VOV4.Êđê - Klei êa lip lê] sui ngă ]ho\ djhan wa\l hd^p mda, kyuadah êa mơ\ng du\m anôk ]ho\ mro\, mơ\ng sang tlô, mơ\ng êa djah, mđung ba lu eh, djah ]ho\, asei mlei mnơ\ng rông djiê… Anei yơh jing anôk jăk kơ kman đ^ lê] lehana\n ba klei rua\ kơ mnuih.

Leh klei êa lip lê], wa\l anôk hd^p mda kreh tuôm ho\ng klei ]ho\ djhan, mâo du\m mta klei rua\ kreh [uh jing:

Klei rua\ tian eh, djo\ kman hlăm prô] tian:

Kyua mnuih yua êa ]ho\, mnơ\ng [ơ\ng kman gam snăn ênưih snăk mâo klei rua\ tian eh, amâo mâo jăk prô] tian, ho\ng du\m mta klei rua\ mse\ si rua\ tian o# eh, eh êrah, mđu] êka hlăm tian prô], [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ kbia\ hriê mơ\ng kman E.coli, campylobacter… Mâo du\m klei bi knăl [uh jing bi rua\ hlăm tian, đuôm eh, eh m’êa… Klei rua\ tian eh ăt ênưih snăk bi tưp hdơ\ng găp kyua mơ\ng eh. Mta klei rua\ anei tơdah amâo pral thâo [uh hnưm, mâo hdră mdrao, bi klah pral ăt srăng đ^ lê] jing klei rua\ tưp pro\ng mơh.

Klei rua\ êngoh bi [le\ êrah:

Wa\l anôk hd^p mda h’ăp msah, djo\ kman, ]ho\ djhan, êa kdơ\ng jing anôk jăk găl yơh kơ kê] [loh hd^p mda, ba hriê klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Klei rua\ anei ênưih tưp snăk, lehana\n ana\p jing klei rua\ tưp pro\ng. Yan hjan êa lip lê] grăp thu\n ăt jing wưng kơ klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah bluh đ^ hlăm lu anôk. }ia\ng răng mgang klei rua\ anei, grăp boh sang bi mdoh he\ jih anôk kê] [loh gam hd^p, dui` hwai he\ jih ato\ mnơ\ng kdơ\ng êa, mdjiê he\ bi jih hlua\t lo\k. Bi mdoh pưk sang ju\m wa\l pô hd^p mda, điêt đuôt amâo mâo lui kơ anôk kê] [loh hd^p ôh.

Klei rua\ êngoh hdrak lehana\n klei rua\ hlăm êlan bi êwa:

Hlăm du\m hruê hjan sui, ênưih snăk mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa. Mnuih kreh mâo lu jing hlăm phung mduôn khua, hđeh êlăk, lehana\n mnuih mâo leh klei rua\ hlăm êlan bi êwa amâo mâo thâo hlao. Tơdah amâo mâo mdrao bi jih [hut mta klei rua\ anei, ênưih snăk truh kơ klei rua\ kjham hla\m ko\k đo\k, rua\ kso\ dleh dưi hlao mdrao.

Du\m mta bi knăl kơ klei rua\ hlăm êlan bi êwa:  Rua\ ko\ng đo\k tơdah lun mnơ\ng, êka\ thu ko\ng đo\k, đ^ êngoh hlơr, brê đo\k, mtu\k, bha`, kbia\ êa adu\ng, dleh bi êwa. Tơdah tuôm du\m klei mrâo bi êdah ana\n, snăn bi nao mka\ dlăng mtam klei rua\ kơ sang êa drao, mâo hdră mdrao bi djo\, đăm đ^ truh kơ kjham ôh.

Rua\ ala\ hrah:

Klei rua\ ala\ kreh mâo lu hlăm mnuih pro\ng wa\t ho\ng hđeh điêt. Klei rua\ anei ênưih snăk tưp, lehana\n djăl mơh jing klei rua\ tưp pro\ng, kyua hlăm du\m anôk hd^p mda hlăk le\ hlăm klei ]ho\ djhan, êa yua amâo mâo doh. Hlăm yan hjan êa lip, adiê kreh h’ăp msah h^n mjing anôk jăk kơ kman đ^ lê], êjai ana\n mnuih ăt adôk dja\ yua êa ]ho\. Anei yơh phu\n agha ba hriê klei rua\ ala\ hrah đ^ lu hlăm yan hjan êa lip lê].

Djăp mta klei rua\ hlăm kl^t:

Leh rue# hjan, anôk hd^p mda ka yo\ng bi mdoh, êa jua adôk ]ho\ hla\m ana\n lu kman ba klei rua\. Mâo du\m mta klei rua\ hlăm kl^t kreh mâo yan êa lip mse\ si: }a\ [ơ\ng jơ\ng, bi ruih, mđu] êka hlăm phu\n mlâo jơ\ng, bi mlum, bi lak, bi ktăl, bi tiêng…

Rua\ tiê E:

Rua\ tiê E jing sa mta klei rua\ mtưp mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng, êa mnăm. Hlăm yan hjan êa lip lê], êa djah, êa ]ho\ kluh hriê, hlăm ana\n mâo kman virus rua\ tiê E, gam djo\ hlăm êa mnăm lehana\n mnơ\ng [ơ\ng.

Klei rua\ ênoh bi k`^ kl^t:

Klei rua\ êngoh bi k`^ kl^t (bi đung êrah leh klei êa lip, kbia\ hriê mơ\ng kman Leptospira pô ngă, djo\ tuôm ho\ng êa iêk kkuih pô mâo klei rua\ anei. Hlăm yan êa lip, lehana\n leh êa hro\, tơdah tram sui asei mlei, jơ\ng kngan hlăm êa, snăn kman Leptospira hlăm hlăm kl^t kliêng, hlăm ala\ mta kma hlăm aseoi mlei lehana\n ba klei rua\.

Hdră răng mgang djăp mta klei rua\ hlăm yan êa lip lehana\n êdei kơ êa lip:

Leh rue# êa lip, brei jih jang mnuih mâo mtam hdră răng mgang djăp mta klei rua\:

-Bi mdoh hlăm klei hua\ [ơ\ng: {ơ\ng ksa\ mnăm tu\k, rơ\ng kơ jih jang mnơ\ng pô [ơ\ng brei jing doh, lehana\n rao nanao kiê kngan ho\ng kbu.

-Mkhư\ bi mdoh êa jua pô yua: Rao he\ bi mdoh bro\ng mgơ\ng êa, kbăng êa, pom he\ bi jih êa hđăp, lehana\n yua cloramin B amâodah aquatabs ]ia\ng mdjiê kman hlăm kbang êa.

-Rơ\ng mgoh bi mdoh jih wa\l anôk pô hd^p: Tăp anôk êa hro\ hlo\ng bi mdoh mơ\ng ana\n, hwai dui` he\ bi jih djah djâo ju\m anôk pô dôk, krih êa drao mdjiê kman, ]ia\ng gang mkhư\ klei rua\ tưp.

-Bi mdoh nanao asei mlei pô, lehana\n jih jang mnơ\ng mnua\ yua aguah tlam, yua kdrăp răng mgang klei rua\ tưp êjai piăt êmiêt djah djâo, mta mnơ\ng ênưih kman gam.

-Tơdah mâo klei bi knăl mâo klei rua\, snăn bi nao kơ sang êa drao mtam, ]ia\ng mka\ dlăng mdrao mgu\n. Hgu\m jăk ho\ng dhar brua\ mdrao mgu\n ]ia\ng pral thâo kral, lehana\n gang mkhư\ mtam djăp mta klei rua\ tưp mse\ si rua\ tian eh, rua\ ala\ hrah, rua\ hlăm êlan bi êwa, ]a\ [ơ\ng jơ\ng, mtu\k hdrak, boh nik răng kơ klei rua\ tian o# eh, rua\ tian eh êrah…

                                                             Y Khem pô ]ih mkra.