.

     +Tơdah [uh mnuih hlăm sang pô mâo klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, snăn si hdră srăng mghaih msir?

       - Ho\ng mnuih rua\ mâo klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, amâodah mnuih đing  mâo klei rua\ anei, snăn klei mdrao mgu\n `u jing ba kơ sang êa drao, đăm ôh mdrao ma\ hjăn hlăm sang. {ia\dah, êlâo ba kơ sang êa drao snăn mâo he\ du\m hdră mghaih msir tal êlâo ]ia\ng bi hro\ hu^dah nao truh kơ kjham h^n. Tô hmô mnuih rua\ bi hrut, snăn drei duah mnơ\ng gang he\ hu^ mnuih rua\ ke\ djo\ êlah. Mnuih rua\ bi hrut brei mđih mdjiêu dai ko\ sa nah, ]ia\ng kơ mnuih rua\ đa\m [le\ o#, leh kơ năn lo\ hrip he\ o# ana\n srăng ngă truh kơ klei rua\ jhat kơ kso\. Amâodah, đăm duah kuêh ang^n ôh, kăn duah hu\l, du\m hdra\ mdrao mgu\n hluê klei bhiăn ana\n ka tuôm ba klei jăk ôh ho\ng klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô. Klei yuôm bhăn h^n, leh mghaih msir du\m brua\ năng nga\ tal êlâo snăn bi ba mtam mnuih rua\ kơ sang êa drao, điêt đuôt amâo mâo dưi mdrao hjăn kơ sang ôh. Ho\ng mnuih rua\ mâo klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô tơdah amâo mâo ba mdrao ôh kơ sang êa drao , [ia\ ]o\ng duah mdrao ma\ hjăn kơ sang, kyua phung găp djuê hlăm sang amâo mâo thâo săng ôh si jing mta klei rua\ anei, lehana\n klei `u lo\ ba truh klei rua\ đ^ ktang h^n êjai. Tơdah ba kơ sang êa drao ktang hnui, snăn klei rua\ anei, lehana\n du\m klei ba mtruh nga\ hma\i djo\ amâo mâo jăk kơ klei hd^p ktang h^n mơh kjham.

      Tui si ênoh ka kla\ ênu\m ôh, hlăm brô 1/3 mnuih rua\ djiê ti sang êa drao kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, jing hlăm brô 1/3 mâo leh du\m klei truh kjham kơ hnơ\ng klei hd^p, kno\ng 1/3 mơh ]h^n dah dưi lo\ kru\ w^t, ]ia\ hnơ\ng lo\ dưi kru\ w^t dleh lo\ suaih mse\ ho\ng mnuih aguah tlam. Klei thâo săng, lehana\n mghaih msir tal êlâo ho\ng mnuih rua\ m]ah arua\t êrah dlô jing brua\ yuôm bhăn. Sa klei mta\ dơ\ng, c\ia\ng bi mâo klei thâo răng ho\ng klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô jing jăk h^n dôk guôn klei rua\ anei truh leh snăn kơh msir mdrao, kyua klei tu\ dưn mơ\ng brua\ mdrao klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô amâo mâo pro\ng ôh.

    - La] jăk kơ aê mdrao!