VOV4.Êđê - Du\m thu\n gia\m anei, du\m ]ar, [uôn pro\ng hla\m kluôm ala drei mâo leh ênoh bi êdah kơ klei ]ho\ djhan hlăm êwa ti hnơ\ng đ^ êdi. Klei ]ho\ djhan hlăm êwa jing pô phu\n kbia\ hriê klei djiê hnưm kơ anak mnuih drei, nga\ klei rua\ kơ kboh lehana\n kso\ đ^ kơ ktro\ h^n, du\m klei bi êdah rua\ hla\m êlan bi êwa đ^, ba lu klei amâo ja\k hla\m klei suaih pral kơ phung hđeh lehana\n phung mduôn. Phung thơ\ng kơ brua\ mdrao mgu\n hưn ra\ng leh klei ]ho\ djhan hlăm êwa lehana\n sa\p, [ruih [ram, mb^t ana\n mâo klei mta\ brei ra\ng ]ia\ng kơ mnuih [uôn sang ra\ng mgang klei suaih pral kơ pô.

Êwa jing sa mta mnơ\ng amâo mâo dưi k[ah ôh hlăm klei hd^p mda, mâo brua\ klam yuôm bhăn ho\ng klei hd^p dlông boh lăn. Tơdah amâo mâo ôh êwa snăn amâo dưi mâo ôh klei hd^p. lehana\n le\, tơdah êwa ]ho\ ăt srăng hmăi amâo mâo jăk truh kơ klei suaih pral anak mnuih, lehana\n kơ jih jang mnơ\ng dhơ\ng hd^p mkăn. Klei ]ho\ hlăm êwa mâo lu mta, mse\ si: êwa đung mta rua\, êwa ]ho\ ba klei amâo mâo jăk kơ asei mlei, [hu\l [ruih ]ho\... Hlăm ana\n, [hu\l jing sa mta pô dôk ba klei ]ho\ hlăm êwa ara\ anei boh nik hlăm krah [uôn pro\ng mnuih lu.

{hu\l ăt mâo lu mta [hu\l, [hu\l mơ\ng djah mnơ\ng mkra mjing mâo: [hu\l msei hjei, [hu\l mơ\ng mnal, [hu\l mta kyâo, [hu\l ksu, [hu\l ]uah [hu\l simăng… Mta [ruih [hu\l mbha hluê ho\ng boh điêt amâodah pro\ng, ana\n jing [hu\l bi asa\r pro\ng lehana\n điêt, man dưn, lehana\n [h^. Mta [hu\l pro\ng thâo kral, mkhư\ ênưih, [ia\dah [hu\l [h^, [ruih diêt, hdjul dleh thâo kral, đung hiu hlăm êwa, ênưih snăk ba klei amâo mâo kơ asei mlei. Klei jhat anei jing klei suaih pral srăng hmăi nanao, ba hriê lu mta klei rua\ amâo mâo thâo hlao.

Tui si WHO klei ]ho\ hlăm êwa dưi yap jing pô bi mdjiê mnuih ho\ng klei hgăm. T^ng mâo hlăm brô 30% ênoh mnuih djiê kyua klei rua\ bru\ kso\ djo\ tuôm ho\ng klei ]ho\ hlăm êwa. Kno\ng ho\ng klei rua\ hlăm êlan bi êwa, mnuih mâo klei rua\ anei jing lu h^n êdi, t^ng hlăm brô 43% ênoh mnuih djiê kyua mâo du\m klei rua\ hlăm êlan bi êwa, djo\ tuôm ho\ng klei ]ho\ hlăm êwa. Êwa ]ho\ ngă đ^ lu h^n du\m mta klei rua\ djo\ kman hlăm êlan bi êwa, mse\ si klei rua\ mtu\l [hiêt, lehana\n djăp mta klei rua\ amâo mâo kơ kso\ hlăm phung hđeh. Êwa ]ho\ ngă hmăi amâo mâo jăk kơ klei m^n, hmăi amâo mâo jăk kơ arua\t klei m^n dlô, nga\ bi mlih klei jing, hmăi amâo mâo jăk kơ klei hđeh thâo săng. Klei ]ho\ hlăm êwa ênưih ngă klei amâo mâo jăk kơ ko\ dlô, lehana\n dlăng kơ asei mlei amâo mâo klei suaih ôh. Tơdah dôk hlăm anôk ma\ brua\ mâo lu săp [ruih, amâodah mnâo amâo mâo dưi tu\ ôh, srăng nga\ kơ anak mnuih ênưih le\ hlăm klei mbh^t mprah, ktro\ hlăm klei thâo đru mnuih mkăn.

}ia\ng dưi `e\ đue\ kơ klei hmăi amâo mâo jăk kơ klei suaih pral, phung thơ\ng kơ brua\ răng mgang klei suaih pral mâo klei mta\ kơ jih jang mnuih đăm kbia\ hiu lu kơ êngao ôh, boh nik ho\ng phung hđeh, mnuih mduôn, lehana\n mnuih mâo leh klei rua\ hlăm êlan bi êwa. Bi tơdah mâo brua\ ]ia\ng kbia\ hiu kơ ta] snăn bi trua\ mnơ\ng guôm [o# thâo kar êwa pioh `e\ kơ [uih [hu\l ]ho\. Leh w^t mơ\ng klei kbia\ hiu ti êngao, snăn rao he\ adu\ng, ko\ng đo\k ho\ng êa hra êdu.

Ho\ng du\m klei rua\ mtu\l [hiêt, klei rua\ hnư\ kso\ sui amâo mâo thâo hlao, lehana\n mnăm nanao êa drao tui si aê mdrao mta\ mtăn. Tơdah mâo klei bi knăl amâo mâo jăk hlăm asei mlei, dleh bi êwa thâodah lo\ mđ^ ênoh mnăm êa drao, snăn bi nao mka\ dlăng kơ nai aê mdrao. Bi tơdah mnuih rua\ ăt dleh bi êwa mơh, amâo thâo b^t êlan ngă ôh hjăn pô snăn băng mtam kơ aê mdrao amâodah nao mtam kơ sang êa drao, mâo hdră đru mghaih msir bi pral, đăm le\ hlăm klei amâo mâo jăk kơ klei hd^p.

Ho\ng du\m mnuih rua\ mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa, êngao kơ [hu\l lehana\n săp, mb^t ho\ng djăp mta mnâo jhat ăt jing du\m mta klei amâo mâo jăk mơh, snăn tơdah kbia\ hiu kơ ta] bi trua\ mnơng guôm [o#, ]ia\ng `e\ mơ\ng săp êdeh, [hu\l mơ\ng du\m anôk ru\ mdơ\ng amâodah mnâo jhat, brei hdơr rua\ du\m mta mnơ\ng guôm [o# tu\ dưn thâo kar [ruih [h^.

Tui si Aê mdrao Nguyễn Phượng Hoàng, pô trua\n kơ brua\ kia\ kriê mdrao mgu\n mnuih rua\ hnak, Khua anôk brua\ vi sinh, sang êa drao mdrao kso\ Hà Nội, la] djăp mta mnơ\ng guôm [o# cotton hoạt tính, mnơ\ng guôm [o# phung nai êa drao kno\ng thâo gang [hu\l [uih hơăi mang đui], amâo mâo dưi gang mkhư\ ôh djăp mta [ruih [hu\l [h^ ala\ mnuih amâo mâo thâo [uh, lehana\n ngă hmăi amâo mâo jăk kơ asei mlei anak mnuih. Ho\ng du\m mta mnơ\ng guôm [o# djăp ênoh ]ua\n ala ]ar mâo Knơ\ng brua\ ala ]ar kơ klei êđăp ênang, lehana\n răng mgang klei suaih pral Mi, amâodah mnơ\ng guôm [o# djăp ênoh ]ua\n Châu Âu, tơdah yua djo\ hdră s^t nik srăng dưi kar mơ\ng 85 – 99% [ruih [hu\l điêt arua\t, dưi gang mkhư\ wa\t kman lehana\n virus.

Phung thơ\ng kơ brua\ mâo klei mta\, klei bhiăn ba yua mnơ\ng guôm [o# mkhư\ gang [ruih [hu\l, kman, virus jing amâo mâo dưi boh ôh, tơdah ]ho\ leh hlo\ng hwiê yơh amâo lo\ yua ôh, lehana\n lo\ ma\ yua do\ mrâo, kyuadah tơ ba boh nga\ jhat jih po\k kar mơ\ng do\ guôm [o# ana\n, amâo lo\ tu\ dưn ôh. }ia\ng dưi mâo klei êđăp ênang s^t, mnuih yua bi nao blei ti anôk ]h^ mnơ\ng yua kơ brua\ mdrao mgu\n mâo leh ana\n knăl yuôm bhăn hing ang, mnơ\ng guôm [o# mâo phu\n agha kla\ mnga], mâo boh hra\ ]ih kla\ mnga], amâo mâo lui] boh hra\ ôh…

Kha\dah, brua\ blei djăp mta mnơ\ng djăp ênoh ]ua\n kno\ng mrâo jing brua\ tal êlâo, [ia\dah brua\ ]ia\ng s^t dưi răng mgang klei suaih pral kơ pô ana\n ăt jing klei thâo yua mnơ\ng guôm [o# ana\n djo\ hdră. Bi yua mnơ\ng guôm [o# kr^p, lehana\n mlih nanao do\ guôm [o#, lehana\n răng kriê mnơ\ng guôm [o# hlăm anôk doh mnga]./.