VOV4.Êđê- Êgao mkrah thu\n 2019 leh, klei êngoh bi [le\ êrah hlăm kluôm ala dleh ktuê dlăng ho\ng ênoh mnuih ruă đ^ 3,2 blư\ mkă ho\ng wưng anei thu\n dih. Boh nik ti kr^ng Kwar Krah, Lăn Dap kngư leh ana\n kwar Dhu\ng, ênoh mnuih ruă đ^ pral êdi. Hlăk êjai klei ruă êngoh bi [le\ êrah ăt ka mâo vaccin gang mkhư\, snăn hdră msir tal êlâo ăt jing mđ^ klei thâo mdrao mgu\n mơ\ng du\m anôk bruă mdrao mgu\n leh ana\n hâo hưn mtô mblang hlăm mnuih [uôn sang du\m hdră gang, mkhư\ klei ruă. Khă sơnăn, klei ruă êngoh bi [le\ êrah ăt đ^ hlăm grăp thu\n, brei [uh klei tu\ dưn mơ\ng bruă hâo hưn kơ klei klei ruă tưp hu^ hyưt anei ăt jing klei năng lo\ bi trông. Klei anei mâo ]ih klei hlăm klei ]ih ti tluôn anei mơ\ng bruă ]ih yap boh klei mâo ti du\m ]ar, [uôn pro\ng nah Dhu\ng.

{uôn pro\ng Biên Hoà jing sa hlăm du\m anôk mâo lu klei rua\ êngoh bi [le\ êrah hlăm ]ar Đồng Nai. Mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei ti Biên Hoà mâo leh êbeh 2 êbâo ]ô mnuih mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Adiê hlơr amâo mâo mdei lo\ mâo du\m gưl hjan, klei mđ^ kyar [uôn pro\ng pral, mâo lu anôk ru\ mdơ\ng, du\m ]uê lăn lui êruh, mâo du\m boh sang brei jưh dôk mưn mkra amâo mâo djăp ênoh ]ua\n h’ăp msah, mâo lu trưng nưh, anôk mkăm djah djâo mnơ\ng ru\ mdơ\ng… jing leh anôk jăk găl kơ kê] [loh đ^ lar. Lehana\n ti Biên Hoà, mâo djăp klei mse\ snăn, kyuana\n tơdah truh yan hjan, [uôn pro\ng êbeh 1 êklăk ]ô mnuih anei lo\ le\ hlăm klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah.

Ti alu\ anôk dôk mrô 4, [uôn hgu\m Trảng Dài, [uôn pro\ng Biên Hoà, mâo du\m alu\ wa\l lăn huông lui êruh rơ\k rung ]a\t đ^, plua\ mb^t ana\n mâo du\m boh sang mnuih [uôn sang dôk bh^t pum, mnuôr [a\ng bi bo\ ho\ng êa kdơ\ng, mnơ\ng mnua\ yua bh^r hwiê mtu\k mtu\l jing he\ do\ mgơ\ng êa, jing anôk jăk snăk kơ kê] [loh mboh k]eh mđai. Tơdah lo\ êmuh kơ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, lu mnuih [uôn sang kơ anei bi la], di`u thâo mơh kơ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah jing klei rua\ tưp hu^ hyưt, [ia\dah si klei hu^ hyưt ana\n, lehana\n si hdră ]ia\ng gang mkhư\, `e\ đue# snăn amâo mâo thâo ôh. Sa ]ô mnuih hla\m alu\ wa\l anôk dôk mrô 4, [uôn hgu\m Trảng Dài, [uôn pro\ng Biên Hoà la]:

“Thâo mơh hmư\ bi yăl dliê kơ kê] kdruêh pô ba klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Pô răng mgang ho\ng hdră bi mdoh pưk sang, khơ\ng êa amâo mâo hlua\t lo\k ôh. Klei rua\ bi mtưp mơ\ng kê] ke\ mơ\ng mnuih rua\ ba kơ mnuih suaih, boh nik ho\ng hđeh điêt, tăp thâo răng jăk tăp ana\n”.

Aê mdrao Lê Đức Hạnh, Khua kia\ kriê sang êa drao [uôn hgu\m Trảng Dài la], mơ\ng brua\ hâo hưn mtô mblang, mnuih [uôn sang mâo leh klei thâo săng h^n kơ klei hu^ hyưt mơ\ng klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, lehana\n hdră răng mgang kơ pô. {ia\dah boh s^t lu mnuih [uôn sang amâo mâo klei mđing ôh, amâo mâo klei bi mguôp ôh ho\ng du\m dhar brua\ djo\ tuôm hla\m brua\ gang mkhư\ klei rua\ tưp:

“Klei pô hâo hưn mtô mblang truh ho\ng mnuih [uôn sang djăp ênu\m leh. {ia\dah boh s^t ăt adôk mâo du\m go\ êsei amâo mâo klei uê` ôh, kha\dah klei ana\n amâo mâo lu ôh, [ia\dah ăt adôk ngă ka djo\. Lu mnuih amâo mâo klei uê` mđing, amâo mâo jih ai tiê ksiêm m^n ôh kơ klei hu^ hyưt mơ\ng klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Mâo đa đa go\ êsei bi mta\ mtăn 2 – 3 blư\ kơh mnga\”.

Lehana\n grăp blư\ dhar brua\ mdrao mgu\n hriê mko\ mjing brua\ krih êa drao mdjiê kê] [loh hlăm [uôn sang, tăp năng lu blư\ amâo mâo jăk hlăm klei blu\ tlao ôh. Amâo mâo bi sa ai, tăp năng amâo mâo brei ôh nai aê mdrao krih êa drao hlăm sang pô, mơ\ng ana\n drei [uh adôk lu mnuih [uôn sang ka thâo săng ôh hlăm brua\ răng mgang klei rua\ tưp hlăm [uôn sang.

Brua\ hâo hưn đru bi mlih brua\ ngă

Tui si klei t^ng yap, mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei, kluôm ala mâo leh êbeh 80 êbâo ]ô mnuih mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, đ^ êbeh kơ 3 blư\ mka\ ho\ng wưng anei thu\n dih, hlăm ana\n mâo leh 6 ]ô mnuih djiê. Hla\m kr^ng nah Dhu\ng kno\ng [uôn pro\ng Hồ Chí Minh mâo êbeh 27 êbâo ]ô mnuih mâo klei rua\ anei mơ\ng ako\ thu\n, bi ti Đồng Nai giăm 6 êbâo ]ô mnuih rua\.

Hdră gang mkhư\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah mâo klei tu\ dưn ara\ anei jing piăt êmiêt bi mdoh wa\l hd^p mda, mdjiê hlua\t lo\k, `e\ kơ klei kê] [loh ke\. Mdjiê kê], hlua\t lo\k snăn brei bi mdoh wa\l hd^p mda, bi mdoh khơ\ng abu\ êa, bro\ng mgơ\ng êa amâo mâo kê] mboh hlăm ana\n, răng đăm brei kê] [loh ke\ ho\ng hdră h’ô ao dlông păl, ]u\t ]hum dlông kdru\n, p^t đih hlăm mu\ng… Jih jang brua\ ngă ana\n amâo jing dleh ôh, jih jang mnuih thâo lehana\n dưi ngă sơăi, [ia\dah ăt adôk lu mnuih amâo mâo mđing uê` kơ klei ana\n ôh.

Tui si k’ia\ng khua kia\ kriê knơ\ng brua\ êa drao gu\n ]ar Đồng Nai Huỳnh Cao Hải, thu\n anei Đồng Nai bi liê leh êbeh 10 êklai prăk kơ brua\ gang mkhư\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Kơ hdră hâo hưn, ]ar hgu\m ho\ng du\m anôk brua\ klei mrâo, sang mđung rup, mđung asa\p alu\ wa\l, hrăm mb^t ho\ng hdră hâo hưn mse\ si hđăp, jing êdeh hiu hâo hưn, lehana\n bi lar hra\ hâo hưn…

“Ho\ng ]ar djăp dhar brua\ klei mrâo mâo nanao klei ]ih, klei hưn, wa\t rup mta\ mtăn kơ brua\ răng mgang klei rua\ êngoh bi [le\ êrah kơ pô. Mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei mâo bi lar leh hlăm brô 700 êbâo po\k hra\ hâo hưn hliê mbha truh kơ grăp go\ êsei, mâo du\m êpul knua\ druh brua\ mdrao mgu\n, lehana\n phung đru brua\ mơ\ng djăp êpul êya bi hâo hưn truh ho\ng mnuih [uôn sang”.

{ia\dah, Tui si aê mdrao, tiến sĩ Nguyễn Vũ Thượng, k’ia\ng khua anôk brua\ ksiêm duah Pasteur [uôn pro\ng Hồ Chí Minh la] năng lo\ w^t ksiêm hdră pô leh hâo hưn. Ho\ng klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, klei hâo hưn, lehana\n ngă du\m hdră gang mkhư\ jing brei ngă jê` jê`, amâo mâo mdei ôh, nanao hlăm grăp hruê, grăp hruê kăm, amâo mâo djo\ kno\ng hlăm sa wưng bhiâo lehana\n mdei yơh. Tơdah mse\ snăn s^t nik kê] [loh ăt srăng lê] lehana\n klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ăt adôk mâo nanao. Kyua ana\n aê mdrao Nguyễn Vũ Thượng la], brua\ hâo hưn si we\ nga\ amâo mâo djo\ kno\ng mđ^ klei thâo săng, [ia\dah brei dưi bi mlih brua\ ngă hla\m grăp ]ô mnuih:

“Brei drei lo\ w^t dlăng klei drei hâo hưn si ngă djăp leh he\, truh leh jih ho\ng mnuih [uôn sang mơ\, lehana\n dưi hmư\ jê` jê` mơ\ amâodah ka? Kâo đăo tơdah leh mnuih [uôn sang thâo săng kơ klei hu^ hyưt mơ\ng klei rua\ êngoh bi [le\ êrah đue# nao truh kơ kjham, tăp năng truh kơ djiê mơh, snăn jih jang mnuih [uôn sang srăng mâo klei bi mlih lehana\n hgu\m ngă brua\. Mta k`ăm mơ\ng klei hâo hưn jing si srăng ngă ]ia\ng bi mlih brua\ ngă, amâo mâo djo\ ôh hâo hưn kno\ng ]ia\ng kơ ara\ng thâo. Lehana\n klei bi mlih brua\ ngă ana\n brei kjăp, sitôhmô amâo lo\ mâo hlua\t lo\k ôh hlăm jih thu\n mlan, amâo mâo djo\ kno\ng hlăm sa wưng bhiâo đui] ôh”.

Hdră mdrơ\ng ho\ng klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah jing amâo mâo dleh ôh, ana\n jing đơ mta brua\ hlăm klei hd^p grăp hruê, ju\m drei. Brei jih jang mnuih ngă sơăi sa mta brua\, si srăng ngă, lehana\n ngă ho\ng klei s^t. Snăn kơh, dơ\ng mơ\ng klei thâo săng hlo\ng truh kơ brua\ ngă ăt adôk sa êwang bi kpleh pro\ng, dưi mghaih msir klei anei s^t nik brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ tưp, mse\ ho\ng klei rua\ êngoh bi [le\ êrah anei srăng mâo klei tu\ dưn. Lehana\n brua\ hâo hưn mơ\ng brua\ mdrao mgu\n ăt jing pô phu\n ]ia\ng kơ jih jang mnuih mâo klei bi mlih, amâo mâo djo\ kno\ng mil mơ\ng klei thâo săng, [ia\dah brei mâo brua\ ngă./.

Y-Khem Niê pô mblang