VOV4.Êđê - Êa doh jing ngăn do\ yuôm bhăn, [ia\dah amâo mâo djo\ jing ngăn do\ ]o\ng mâo êbeh êbiêr ôh. Êa jing mnơ\ng yuôm bhăn kơ klei hd^p, tơdah amâo mâo ôh êa klei ju\ jhat pro\ng srăng truh ho\ng anak mnuih, `u bi mlih, `u ]ho\ djhan, `u lip lê], `u không amâo lo\ mâo êa…[ia\dah ti Lâm Đồng brua\ duh bi liê, brua\ kia\ kriê lehana\n ba yua êa doh mơ\ng du\m mkra mjing êa pơ\ng amâo mâo klei tu\ dưn ôh. Klei ]ih la] kơ klei lu] liê ti h’ăi mung mang prăk êklai anei hla\m kr^ng mnuih djuê [ia\ ti ]ar Lâm Đồng la] kơ klei ana\n kla\ h^n snei:

Klei kơ êa jua leh ana\n bi mdoh La\n êa wa\l hd^p mda hlăk jing 1 klei lông dlăng pro\ng dlông ro\ng lăn ngă klei hma^ djo\ kơ klei suaih pral, wa\l anôk hd^p mda, bruă msir klei ư\ êpa mhro\ [un knap… Bruă mkăp êa doh jing 1 hlăm du\m mta klei phu\n ]ia\ng kriê dlăng klei suaih pral kơ anak mnuih. Rơ\ng phu\n êa doh leh ana\n bi mdoh La\n êa wa\l hd^p mda srăng đru mguôp bi mkhư\ mgang 80 % klei ruă. Răng mgang La\n êa wa\l hd^p mda pioh đ^ kyar h’^t kjăp c\ia\ng bi dưi hluê ngă ho\ng bruă rơ\ng kơ phu\n êa doh leh ana\n ngă jăk bruă răng mgang bi mdoh La\n êa wa\l hd^p mda ti mdê alu\ wa\l, mdê ala ]ar.

Êa doh jing ngăn do\ yuôm bhăn, [ia\dah amâo mâo djo\ jing ngăn do\ ]o\ng mâo êbeh êbiêr ôh. Êa jing mnơ\ng yuôm bhăn kơ klei hd^p, tơdah amâo mâo ôh êa klei ju\ jhat pro\ng srăng truh ho\ng anak mnuih, `u bi mlih, `u ]ho\ djhan, `u lip lê], `u không amâo lo\ mâo êa…[ia\dah ti Lâm Đồng brua\ duh bi liê, brua\ kia\ kriê lehana\n ba yua êa doh mơ\ng du\m mkra mjing êa pơ\ng amâo mâo klei tu\ dưn ôh.

Ti să Lộc Thành, kdriêk Bảo Lâm, ]ar Lâm Đồng, klei mâo êa doh pioh ba yua jing klei dleh dlan ho\ng mnuih [uôn sang ti anei, boh nik gơ\ hlăm yan bhang. K’Gin mnuih [uôn sang ti alu\ 15 să Lộc Thành bi êdah: “ Kâo nao djăt êa ti anôk kdlu\t kdlăt nah gu\ adih kbưi 300 mét, gui w^t, sang klei kbăng êa, du\m boh leh đa ti anei, đa ti adih, klei mâo 4 boh leh kbăng êa, [ia\dah amâo mâo êa ôh. Yan hjan ba yua êa anei, kbăng êa sang kleiểaTuh yan bhang s’năn amâo mâo êa ôh. Bi kbăng êa knu\k kna ktir, amâo thâo ôh si be\ ngă alu\ t^ng adih mâo êa yua, t^ng nah anei amâo mâo ôh [ia\ gơ\ dôk hlăm 1 boh [uôn ana\n”.

            Amâo djo\ kno\ng Lộc Thành đui] ôh, [ia\ du\m să mkăn mơ\ng kdriêk Bảo Lâm, ]ar Lâm Đồng mse\ si Lộc Lâm, Lộc Bắc … ăt mse\ djuê ana\n mơh, đađa k[ah êa yua wa\t hlăm yan hjan mtam. Amai Ka Rợp, ti să Lộc Lâm, kdriêk Bảo Lâm brei thâo; mâo wưng mnuih [uôn sang ba yua êa ]ho\ djhan. “Mnei hgei êa ]ho\ s’a^. Tu\ kơ mnăm leh ana\n mnei hgei gơ\ s’năn yơh! Phung hđeh đ’điêt anei [uh ya êa mnăm êa ana\n yơh”.

            Hluê si Đặng Ngọc Thanh, K’iăng khua Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa să Lộc Thành, kdriêk Bảo Lâm, hmei lu bliư\ leh akâo ho\ng Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa kdriêk Bảo Lâm ]ia\ng duh bi liê mkra w^t du\m kbăng êa ktir dưi duh bi liê mơ\ng phu\n prăk êa doh hla\m hdră bruă 134, 135 jhat rai êlâo anăn, mb^t ana\n lo\ ngă mkra du\m boh kbăng êa ktir mrâo hlăm kr^ng [uôn sang djuê [ia\, [ia\ truh kơ ara\ anei ăt ka dưi hluê ngă mơh. Đặng Ngọc Thanh la]: “ Alu\ wa\l Lộc Thành hlăm du\m thu\n êgao dưi duh bi liê nga\ mkra 2 boh kbăng êa ktir leh ana\n 1 boh kbăng êa mơ\ng hdră bruă 135. {ia\, truh kơ thu\n 2010, să Lộc Thành jao phu\n pui kmlă kơ bruă pui kmlă kriê dlăng, anăn mnuih [uôn sang amâo mâo brei prăk ba yua pui kmlă, anăn ara\ng khăt he\ pui leh mơ\ng ana\n truh kơ ara\ anei hdră bruă anei mdei ngă bruă leh. Mrâo êgao, să Lộc Thành ăt ngă hră hâo hưn ]ia\ng m’^t kơ Adu\ bruă djuê ana, Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa kdriêk, akâo đru brei 65 êklăk prăk pioh dhiang ba klei pui kmlă mrâo leh ana\n mkra mlih du\m đ^ng mđoh êa, wal ktit êa leh ana\n pom êa”.

            Ti să Bảo Thuận, kdriêk Di Linh, ]ar Lâm Đồng, 1 să mrâo ]ua\l mkă kbiă đue# mơ\ng alu\ wa\l dleh dlan leh ana\n hlăk ktuê êlan mko\ mjing kr^ng [uôn sang mrâo, [ia\ lu thu\n ho\ng anei, mnuih [uôn sang ti anei ăt le\ hlăm klei k[ah êa yua kjham. Hdră bruă êa yua mklin sa anôk, ]o\ng đoh ma\ hlăm alu\ wa\l amâo lo\ mkăp djăp êa, khă gơ\ Knu\k kna mrâo duh bi liê du\m êtuh êklăk prăk ]ia\ng mkra mđ^.

            K[ah êa yua ngă kơ du\m êtuh go\ êsei mnuih [uôn sang ti să Bảo Thuận, kdriêk Di Linh bi ba yua êa djăt ma\ mơ\ng du\m êa hnoh hlăm alu\ wa\l. K’Bril, K’iăng khua Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa să Bảo Thuận la]: “ Ho\ng êa doh, sơnăn êlâo dih mâo hdră bruă pia jing Iapel, dưi duh bi liê nga\ mkra mơ\ng sui leh, anăn hdră bruă ăt jhat rai leh. Bi hdră bruă êa doh t^ng anôk bruă êa doh le\ ara\ anei ăt jhat rai leh mơh, ho\ng hdră bruă anei đa du\m boh máy jhat rai jih leh”.

            Mơ\ng thu\n 2004 truh kơ ara\ anei, Lâm Đồng duh bi liê leh êbeh 128 êklai prăk ]ia\ng mko\ mjing 178 hdră bruă mkăp êa yua kơ kr^ng [uôn sang taih kbưi, kr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\ hlăm ana\n mâo 149 boh kbăng êa ktir, 29 hdră bruă mkăp êa yua mklin sa anôk. {ia\dah klei k[ah êa yua kơ mnuih [uôn sang ăt dưi dlăng jing1 hlăm du\m klei hlơr mmơr êdi grăp bliư\ bi mtuôm ho\ng mnuih [uôn sang du\m alu\ wa\l mse\ si Bảo Lâm, Di Linh, Dam Rông… Hlăm ênoh anei, ara\ anei mâo 47 hdră bruă êa jua ngă bruă amâo mâo klei tu\ dưn ôh, hlăm ana\n mâo 34 hdră bruă mdei leh jih bruă knua\, 13 hdră bruă kno\ng dưi yua ma\ 50% hnơ\ng dưi mka\p êa. Phu\n agha mâo klei anei, jing kyua amâo mâo bi mđing hla\m bruă kriê dlăng ngă truh klei hdră bruă êa doh gơ\ jhat rai.

      }ar Lâm Đồng mrâo k]ah mtru\n leh hdră k`ăm truh kơ thu\n 2020, ktưn bi mâo 99% ênoh mnuih [uôn sang ngă lo\ hma kr^ng [uôn sang ti ]ar Lâm Đồng mâo ba yua êa doh jăk, 73% ênoh mnuih mâo ba yua êa doh. }ia\ng rơ\ng dưi mâo hdră k`ăm anei, Lâm Đồng duh bi liê leh êbeh 3 êbâo 200 êklai prăk. S’năn brua\ po\k nga\ duh bi liêỏhu\ mkra leh ana\n kriê dlăng du\m hdră bruă êa doh hlăm êdei ana\p, ăt mse\ mơh du\m hdră bruă êa doh leh mâo ara\ anei mơ\ng ]ar Lâm Đồng si srăng hluê ngă ]ia\ng mâo ba w^t klei tu\ dưn đ^ h^n?

       Klei bi blu\ hrăm si ti gu\ anei ho\ng Phan Văn Hợi, K’iăng khua Anôk bruă êa doh leh ana\n bi mdoh La\n êa wa\l hd^p mda kr^ng [uôn sang ]ar Lâm Đồng kơ mta klei anei:

      - Akâo kơ ih bi êdah si klei tu\ dưn mơ\ng djăp anôk brua\ êa pơ\ng hlăm kr^ng [uôn sang, boh nik hlăm kr^ng taih kbưi, kr^ng mnuih djuê [ia\ hlăm ]ar Lâm Đồng ara\ anei?

         . Phan Văn Hợi: Djăp anôk brua\ êa pơ\ng mâo mkra mjing hlăm kr^ng [uôn sang, snăn brua\ anei mâo mkra mơ\ng hdră brua\ 134, 135, boh nik du\m hdră brua\ ktir kbăng êa, snăn brua\ kia\ kriê ba yua êa anei amâo jăk mâo klei tu\ dưn ôh, mâo đa đa anôk leh mkra mjing hlo\ng amâo mâo thâo lo\ ba yua. Boh phu\n ti anei jing klei kia\ kriê amâo mâo kjăp, mâo đa đa anôk k[ah klei mđing uê` hlăm brua\ bi êran leh klei duh mkra.

      - }ia\ng mghaih msir klei awa\t êdu ana\n, tui si ih si hdră srăng ngă?

          . Phan Văn Hợi: }ia\ng kia\ kriê, ba yua djăp anôk brua\ êa doh hlăm kr^ng [uôn sang ho\ng klei tu\ dưn, snăn êlâo h^n brua\ sang ]ư\ êa alu\ wa\l brei mâo klei mđing h^n, lehana\n mâo klei kia\ kriê sia\ suôr, kla\ mnga] hlăm anôk brua\ bi êran lehana\n ba yua êa doh, lehana\n lo\ mko\ mjing êpul kia\ kriê hlăm djăp anôk brua\ êa doh, mđ^ klei thâo hlăm brua\ kia\ kriê. Tal dua, brua\ sang ]ư\ êa ăt bi hâo hưn mtru\t mjhar mnuih [uôn sang hgu\m hlăm brua\ răng kriê, bi mkrum mguôp prăk răng kriê…]ia\ng kơ mnuih [uôn sang thâo săng kơ klei tu\ dưn mâo leh Đảng lehana\n Knu\k kna duh bi liê ru\ mkra anôk brua\ êa doh pioh kơ mnuih [uôn sang taih kbưi, boh nik kr^ng mnuih djuê [ia\ yua. ]ar Lâm Đồng ăt mâo leh mơh klei mkla\ mtru\n mrô 28 kơ brua\ kia\ kriê anôk brua\ êa pơ\ng, klei mkla\ mklơ\ng anei bơ\k bâo mơh kơ klei đru kơ mnuih ngă brua\ răng kriê lehana\n bi êran êa pơ\ng. Tơdah rơ\ng dưi hluê ngă hdră mtru\n mrô 28 anei s^t nik srăng ba klei tu\ dưn hlăm brua\ ba yua.

      - Mb^t ho\ng djăp mta êa doh mâo mkra mjing leh, dưi thâo kơ ana\p anei ]ar Lâm Đồng srăng lo\ dơ\ng duh bi liê lu anôk brua\ êa doh mkăn hlăm kr^ng [uôn sang, snăn si srăng ngă ]ia\ng kơ anôk brua\ êa doh ana\n amâo lo\ le\ ôh hlăm klei mse\ si ara\ anei, si srăng mâo hdră brua\ duh bi liê?

       . Phan Văn Hợi: Hlăm wưng kơ ana\p jing 2016 – 2020, ho\ng hdră ala ]ar k`ăm kơ klei êa doh snăn klei bi mguôp ho\ng hdră brua\ ru\ mdơ\ng kr^ng [uôn sang mrâo. Gưl dlông mâo leh mơh hdră mơ\ng knơ\ng prăk dlông ro\ng lăn po\k mlar hdră brua\ êa doh, lehana\n bi mdoh wa\l hd^p mda kr^ng [uôn sang hlăm êbeh 21 boh ]ar [uôn pro\ng hlăm kluôm ala, hlăm ana\n mâo wa\t ]ar Lâm Đồng. Thu\n 2014 – 2015, mâo ngă leh klei ]ua\l mka\, ksiêm dlăng anôk ru\ mkra brua\ êa doh hlăm ]ar. Lehana\n k]e\ kơ knơ\ng brua\ lo\ hma, Knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa ]ar Lâm Đồng kơ klei hluê ngă hdră brua\ anei wưng thu\n 2016 – 2020 hlăm ]ar, lehana\n srăng dơ\ng ma\ brua\ mơ\ng ako\ thu\n 2016 mtam. Hlăm anei mâo du\m ênoh ]ua\n k]ah kơ klei ru\ mkra djăp mta brua\, ênoh ]ua\n kơ klei răng kriê brua\ leh ru\ mkra ho\ng klei jăk h^n mka\ ho\ng êlâo. Hlăm năn ăt bơ\k bâo kơ klei mnuih [uôn sang bi mkrum mguôp ngăn prăk, klei ma\ brua\ mb^t mơ\ng alu\ wa\l hlăm klei duh bi liê, leh ênu\m brua\ dưi mkra mjing, snăn mnuih [uôn sang bi đru răng kriê ho\ng hdră bi mkrum ngăn prăk kơ klei mko\ êlan đ^ng mđoh êa truh kơ sang mnuih [uôn sang, mâo mse\ snăn kơh brua\ đua klam mơ\ng mnuih [uôn sang hlăm klei răng kriê lehana\n ba yua. Mb^t ana\n mâo wa\t brua\ hâo hưn mtô mblang, ]ia\ng kơ mnuih [uôn sang thâo săng kla\ hdră êlan duh bi liê, kơ brua\ răng kriê anôk brua\ êa doh leh mkra mjing, lehana\n ba yua ho\ng klei kjăp.

-          La] jăk kơ ih lu!

                                            H’Nga, Y-Khem pô ]ih mkra, răk dlăng.