VOV4. Êđê - Lu mnuih, mnăm êa drao ho\ng ya mta êa mse\ si amâo mâo klei bi mđing ôh, đađa mâo mnuih ruah mă 1 mta êa mâo mnâo jăk, c\ia\ng đa\m [âo s^t mna\m êa drao. Mâo mnuih mnăm êa drao ho\ng êa ]ê, amâo dah ho\ng êa boh kroh ( êa boh krue# m’mih, boh krue# msăm…) đađa ho\ng kpiê, [iêr jing mta êa mnăm hlăk mâo ]ia\ng êlưih h^n mnăm. {ia\, ana\n jing hdra\ mna\m amâo mâo djo\ ôh.

            Du\m mta êa si la] ti dlông ngă hma^ djo\ kjham kơ klei tu\ mdrao klei rua\ mơ\ng êa drao. Kyua tơ yua mta êa amâo mâo djo\ guôp srăng ngă hma^ djo\ klei hrip tu\ mă êa drao mơ\ng prô] êhu\ng, ngă kơ êa drao hro\ tru\n klei tu\ mdrao amâo dah amâo lo\ mâo klei tu\ dưn ôh.

            Ya mta êa jăk h^n pioh mnăm êa drao?

          Êa tu\k bi ktơ\ng lui ê-ăt amâo dah êa kar doh jing mta êa jăk h^n pioh mnăm êa drao. Mnăm êa drao ho\ng mta êa anei ho\ng hnơ\ng man djăp srăng đru asa\r êa drao mơ\ng [a\ng êgei tru\n truh kơ êhu\ng, lik rai leh ana\n jing êa êa drao, êdei kơnăn tru\n truh kơ prô] jing anôk êa drao `u\ kma hlăm êrah ba klei tu\ dưn.                       

            Ho\ng êa drao asa\r jing êa drao êlưih lun, đađa mnuih mnăm mang, amâo mâo mnăm ho\ng êa ôh ( boh nik gơ\ mnuih khua thu\n, kyua amâo mâo ja\k hlăm êlan m’iêk, khăng nao m’iêk nnao [‘[ia\ ana\n amâo ]ia\ng mnăm êa ôh), êa drao asa\r mnăm mang dôk đuôm ti ko\ng đo\k ngă bo\k êka ko\ng đo\k ba truh klei ju\ jhat. Kyua ana\n, mnăm êa drao ho\ng hnơ\ng êa man dưn jing jăk êdi, đađa mâo mta êa drao bi mnăm êa lu h^n, mse\ si mta êa drao mâo sulfamid ]ia\ng êa drao dưi kar, kbiă hluê êa m’iêk amâo mâo nga\ bi mko\ jing êga ba klei ruă kơ boh [leh.   

            Dưi ba yua êa trô hlăm giêt, [ia\ jing êa ngac\ doh, đăm ba yua ôh êa mâo du\m mta chất khoáng ( lo\ pia nước suối ) pioh mnăm êa drao, kyua chất khoáng mse\ si: canxi, natri… srăng ngă klei bi kdơ\ng ba klei hma\i djo\ kơ êa drao.

            Ya mta êa đăm ba yua ôh pioh mnăm êa drao?

            Tui hluê si mta êa, mâo mta êa amâo mâo djo\ guôp ôh, tơdah mnăm ho\ng êa drao srăng ngă lui] klei tu\ dưn mơ\ng êa drao amâo dah ba klei ju\ jhat kơ asei mlei, klă klơ\ng si ti gu\ anei:

            Êa ksâo: hlăm êa ksâo mâo mta canxi mâo mb^t ho\ng du\m mta kháng sinh (mse\ si tetraculin) jing êa drao amâo thâo lik, ngă kơ êa drao kháng sinh amâo thâo `u\ kma hlăm êrah ]ia\ng ba klei tu\ mdrao. Khă sơnăn, tăp năng ăt dưi mơh mnăm êa drao mb^t ho\ng êa ksâo. Mse\ si yua êa drao ngă bi êluih êhu\ng ( aspirin), amâo dah êlưih ngă [le\ o# ( êa drao mkhư\ ba tian mnăm grăp hruê êlưih ngă bi [le\ o# kơ phung mniê), amâo dah ]ia\ng kơ mta bi pra\i pioh êa drao êlưih hrip mă ( vitamin A, vitamin D), s’năn bi mnăm mb^t ho\ng êa ksâo. S’năn, ]ia\ng ruah djo\ êa mnăm ho\ng êa drao , bi êmuh he\ Nai Aê mdrao amâo dah dược sĩ pioh mâo klei ktrâo k]e\ brei bi djo\:

            Kphê, êa ]ê, êa mnăm hlao mhao mâo ga: hlăm du\m mta êa anei, boh nik gơ\ êa m’mih, êa mđ^ ai ktang mâo mta cafein ( jing mta êa đru ngă kơ asei pral kdal mgac\ tac\ ) srăng mguôp ho\ng êa drao mbo\ jăk kơ asei mlei mâo msei, ngă kơ êa drao bi êko\ he\ amâo thâo hrip mă ôh. Êngao kơnăn, cafein lo\ ngă hro\ tru\n klei tu\ du\m mta êa drao ba yua bi êđăp ako\ dlô ngă ]ia\ng bi p^t tơdah mnăm mb^t.

            Êa kp^ boh kroh: lu mta êa boh kroh ara\ anei dưi bi mklă jing mta ba klei ju\ jhat tơdah mnăm mb^t ho\ng êa drao. Êa boh krue# mmih, êa boh pom ba yua mnăm êa drao srăng ngă hro\ tru\n klei hrip mă du\m mta êa drao, kyua ngă kơ chất sinh học hlăm prô] nga\ brua\ ba nao êa drao hlăm êrah amâo mâo dưi ngă brua\ ôh. Boh nik ho\ng êa boh krue# du\ng kmru\ ( grape-fruit, jing mta boh krue# du\ng ba yua lu ti êgar Yu\, [ia\dah c\ia\ng răng leh ana\n bi mđing wa\t êa boh krue# du\ng pla ti ala c\ar drei.) S^t mna\m mb^t ho\ng êa drao ( mse\ si êa drao Stanin nga\ bi ru\ng lipid êrah, êa drao atenolol mrao klei rua\ đ^ êrah….) êa boh krue# du\ng kmru\ sra\ng nga\  đ^ hnơ\ng nga\ rua\ mơ\ng êa dra hla\m êrah.

            Êa boh kroh, êa khoáng kiềm amâo dah êa m’mih mâo ga: Du\m mta êa anei ba klei amâo jăk kơ êa drao amâo dah ngă kơ klei hrip ma\ êa drao pral đei. ~u ăt dưi nga\ bi mđ^ ktang klei tu\  amâo dah klei djo\ ruă êa drao.

            Kpiê [iêr: Anei jing mta êa đăm mnăm ôh mb^t ho\ng êa drao. Kpiê ngă mđ^ mta ruă jhat kơ tiê mơ\ng paracetamol, mđ^ mta nga\ jhat ruă kơ êhu\ng mơ\ng asparin, mđ^ mta ngă ]ia\ng p^t mơ\ng êa drao p^t. Kno\ng ho\ng kháng sinh mse\ si: metronidazol, du\m mta cephalosporin… tơdah mnăm mb^t ho\ng kpiê, [iêr srăng nga\ rua\ leh ana\n nga\ truh lu klei ruă mkăn hu^ hyưt mse\ si: kbiă êrah hlăm êhu\ng, hwa\t amâo hdơr êa êpa êsei bi k`ha\k, bo\k rua\ tiê, êrah tru\n amâo hmao thâo…

            Hlăm wưng ba yua ya mta êa drao, jăk h^n jing bi kăm jih, đăm mnăm ôh kpiê, [iêr.

                                                            BTV: H’Nga.