VOV4.Êđê - {uôn Triết jing sa să [un ti kdriêk Lăk, ]ar Dak Lak. Lu mnuih [uôn sang hd^p ho\ng bruă pưk hma, klei hd^p bo\ ho\ng dleh dlan, ênoh go\ êsei [un adôk lu. Mb^t ho\ng klei [un [in kơ bruă duh mkra jing klei bi mkhư\ kơ hdră kriê dlăng klei suaih pral, boh nik klei suaih pral kơ phung hđeh kyua anăn ênoh phung hđeh kdjuôt kdj^ng asei mlei ti gu\ 5 thu\n ti nei dôk hlăm êpul lu h^n hlăm kdriêk Lăk.

Hluê si klei hưn mdah mơ\ng Anôk brua\ mdrao mgu\n sa\ Buôn Triêt, thu\n 2018, ênoh hđeh mrâo kdjuôt kdj^ng ti alu\ wa\l sa\ mâo 15%, ênoh hđeh kdjuôt kdj^ng kjham truh 20%.

Kbưi ho\ng wa\l krah kdriêk La\k hla\m brô 15km, êlan klông êrô êbat ja\k ga\l [ia\dah lu ma\ brua\ lo\ hma kyua ana\n go\ êsei [un ti sa\ {uôn Triêt a\t lu, truh 30%. Hluê si amai Nguyễn Thị Oanh, knua\ druh thơ\ng ksiêm dla\ng klei kdjuôt kdj^ng ti Anôk brua\ mdrao mgu\n sa\ {uôn Triêt, dleh dlan hla\m brua\ duh mkra jing klei gun kpa\k pro\ng êdi ho\ng brua\ mkra mlih klei hđeh kdjuôt kdj^ng ti kr^ng anei. Go\ sang dleh dlan kyua ana\n [ơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k hla\m mmông hua\ [ơ\ng ti phung hđeh k[ah mơh. Amai Nguyễn Thị Oanh brei thâo:

Buôn Triêt jìng sa\ kr^ng 3, klei hd^p adôk lu klei dleh dlan kyua ana\n di`u amâo mđing đei ôh kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k. Di`u kno\ng mna\m ma\ Vitamin, êa drao, vitamin A, êa drao kmuôt tơdah mâo anôk brua\ mbha. Bi tơdah ]o\ng nao blei lehana\n mna\m pa\t dah amâo mâo ôh.

Mb^t ho\ng klei dleh dlan, sna\n k[ah thâo sa\ng a\t jing sa hla\m du\m mta phu\n nga\ kơ lu go\ sang, kha\dah klei hd^p amâo đei dleh dlan ôh, [ia\dah a\t phưi tha phung hđeh le\ hlăm klei kdjuôt kdj^ng. Amai Nguyễn Thị Ngân ti sa\ {uôn Triêt mâo anak mniê êbeh 2 thu\n [ia\dah e\ ka bo\ mơh 9kg. Amai Ngân la] anak pô kdjuôt kdj^ng kyua gơ\ amâo ]ia\ng [ơ\ng ôh mnơ\ng ja\k, go\ sang `u g^r blei lu mta vitamin kơ anak mna\m [ia\dah a\t ka\n mâo klei bi mlih mơh. Amai Chị Nguyễn Thị Ngân la] snei:

Pô mđing kơh kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k kyua anak pô kdjuôt kdj^ng, [ia\dah hla\m gra\p hruê mmông gơ\ amâo ]ia\ng [ơ\ng ôh mnơ\ng tu\ ja\k.  Mnơ\ng [ơ\ng go\ sang bi mlih nanao, [ơ\ng lu tu\ mơh, mna\m êa drao tu\ ja\k [ia\dah gơ\ ka\n bi mlih, asei ka\n đ^ mơh.

Mse\ ho\ng amai Trần Thị Thảo. Amai Thảo mâo anak êkei gia\m 2 thu\n [ia\dah gơ\ ka bo\ mơh 8kg. Amai Thảo brei thâo anak pô kdjuôt kdj^ng kyua asei mlei amâo ]ia\ng mnơ\ng [ơ\ng. Amai Thảo brei thâo:

Hla\m sang kâo a\t blei boh kroh, boh krue# mmih, boh krue# msa\m, du\m mta vitamin. Nao ksiêm mka\ dla\ng aê mndrao brei men tiêu hoá w^t mna\m [ia\dah a\t ka\n đ^ mơh asei. Nao ksiêm hla\m mạng, Facebook [uh ara\ng leh w^t ksiêm dla\ng asei đ^ [ia\, pô a\t tui hluê mơh [ia\dah ka\n mâo klei bi mlih lei.

Hluê si phung thơ\ng kơ hdra\ mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k, mâo lu phung am^ ama đa\o knang lehana\n jưh knang lu đei kơ du\m mta êa drao bi mđ^ ai ktang kơ asei mlei, mơ\ng ana\n ngă kơ phung hđeh alah [ơ\ng hua\. Boh s^t, du\m mta mnơ\ng ana\n amâo mâo lu tu\ dưn mse\ si klei hưn ôh, klei hđeh [ơ\ng lu mnơ\ng tui hluê ho\ng hdra\ pô tu\k kna\, ja\k ala\ dla\ng, mnâo mna` ja\k, mâo dja\p mnơ\ng tu\ ja\k lehana\n bi mlih mnơ\ng tu\k kna\m hla\m gra\p hruê. Kha\ sna\n, lu phung am^ ama ka thâo sa\ng kla\ ôh kơ klei anei.

Sa\ {uôn Triêt mâo gia\m 20% ênoh mnuih djuê [ia\. Hla\m êpul êya du\m djuê ana anei a\t dôk klei bhia\n brei phung anak hria\m [ơ\ng mnơ\ng mơ\ng hnưm, brei hđeh hua\ asei hla\k êlan tian prô] hđeh adôk awa\t. Pa\t ]ia\ng jih phung am^ brei anak pô lui mam êlâo kơ 18 mlan lehana\n brei hria\m [ơ\ng mnơ\ng mơ\ng mlan tal 4 mtam. Amâo mâo dưi mam dja\p thu\n mlan hma\i pro\ng sna\k truh kơ klei đ^ hriê kơ pro\ng mơ\ng phung hđeh, nga\ kơ hđeh ênưih hdjuôt kdj^ng. }ia\ng mkra mlih klei anei, Anôk brua\ mdrao mgu\n sa\ {uôn Triêt kreh mtô mblang, ktrâo la] kơ phung am^ ama kơ klei yuôm bha\n mơ\ng êa ksâo am^, rông anak ho\ng êa ksâo am^ djo\ hdra\, boh nik anôk brua\ mko\ mkra leh lu gưl mtô mblang, ktrâo la] kơ hdra\ hluê nga\ mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k ti êpul êya, hdra\ tu\k kna\, mkra mjing du\m mta mnơ\ng dja\p hnơ\ng tu\ ja\k kơ phung am^ k`a\m ba yua hla\m klei hd^p aguah tlam.

Amai Nguyễn Thị Oanh, knua\ druh thơ\ng kơ hdra\ mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k ti Anôk brua\ mdrao mgu\n sa\ {uôn Triêt brei thâo, hla\m wưng ti ana\p, Anôk brua\ a\t k[^n hâo hưn mtô mblang, mđ^ klei thâo sa\ng mơ\ng mnuih [uôn sang kơ hdra\ kriê dla\ng mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k kơ hđeh, mta\ brei anak mam am^ mơ\ng 18 – 24 mlan, mtru\t du\m go\ sang mđ^ hdra\ pla mjing, rông mnơ\ng ]o\ng mka\p kơ klei hua\ [ơ\ng gra\p hruê, mjing du\m mta djam mtam dja\p hnơ\ng tu\ ja\k kơ phung hđeh mơ\ng du\m mta mnơ\ng mâo hla\m go\ sang pô mtam./.

}ia\ng lo\ thâo săng kơ boh klei kdjuôt kdj^ng asei mlei leh anăn du\m mta phu\n ngă mâo boh klei anei ti ]ar Dak Lak, êpul ]ih klei mrâo mâo leh klei bi trông ho\ng aê mdrao Phan Thị Minh, khua anôk bruă gang mkhư\ ho\ng klei ruă amâo tưp lar, Anôk bruă ktuê dlăng klei ruă ]ar Dak Lak.

- Ơ bác sĩ Phan Thị Minh, bác sĩ brei thâo lăng klei phung hđeh kdjuôt kdj^ng asei mlei ti ]ar Dak Lak ara\ anei si be\ lehana\n ]ar drei hlăk dôk ti anôk dlông ro\ng lăn hlăm klei kdjuôt kjd^ng asei mlei?

BS Phan Thị Minh: Klah k]u\n klei kdjuôt kdj^ng asei mlei, thâo săng sơnei, ana\n jing klei êmưt đ^ pro\ng kơ asei mlei lehana\n klei m^n. Hluê si Knơ\ng bruă mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn, klei kdjuôt kdj^ng asei mlei mâo 3 hnơ\ng, ana\n jing kdjuôt kdj^ng asei mlei hdjul knăng, asei mlei ktiêl lehana\n asei mlei êwang êwiêt. Kdjuôt kdj^ng asei hdjul knăng jing knăng ktro\ mơ\ng phung hđeh hdjul h^n mkă ho\ng thu\n. Asei mlei ktiêl jing awan biêr h^n mkă ho\ng thu\n, Asei mlei êwang êwiêt jing wa\t knăng ktro\ lehana\n awan dhuan đu\t biêr h^n mkă ho\ng thu\n. 1 ]ô hđeh amâo mâo [ơ\ng djăp mnơ\ng tu\ jăk, sơnăn tal êlâo srăng hdjul h^n knăng ktro\, leh 1 wưng sui amâo mâo bi mlih, srăng nao kơ klei ktiêl điêt asei mlei. Ara\ anei klei êmo\ng êgao hnơ\ng ăt dưi yap hlăm klei amâo mâo jăk asei mlei. Hluê si ênoh ksiêm yap mrâo anei h^n thu\n 2018, ênoh êmo\ng êgao hnơ\ng ti ]ar drei truh 2,7% mkăn ho\ng kluôm ala jing mơ\ng 8- 10%. Ênoh anei [ia\ h^n lehana\n lu êdi ti [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột.

Ti ]ar Dak Lak, ara\ anei, ênoh phung hđeh kdjuôt kdj^ng asei mlei hdjul knăng truh 20,9%, mkă ho\ng kluôm ala jing 13,2%. Asei mlei ktiêl điêt truh 32% mkă ho\ng kluôm ala jing 23,5%, ênoh asei mlei êwang êwiêt truh 7,3%. Ara\ anei ]ar Dak Lak ăt dôk hlăm du\m êpul ]ar mâo ênoh phung hđeh kdjuôt kdj^ng asei mlei đ^ h^n hlăm kluôm ala, lu êdi ti du\m alu\ wa\l kr^ng taih kbưi, kr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\, kr^ng dleh dlan, mse\ si du\m kdriêk: La\k, {uôn Đôn, Êa Sup, M’Drak, Krông Hnang.

Ya mta phu\n ngă klei kdjuôt kdj^ng asei mlei ơ bác sĩ ?

BS Phan Thị Minh: Mâo lu mta phu\n ngă klei kdjuôt kdj^ng asei mlei, ]ar Dak Lak ăt mse\ mơh kluôm ala lehana\n dlông ro\ng lăn, du\m mta phu\n mse\ sa ana\n. Si tô hmô: k[ah mnơ\ng [ơ\ng huă hlăm go\ êsei, k[ah klei kriê dlăng mơ\ng go\ êsei, am^ ama kpăk lu bruă, k[ah klei thâo săng, k[ah phu\n êa doh, klei bi mdoh wa\l hd^p mda êdu awa\t, amâo mâo klei mdrao mgu\n lehana\n du\m mta bruă mkăn. Boh nik gơ\ mâo du\m go\ êsei klei hd^p thâo mâo amâo dah ngă bruă knu\k kna, khă gơ\ amâo mâo k[ah ôh mnơ\ng [ơ\ng huă, [ia\dah am^ ama kpăk ho\ng lu bruă, amâo mâo klei kriê dlăng phung hđeh, lui tha kơ sang rông hđeh amâo dah lui kơ aduôn aê kriê dlăng, đađa phung hđeh k[ah êa ksâo am^, khă gơ\ am^ mâo djăp êa ksâo [ia\dah hđeh amâo mâo man djăp ôh kyua am^ nao ngă bruă, hlăk êjai êa ksâo am^ jăk h^n ho\ng phung hđeh.

Ơ bác sĩ! Kdjuôt kdj^ng asei mlei si klei hma^ djo\ kơ klei suaih pral phung hđeh?

BS Phan Thị Minh: Kdjuôt kdj^ng asei mlei klă s^t ngă hma^ djo\ klei đ^ pro\ng asei mlei, hđeh hdjul knăng, ktiêl awan đu\t. 1 ]ô hđeh kdjuôt kdj^ng asei mlei srăng êmưt đ^ pro\ng, truh thu\n đ^ pro\ng, hđeh ana\n awan đu\t h^n mkă ho\ng phung hđeh bi ênuk mb^t. Klei anei ăt ngă hma^ djo\ kơ awan dhuan mơ\ng mnuih Việt Nam. S^t asei mlei êmưt đ^ pro\ng srăng ngă hma^ djo\ kơ klei m^n lehana\n ai tiê. 1 ]ô hđeh hruê anei kdjuôt kdj^ng asei mlei amâo dah êmo\ng êgao hnơ\ng sơnăn êdei ana\p, s^t đ^ pro\ng `u mâo du\m mta klei ruă m’iêk [ê` hra, klei ruă êrah đ^, klei ruă arua\t kboh.

Hluê si bác sĩ? Ya hdră bruă phu\n ]ia\ng mkra mlih klei kdjuôt kdj^ng asei mlei kơ phung hđeh ti ]ar drei ơ bác sĩ?

BS Phan Thị Minh: La] hlăm hră m’ar, răng mgang klei kdjuôt kdj^ng asei mlei jing bruă ngă mb^t mơ\ng kluôm yang [uôn, mâo: mđ^ hnư hrui w^t mơ\ng mnuih [uôn sang. Tơdah hnư hrui w^t [ia\ s^t nik klei hd^p mda êdu awa\t lehana\n bruă kriê dlăng phung hđeh srăng k[ah wư yơh, amâo mâo mdrao mgu\n mse\ si tlo\ mgang êngao kơ hdră bruă tlo\ mgang, ênoh prăk bi liê kơ phung hđeh huă [ơ\ng mbo\ thiăm mse\ si kđeh ]^m, djam mtam, amâo djo\ ôh djăp mta mnơ\ng pô thâo mkra mjing sơa^, [ia\dah bi blei mơh, s^t blei jing mka\ ti prăk kăk pô mâo. Tal 2 ana\n jing mđ^ kyar bruă duh mkra ala [uôn. Si tô hmô êlan klông dleh dlan, ti du\m kr^ng taih kbưi, khă gơ\ mnuih [uôn sang mâo klei găl bruă duh mkra, [ia\dah alu\ wa\l khăng mâo klei êa lip, adiê không, k[ah êa doh. Mâo du\m kr^ng ti ]ar drei mse\ si Êa Sup, M’Drak, {uôn Đôn hlăm yan bhang khăng k[ah êa. Ho\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n s^t nao mtô mblang mhro\ ênoh kdjuôt kdj^ng asei mlei jing kno\ng ktrâo la] klei thâo đui], hmei amâo mâo prăk brei kơ digơ\ amâo dah du\m mta mnơ\ng mkăn, kyua ana\n ]ia\ng mkra mlih klei anei bi mâo klei đru hgu\m mơ\ng klei kluôm yang [uôn.

La] jăk kơ bác sĩ lu!