VOV4.Êđê - Yan adiê bi mlih jing klei găl kơ lu mta klei ruă tưp bluh mâo, hlăm anăn mâo klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei. Boh nik, anei jing wưng phung hđeh điêt mu\t hlăm thu\n hriăm mrâo, anôk hd^p mda, hriăm hră ti sang hră mâo lu klei găl kơ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei tưp lar leh anăn bluh mâo jing klei ruă tưp tơdah phung am^ ama amâo pral ngă bi jăk du\m hdră gang mkhư\ klei ruă kơ phung hđeh.

Klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei jing sa hla\m du\m klei rua\ tưp kreh mâo hlăm phung hđeh điêt. Klei rua\ anei kbia\ hriê mơ\ng sa mta kman êlan prô] tian mâo ana\n Enterovirus nga\. Hla\m kman Enterovirus 71 (EV 71) hu^ sra\ng nga\ truh du\m klei rua\ hu^ hyưt hla\m kso\, hla\m dlô. Klei rua\ anei kreh mâo hla\m yan puih – mnga lehana\n lar pral, kyua ana\n phung hđeh dôk hla\m anôk mâo lu mnuih mse\ si sang rông hđeh, sang hra\ phung hđeh điêt kreh mâo klei rua\ anei lu h^n. Ti adu\ mdrao klei rua\ phung hđeh, sang êa drao pro\ng kr^ng la\n dap kngư, klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei kreh mâo nanao hla\m gra\p thu\n. Mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei, adu\ brua\ mâo do\ng mdrao leh kơ 200 ]ô hđeh mâo klei rua\ anei. Klei rua\ anei dôk bi knăl đ^ mơ\ng ako\ thu\n truh kơ mlan 9, anei jing yan phung hđeh nao sang hra\. La] kơ du\m klei bi êdah mơ\ng klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei, Tiến sĩ, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, khua adu\ mdrao klei rua\ phung hđeh, Sang êa drao pro\ng kr^ng La\n dap kngư brei thâo:

Klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei mâo klei bi êdah tal êlâo jing êngoh hlơr, mtu\k, lehkơna\n bi mđu] ti [a\ng êgei, ti kngan, jo\ng, ti k’u\t, đa đa mâo wa\t rua\ tian eh m’êa. Tơdah amâo mâo bi êdah klei hu^ hyưt mka\n klei rua\ anei sra\ng mâo hla\m brô 7 hruê hlao yơh.

E| Trần Hoài Tâm, 2 thu\n, ti kdriêk }ư\ Kui` dôk do\ng mdrao klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei ti adu\ mdrao klei rua\ phung hđeh, Sang êa drao pro\ng kr^ng la\n dap kngư. Êlâo ana\n, e\ êngoh hlơr, bi k`ha\k, mna\m êa drao amâo dlưh êngoh ôh, mmông p^t kreh bi kdja\t lehana\n hia nanao. Amai Ngô Thị Trinh, am^ e\ Trần Hoài Tâm ya\l dliê:

Dua hruê tal êlâo, anak amâo ]ia\ng hua\ ôh, kâo m^ndah alah hua\ ana\n brei êa drao kơ e\ w^t mna\m, hruê êdei truh 4 mmông lo\ êngoh mơh [ia\dah amâo bi k`ha\k ôh, kâo nao blei bi mna\m 1 hruh êa drao mdul êngoh, aguah êdei lo\ mna\m 1 hruh mơh, truh kơ aguah hruê êdei kơna\n hla\m brô 8 mmông e\ bi k`ha\k sna\n kâo ba kơ sang êa drao. Tal êlâo phung nai aê mdrao la] e\ rua\ kpla] [a\ng êgei, leh hruê êdei aê mdrao la] rua\ hla\m jo\ng kngan [a\ng êgei lehana\n brei nao do\ng mdrao ti gưl dlông”.

Sa ]ô rua\ mka\n jing e\ Vi Cao Lâm (3 thu\n) ti [uôn pro\ng {uôn Ama Thuột a\t dôk do\ng mdrao klei rua\ hla\m jo\ng kngan [a\ng êgei. Aduôn Lương Thị An, aduôn e\ Lâm brei thâo, hla\m alu\ mâo hđeh mâo klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei, e\ Lâm kreh hla\p lê` tina\n sna\n ho\ng tưp. Aduôn Lương Thị An ya\l dliê snei:

E| đih mdrao mâo 3 hruê leh, ti sang gơ\ êngoh hlơr, amsâo p^t đih ôh, hlơr truh 39 độ C. Mna\m mơh êa drao [ia\dah êngoh amâo lưh ôh sna\n am^ ama ba mdrao ti sang êa drao.

Klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei, kreh mâo hlăm phung hđeh mơ\ng 3 – 5 thu\n, đa đa kha\ng mâo ti phung hđeh điêt h^n amâodah pro\ng [ia\. Klei rua\ anei tưp mơ\ng pô anei truh kơ pô mka\n hluê ho\ng klei dôk hlap lê` mb^t, mơ\ng êa bah, êa du\ng, anôk mđu]. Đa đa hla\p lê` mnơ\ng mb^t, mnơ\ng yua mnuih mâo klei rua\, [ơ\ng amâo dah mna\m mta mnơ\ng mâo kman klei rua\ anei. Tơdah hdjul, klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei dưi mdrao hlao, bi dah lui ktro\ klei rua\ anei sra\ng ba lu klei truh hu^ hyưt, đa truh kơ djiê. Ara\ anei, klei rua\ hla\m jơ\ng kngan [a\ng êgei ka mâo vaccine dưi gang mkhư\ a\t mse\ mơh êa drao mdrao hlao ôh. Kha\ sna\n, kman klei rua\ anei dưi mdjiê hluê ho\ng êa drao mdjiê kman, kyua ana\n hdra\ msir ja\k h^n ]ia\ng ra\ng mgang klei suaih pral hđeh ana\n jing mâo 3 mta “Hua\ [ơ\ng doh, anôk dôk doh, hla\p lê` doh”. Phung am^ ama lehana\n phung dla\ng kriê hđeh brei rao nanao kiê kngan ho\ng kbu kơ pô lehana\n kơ hđeh, boh nik êjai nao tu\k kna\ mnơ\ng [ơ\ng hua\, brei kơ hđeh hua\ lehana\n leh kơ nao tlô, rao bi mdoh nanao pưk sang, mnơ\ng hla\p lê` phung hđeh ho\ng k[u amâodah êa mtlai ho\ng cloramin B. Tơdah hđeh mâo klei bi knăl đing mâo klei rua\, brei nao mka\ dla\ng, do\ng mdrao mtam ti sang êa drao lehana\n hluê nga\ si klei mta\ mta\n mơ\ng nai aê mdrao./.

}ia\ng lo\ dơ\ng mâo klei thâo kơ klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei ăt mse\ mơh du\m hdră gang mkhư\ klei ruă ho\ng klei tu\ dưn, Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, khua anôk mdrao phung hđeh, Sang êa drao kr^ng Lăn Dap Kngư mâo du\m klei k]e\ klă klơ\ng hlăm klei bi blu\ hrăm ti tluôn.

Ơ Aê mdrao! Ya mta klei ruă hlăm phung hđeh khăng mâo klei bi êdah mse\ ho\ng klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei lehana\n êlưih ]huai? Si hdră ]ia\ng thâo kral du\m mta klei ruă anei?

Bác sĩ Minh: Klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei mâo du\m klei bi êdah klă, jing bi êngoh lehana\n mđu] bi m’ia hlăm plă jơ\ng, plă kngan lehana\n [a\ng êgei. Đađa mâo du\m klei bi êdah mse\ djuê ana êlưih ]huai mse\ si mnuih ruă êngoh tal êlâo kyua kman mkăn ngă mđui] m[le\ hrah ka thâo klă ôh, sơnăn êlưih ]huai ho\ng klei ruă hlăm jơ\ng kngan. Khă sơnăn, gru bi mđui] mơ\ng du\m klei ruă mkăn amâo mâo kpla] êka hlăm plă kngan, plă jơ\ng ôh. Êngao kơnăn, du\m phung mâo klei ruă m[le\ ]ut wưng tal êlâo, gru mđui] bi m’ia ka thâo klă ôh ]ia\ng thâo kral ho\ng klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei, [ia\dah gru bi mđu] m’ia mơ\ng klei ruă m[le\ ]ut khăng ]a\t đuh kluôm asei mlei, mơ\ng ako\, asei mlei truh kơ jơ\ng kngan lehana\n ho\ng lu gưl thu\n mdê mdê. Klei ruă tal 3 khăng bi ]huai ho\ng klei hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei ana\n jing gru bi mđu] kbiă mơ\ng kman mkăn amâo mâo djo\ kman ba klei ruă hlăm jơ\ng, kngan ôh. Khă sơnăn, klei bi êdah klă mơ\ng klei ruă hlăm jơ\ng ngan [a\ng êgei jing bi mđu] m’ia ti plă jơ\ng, plă kngan lehana\n [a\ng êgei êdei du\m hruê êdah klă lehana\n ăt êlưih thâo kral ho\ng du\m mta ruă mkăn.

}ia\ng thâo t^ng knăl lehana\n hmao bi kah mta, leh phung hđeh mâo du\m klei bi êdah mơ\ng klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei amâo dah đăo đing klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei mse\ si: êngoh, bi mđu] m’ia ti plă jơ\ng, plă kngan, ti k’kiêng kngan, ti boh tluôn, ti k’u\t sơnăn drei ba nao kơ sang êa drao giăm h^n ]ia\ng ksiêm dlăng, kah mta lehana\n hmao mdrao mgu\n.

Ơ Aê mdrao, klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei tơdah amâo hmao mdrao mgu\n srăng ngă ya klei hu^ hyưt?

Bác sĩ Minh: Klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei [ia\ đu] đue# nao kơ kjham, s^t đue# nao kơ kjham tăp năng truh kơ djiê mơh. Ara\ anei, klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei mâo 4 hnơ\ng:

- Hnơ\ng 1: jing phung mâo klei ruă anei bi mđu] m’ia ti plă jơ\ng, plă kngan, êngoh [ơ [ia\, khăng mâo mơ\ng 7 hruê.

- Hnơ\ng 2: mâo hnơ\ng 2A jing phung mâo klei ruă bi mđu] m’ia ti plă jơ\ng, plă kngan, êngoh hlơr, [e\ o# lu, khăng kdjăt, k’kuih tăp pral gư\ 130 blư\ hlăm 1 mn^t. Hnơ\ng 2B, jing phung hđeh khăng mâo klei ruă hlăm arua\t ariêng mse\ si: kdjăt lu, k’kuih tăp pral, p^t gui amâo dah mâo du\m klei bi êdah ruă arua\t ariêng mkăn sơnăn ba nao kơ mdrao mgu\n mtam. Bruă mdrao mgu\n jing yuôm bhăn êdi, kyua klei ruă hlăm jơ\ng kngan, [a\ng êgei khăng đue# nao kơ kjham pral. Tơdah drei amâo mâo hmao mdrao, mnuih ruă srăng le\ hlăm klei dlưh awa\t arua\t êrah kboh, hwa\t he\ lehana\n djiê.

- Hnơ\ng 3: jing ruă kjham. Mnuih ruă bo\k kso\ kjham, k’kuih tăp pral, đue# nao ruă arua\t ariêng, bi do\ng mdrao mjê] ti anôk kru\ ai.

Hnơ\ng 4: jing phung ruă kjham h^n bi do\ng mdrao mjê], mse\ si: mnuih ruă dlưh awa\t arua\t êrah kboh, bi êwa awa\t.

Mơ\ng mnuih ruă đăo đing mơ\ng hnơ\ng 1 nao hnơ\ng 2A jing mnuih ruă bi mâo klei ktuê dlăng ti sang êa drao ]ia\ng hmao [uh klei đue# nao kơ kjham lehana\n hmao mdrao mgu\n. Kyua mnuih ruă s^t đue# nao kơ hnơ\ng 2B [ia\dah amâo mâo mdrao ôh srăng đue# pral kơ hnơ\ng 3, hnơ\ng 4 lehana\n djiê pral êdi.

S^t kriê dlăng hđeh mâo klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei ti sang, sơnăn ya mta phung am^ ama bi mđing?

Bác sĩ Minh: Phung am^ ama bi mđing:

- Tal 1: brei phung hđeh [ơ\ng djăp mnơ\ng tu\ jăk, djo\ guôp ho\ng thu\n ]ia\ng phung hđeh mâo ai kdơ\ng ho\ng klei ruă ktang h^n, amâo mâo kăm ya mta mnơ\ng ôh.

 - Tal 2: s^t [uh klei bi êdah đue# nao kơ kjham ana\n jing: êngoh hlơr đrông amâo mâo lưh ôh, khăng kdjăt lu amâo dah hđeh [ông amâo thâo juh, [le\ o# lu, ktư\ jơ\ng kngan, êbat hiu amâo lo\ kjăp. S^t mâo du\m klei bi êdah ana\n sơnăn ba nao kơ sang êa drao giăm h^n ]ia\ng dưi bi kah mta lehana\n hmao mdrao mgu\n.

- Tal 3: Tơdah amâo mâo du\m klei bi êdah ana\n, êngao kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk, bi mdoh du\m gru bi mđu] m’ia ti plă jơ\ng pla kngan lehana\n hlăm asei mlei.

Lu êdi klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei khăng mâo hlăm wang mơ\ng 5 – 7 hruê, đađa mnuih ruă kjham mâo du\m klei bi êdah si la] ti dlông sơnăn ba nao kơ sang êa drao giăm h^n ]ia\ng hmao mdrao mgu\n kyua klei ruă hlăm jơ\ng kngan [a\ng êgei đue# nao kơ kjham khăng gơ\ hlăm wang 48 m’mông tal êlâo lehana\n bi do\ng mdrao pral.

La] jăk kơ Aê mdrao lu!