Êa jing tu\ dưn snăk kơ klei suaih pral, [ia\dah amâo mâo djo\ ôh jih jang mnuih thâo he\ sơăi yua êa bi djo\, lehana\n ruah ti jing êa doh. Êjai mnăm êa, jih jang mnuih mâo klei mưng hlo\ng mbluôm [a\ng êgei ti mbah giêt mnăm yơh, ngă mse\ snăn srăng ba kman mơ\ng [a\ng êgei, kman hlăm kngan, lehana\n kman mơ\ng ta] mu\t hlăm lam giêt êa, leh kơ năn hlo\ng k]eh mđai lu, tơdah ăt adôk lo\ yua giêt êa ana\n mơh pioh mnăm dua tlâo mmông êdei kơ năn, jing drei hlo\ng lun sa ênoh kman lu hla\m tian prô]. Mâo du\m mta kman ênưih snăk hd^p hlăm êa, lehana\n srăng ba lu mta klei rua\ kơ asei mlei mse\ si:

                    

     -Djo\ rua\ mnơ\ng [ơ\ng bi êma\n êmik:

         Mâo lu mta êa mna\m trô hla\m giêt amâo djo\ ho\ng hnơ\ng kc\ah hu\i mâo lu mta kim loại ktro\ êgao hnơ\ng dưi brei leh ana\n kman É.coli.Kman É.coli `u mâo hla\m dja\p anôk leh ana\n dưi kc\ah mđai pral, kyua ana\n tơ trô êa hla\m giêt amâo djo\ ho\ng hnơ\ng kc\ah doh ja\k ôh hu\i nga\ kơ kman anei djo\ mâo hla\m êa .

     Êngao kơ ana\n,kngan drei dưi djo\ ho\ng kman anei hla\m dja\p mmông leh ana\n tơ jơ\ng kngan drei c\ho\ so# djo\ mbah giêt êa leh ana\n drei mna\m sna\n a\t ba leh mơh kman mu\t hla\m giêt êa.

     Kman E.Coli êlưih nga\ kơ asei mlei bi êdah du\m klei nga\ rua\ mse\ si:rua\ tian eh m’êa, bi [le\ o# ,êngoh hlơr….Boh nik,du\m phung hđeh mâo ai bi kdơ\ng ho\ng klei rua\ êdu awa\t leh ana\n du\m phung êma\n êmik sui hruê nga\ kơ ai bi kdơ\ng tru\n hro\ h^n mơh êlưih djo\ kman.

     -Tal 2 jing `u nga\ bi krô kl^t,bi c\at mu\n điêt arua\t:

        Kman Staphylococcus aureus jing sa mta kman dưi dôk hla\m êa mna\m trô hla\m giêt leh ana\n jing mta phu\n nga\ dị ứng tơ drei mna\m djo\ êa anei. Kman anei mâo lu hla\m êwa ang^n, la\n, êa …Kyua ana\n,hla\m klei mkra mjing êa mna\m trô hla\m giêt, tơ hlei anôk mkra mjing amâo rơ\ng djo\ ho\ng klei bhia\n doh ja\k sna\n sra\ng lui adôk mâo kman hla\m klei kar leh ana\n bi mdjiê kman hla\m êa.

      Kman Staphylococcus aureus s^t `u kc\eh mđai lu hla\m asei mlei `u nga\ krô kl^t leh ana\n bi ktal.Mb^t ana\n,kman Staphylococcus aureusleh ana\n Escherrichia coli a\t nga\ khat kơ tian prôc\ ba truh klei đuôm eh.Tơ hla\m asei mlei mâo lu mnơ\ng lui hi\ sna\n klei bi mlih mnơ\ng hla\m asei mlei sra\ng tru\n hro\ nga\ truh klei thu krô kl^t ,bi c\a\t mu\n điêt….

     -Tal 3 jing nga\ bi hlơr mble\ leh ana\n rua\ hla\m [a\ng êgei:

         Mmao Candida jing mta mmao dưi nga\ truh klei rua\ kơ prôc\ êhu\ng tiê …hla\m tian lac\ mb^t leh ana\n êlan bi lik mnơ\ng [ơ\ng lac\ hja\n. Mta mmao anei mâo hla\m brô 300 mta, kha\ng dôk hd^p hla\m du\m anôk êlan bi lik mnơ\ng [ơ\ng, êlan bi êwa leh ana\n ti kl^t, đa du\m mta kha\ng mâo hla\m wa\l hd^p mda la\n ala êa juôr.

     Mmao Candida mu\t hla\m giêt êa lu hluê êlan plah wah mbah giêt êa ho\ng kngan amâo dah du\m anôk mka\n. Mmao Cadida dưi dôk hd^p hla\m ya mnơ\ng, ti ya anôk đa wa\t ti kiê kngan drei. Kyua ana\n amâo mâo mđing hla\m brua\ trô êa hla\m giêt amâo dah s^t mna\m êa ,mmao Cadida dưi mu\tdja\l hla\m giêt êa leh ana\n nga\ rua\ s^t drei mna\m êa ana\n.

     Mmao Cadida phu\n tal êlâo `u mâo hla\m [a\ng êgei đuic\ [ia\ leh `u kc\eh mđai đ^ lar dưi nga\ truh klei bi m[le\ mđuic\ kl^t êpih hla\m lam [a\ng êgei rua\ [a\ng êgei….nga\ kơ pô [uh êma\n êmik jhat tut. S^t hla\m lam [a\ng êgei rua\ m[le\ mđuic\ `u lo\ nga\ truh klei kjham h^n jing bi hlơr m[le\ hrah hla\m [a\ng êgei tơl gơ\ amâo dưi thâo lo\ [ơ\ng mnơ\ng, đa rua\ tơl truh kơ ngê` kc\huk kc\hik….

     C|ia\ng bi kdơ\ng ho\ng klei mu\t kma mơ\ng kman,mnuih [uôn sang leh ana\n [^ng ga\p drei bi nga\ hluê 3 klei mta\ mta\n si ti gu\ anei:

        -Mna\m êa giêt leh po\k aka\t hla\m wang dja\l đuic\,đa\m lui sui ôh.

        -Tơ blei giêt êa pro\ng , ja\k h^n jing hl^ng êa hla\m kc\ok pioh mna\m.

        -Tơ dja\ ba giêt êa mna\m hluê asei pô, ja\k h^n êdi jing ruah êa mna\m khoáng chất. S^t anak mnuih c\ia\ng lu mmông kbia\ nga\ brua\ ti êngao, asei mlei sra\ng luc\ liê lu na\ng lượng, [ê` hra, hra leh ana\n khoáng chất hla\m asei mlei hu\i sra\ng luc\ liê hluê ho\ng klei mka\p na\ng lượng leh ana\n [a\ng bi k[ia\ êa k’ho\, mmông anei êa mna\m khoáng chất yơh jing klei ruah ja\k êdi.

     Boh klei êa trô hla\m giêt ti alu\ wa\l c\ar Dak Lak:

        Du\m klei hâo hưn mrâo lac\ kơ dlông brei [uh klei hu\i jhat kơ klei suaih pral mâo mơ\ng êa mna\m trô hla\m giêt nga\ hma\i djo\ pro\ng kơ mnuih yua. C|ia\ng thâo sa\ng kla\ h^n kơ klei anei, hmei mâo leh klei blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Phạm Quang Lộc, khua knơ\ng brua\ doh ja\k mnơ\ng [ơ\ng c\ar Dak lak kơ klei du\m anôk brua\ trô êa hla\m giêt hla\m alu\ wa\l ,mơ\ng ana\n c\ia\ng kơ muih [uôn sang drei thâo sa\ng kla\ h^n st ruah blei yua êa trô hla\m giêt. Alum kơ mnuih [uôn sang leh ana\n [^ng ga\p drei mđing hmư\:

 

      -Ơ aê ndrao Phạm Quang Lộc, dưi mơ\ he\ ih lac\ brei kơ [^ng hmơ\ hdra\ mđung asa\p bi [uh thâo kơ klei êa mna\m trô hla\m giêt ti alu\ wa\l c\ar Dak Lak.

        Aê mdrao Phạm Quang Lộc: Tal êlâo ti Daklak drei mâo êbeh 80 anôk mkra mjing êa mnăm jur hlăm giêt, boh s^t kno\ng mrâo kia\ kriê ma\ 70 anôk, giăm du\m pluh anôk snăn ka thâo b^t. Tal 2, klei duh bi liê kơ brua\ mkra mjing êa mnăm trô hlăm giêt amâo mâo sa hnơ\ng ôh. Mâo du\m anôk mprăp mkra djăp kdra\p ma\ brua\ jăk, anôk ma\ brua\ lehana\n mnuih ma\ brua\ jăk. Mb^t ho\ng năn mâo lu mơh anôk ma\ brua\ ngă klei bi ne\ niêu, mprăp kdrăp ma\ brua\ ka djăp ênu\m. Kyuana\n êa ba ]h^ kơ êngao amâo mâo klei doh ôh. Dưi la] ara\ anei êa trô hlăm giêt ti Daklak dleh dưi ksiêm dlăng. Klei dleh dlan knhal tu], jing mnuih blei yua amâo mâo thâo kral ôh ti jing êa mâo leh klei dhar brua\ knu\k kna tu\ ư brei klei dưi mkra mjing, ti anôk mkra mjing tle\ ka djăp ênoh ]ua\n doh ôh, kha\dah mâo leh lu dhar brua\ hâo hưn la] kơ klei anei, [ia\dah mnuih [uôn sang kăn thâo b^t lei.

 

      -Ho\ng du\m klei dleh dlan mse\ si ana\n, sna\n c\ar Dak Lak mâo leh ya hdra\ ksiêm dla\ng amâo dah h’a\i, ơ aê mdrao.

        Aê mdrao Phạm Quang Lộc: Ti Daklak mâo êbeh 80 anôk mkra mjing, [ia\dah năng ai kno\ng mâo ma\ [ia\ đu] anôk dưi mâo djăp kdrăp ma\ brua\ hlăm klei trô êa hlăm giêt djăp ênoh ]ua\n. Tal êlâo jing di`u ma\ brua\ hlăm alu\ wa\l ]oh ]ua\n kơ brua\ duh mkra. Tal 2, jing di`u duh bi liê blei mprăp kdrăp ma\ brua\ mrâo mrang, lehana\n djăp ênoh ]ua\n brua\ knua\ ma\. Tal 3, mnuih ma\ brua\ mơ\ng di`u mâo djăp klei thâo hlăm brua\ knua\. Du\m adôk jing anôk mkra mjing hluê go\ êsei ngă mkra ma\, kyuana\n yơh jing dleh dlan. Klei dleh dlan mkăn dơ\ng jing kơ klei mnuih [uôn sang thâo săng êjai nao blei êa mnăm, lu bi tui tio\ anôk êlưih, ma\ mơ\ng anôk ara\ng mkra mjing ma\ ho\ng kngan, s^t nik ara\ng ]h^ jing êlưih h^n ho\ng du\m anôk ara\ng duh leh kơ klei blei mprăp kdrăp ma\ brua\ ênuk mrâo, [ia\dah lu mnuih ăt tui tio\ blei anôk êlưih h^n… Klei ngă soh jing lu yơh, drei yap hlăm 3 klei soh, tal êlâo jing soh hlăm kdrăp mkra mjing, klei soh tal 2 jing kơ mnuih ma\ brua\, tal 3 jing êjai hlăm klei mkra mjing. Hlăm 3 êpul ngă soh anei snăn hmei mghaih msir hluê si klei ngă soh lu blư\, boh nik soh ho\ng hnơ\ng doh, êjai ksiêm dlăng tơdah [uh du\m mta kman ênưih ba klei rua\ snăn hmei akâo kơ du\m dhar brua\ djo\ tuôm hrui ma\ hra\ klei dưi ma\ brua\, lehana\n đu\ bi kmhal anôk ngă soh ana\n. Êpul tal 2 ngă soh grăp kdrê], drei dưi mghaih msir, [ia\dah boh phu\n ti anôk mka\ dlăng kman tơdah ka [uh ôh kman, snăn hnơ\ng ngă soh kơ hnơ\ng doh srăng tu\ klei đu\ ho\ng prăk, [uah mkra, lehana\n mgo# brei mđ^ mlih kdrăp ma\ brua\.

 

     -Ho\ng klei nga\ soh kjham êdi mơ\ng du\m anôk mkra mjing êa mna\m trô hla\m giêt, sna\n du\m brua\ djo\ tuôm c\ar Dak Lak mâo leh ya hdra\ msir c\ia\ng mkhư\ mgang, đa\m nga\ hma\i djo\ kơ mnuih yua.

         Aê mdrao Phạm Quang Lộc: Êlâo kơ bi lar hdră mtru\n mrô 178 mơ\ng knu\k kna, snăn hnơ\ng đu\ êlâo dih [ia\ h^n amâo mâo djăp kơ klei bi mhu^ di`u ôh. Drei dưi la] mâo dua wưng, jing êlâo kơ thu\n 2013 sa wưng, lehana\n mơ\ng thu\n 2014 kơ ana\p jing sa wưng. Tui si kâo m^n bi ba yua djăp ênu\m hdră mtru\n 178 mơ\ng knu\k kna snăn kơh djăp ai bi mhu^. Ara\ anei drei dôk ti anôk di`u blu\t he\ leh duh bi liê, tơdah drei ngă ktang mghaih msir, snăn srăng ngă lu] liê hơăi mung mang ênoh ngăn do\ pro\ng mnuih [uôn sang duh leh, klei anei yơh ngă dleh kpăk kơ êpul ksiêm dlăng ma\ brua\. Di`u duh mprăp leh sa ênoh ngăn do\ pro\ng du\m êtuh êklăk prăk, ara\ anei ti lo\ mâo prăk lo\ blei mprăp kdrăp ênuk mrâo jăk h^n… ara\ anei si srăng ngă ]ia\ng kơ mnơ\ng mnuih [uôn sang mkra mjing mâo hnơ\ng doh. {ia\dah klei anei jing dleh tơdah ka mâo ôh kdrăp ma\ brua\ mrâo mrang. Dưi la] êlâo dih ka mâo ôh klei kruak ênoh ]ua\n, klei kia\ kriê ka kjăp, klei duh bi liê mkrah dưh, ara\ anei brei êbat djo\ ênoh ]ua\n yơh, kia\ kriê kjăp h^n snăn du\m nga\n drăp ana\n srăng lui ti mang, snăn klei anei bi t^ng kơ klei bi liê.

  -C|ia\ng bi hro\ truh hnơ\ng [ia\ êdi klei truh jhat kơ mnuih yua, sna\n aê mdrao mâo ya klei c\ia\ng mta\ kơ mnuih yua bi ra\ng he\.

      Aê mdrao Phạm Quang Lộc: Êa mnăm trô hlăm giêt snăn tal êlâo drei bi ksiêm dlăng ti ana\n knăl `u. Ara\ anei hlăm hdră hâo hưn ăt hưn mthâo leh mơh du\m ana\n knăl êa jua djăp ênoh ]ua\n doh, lehana\n du\m anôk mkra mjing ngă soh, ]ia\ng kơ drei bi knăl ti ana\n thâo b^t ti êa drei srăng ruah blei yua. Klei tal 2 jing, hlăm du\m ana\n knăl ana\n ara\ anei tui si mta mtru\n jih jang mnơ\ng mkra mjing ]ia\ng dưi ]h^ mnia, snăn brei bi êdah ênu\m mnơ\ng pô mkra mjing ana\n si ênoh ]ua\n mâo kruak leh, lehana\n mâo klei mka\ dlăng leh mơ\. Lehana\n êa trô hlăm giêt jing mnơ\ng mkra mjing mgo# brei mâo gru kđăm djăp ênoh ]ua\n doh kơh dưi ba yua, tơdah amâo mâo ôh gru kđăm djăp ênoh ]ua\n doh snăn amâo mâo dưi ba yua ôh. Klei knhal tu] jing drei bi tui ksiêm, mse\ si kâo la] leh jing klei hâo hưn mơ\ng djăp hra\, mơ\ng du\m dhar brua\ kia\ kriê, ]ia\ng kơ drei thâo kral ti jing mnơ\ng yua djăp ênoh ]ua\n doh..

  -PTV: Lac\ ja\k kơ aê mdrao.