VOV4.Êđê - Hla\m hdra\ êlâo, hmei hưn la] leh du\m klei g^r ktưn mơ\ng anôk brua\ mdrao mgu\n ]ar Daklak hla\m hdra\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak, ana\p mjih tui] klei rua\ hnak hla\m thu\n 2030. Hla\m hdra\ hruê anei, Aê mdrao Nguyễn Kim Mỹ, Sang êa drao mdrao klei rua\ Hnak lehana\n Kso\ Daklak sra\ng đru k]e\ kơ hdra\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak kơ phung mniê ba tian lehana\n phung hđeh.

-Ơ Aê mdrao Nguyễn Kim Mỹ, akâo kơ ih mblang brei kơ boh klei phung mniê ba tian mâo klei rua\ hnak hlăm wưng leh êgao?

Nguyễn Kim Mỹ: Kman klei rua\ hnak amâo mâo ]ih yap mnuih ôh. Tal êlâo, êkei amâodah mniê, djuê ana anei amâodah djuê ana adih, snăn jih jang mnuih, ngă djăp êpul brua\ ăt tuôm sơăi ho\ng klei rua\ hnak. Bi klei la] kơ phung mniê ba tian, ana\n jing brua\ klam mơ\ng phung mniê. Êjai digơ\ ba tian leh, [uh he\ klei bi knăl amâo mâo jăk hlăm klei bi êwa, nao mka\ dlăng klei rua\, boh nik kơ sang êa drao hnak. Snăn tơdah mniê ba tian mâo he\ klei rua\ hnak. Hla\m klei rua\ hnak mâo tuôm [uh leh, hlăm brô 3 mlan tal êlâo. Mâo đơ đa mnuih êbeh kơ 4 mlan mkrah, amâodah mơ\ng 5 – 8 mlan snăn kơh thâo kral pô mâo klei rua\ hnak. Kla\ s^t grăp thu\n Daklak kreh [uh mơ\ng 10, truh 20 ]ô mnuih mâo klei rua\ hnak. Tăp năng mâo thu\n  mơ\ng 30 – 40 ]ô mnuih. Hnơ\ng ênoh phung mniê mâo klei rua\ hnak ara\ anei păt ]ia\ng knar ho\ng êkei. Êlâo dih lu mnuih mâo klei rua\ hnak jing êkei, [ia\dah ara\ anei bi knar leh. Kyuadah phung mniê ara\ anei amâo lo\ djo\ mse\ ho\ng mphu\n dô ôh kno\ng duh m^n hjăn hlăm brua\ pưk sang go\ êsei djam, [ia\dah lo\ duah brua\ kơ êngao, duh [ơ\ng, duah prăk kăk je\ êrô ho\ng yang [uôn snăn ênưih tuôm ho\ng anôk mâo kman. Hnơ\ng ênoh phung mniê ba tian mâo klei rua\ hnak amâo mâo jăk lu ôh, mka\ ho\ng ênoh jih jang mnuih mâo klei rua\ hnak, [ia\dah bo\ ho\ng klei brei mâo klei năng mđing, kyuadah ho\ng phung mniê êjai ba tian hdră mdrao bi răng h^n, mâo hdră mdrao bi djo\ h^n k`ăm răng kriê klei suaih pral kơ am^ wa\t kơ anak ^ hlăm tian đ^ pro\ng jăk.

-Ho\ng phung mniê mâo klei rua\ hnak snăn si srăng mdrao mgu\n Ơ aê mdrao?

Nguyễn Kim Mỹ: Ho\ng phung mniê ba tian hlăm 3 mlan tal êlâo mâo he\ klei rua\ hnak kjham, snăn phung nai aê mdrao bi mka\ dlăng lehana\n mâo dua hdră mdrao: Tal êlâo jing lo\ dơ\ng mdrao, [ia\dah ênưih srăng mâo klei amâo mâo jăk ho\ng anak ^, djiê hngăt hlăm tian, amâodah le\ hlăm klei kdjuôt kdj^ng kơ anak ^. Tal dua, jing lui he\ anak ^ k`ăm mdrao kơ am^. Bi anak ^ êgao kơ 4 mlan leh đ^ pro\ng kjăp snăn dưi mdrao hluê hdră mdrao hjăn, amâo mâo yua ôh du\m mta êa drao ba klei amâo mâo jăk kơ anak ^. Ho\ng klei mse\ snăn, mnuih rua\ bi nao mka\ dla\ng klei rua\ jê` jê`, mka\ dlăng tian nanao ]ia\ng mâo hdră mghaih msir bi pral, mâo hnơ\ng mka t^ng kơ êa drao yua bi djo\ kơ mniê ba tian, kyuadah jing mdê ho\ng mnuih yăng đar hlăm hdră mdrao klei rua\ hnak, kyuadah hla\m êa drao mdrao hnak mâo lu kháng sinh ktang.

Hmei tuôm leh ho\ng mniê ba tian mâo klei rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao, djăp mta êa drao. Du\m mta êa drao mdrao klei rua\ hnak ana\n hmăi amâo mâo jăk ktang êdi ho\ng anak ^, ênưih srăng jing jhat rup anak ^, amâodah truh klei djiê hngăt anak ^ hlăm tian. Ho\ng du\m klei mse\ djuê ana\n, boh nik ho\ng phung mniê dôk ba tian 3 mlan tal êlâo snăn phung aê mdrao thơ\ng kơ brua\ mdrao hnak, wa\t hlăm tar ro\ng lăn, mâo sơăi klei mta brei lui he\ anak ^. {ia\dah klei anei brei mâo găp djuê pô rua\ bi tu\ ư. Bi tơdah găp djuê amâo mâo ư ôh, snăn hdră mdrao mgu\n hjăn [ia\dah bi mâo klei [ua\n rơ\ng hu^dah tăm mâo klei jhat truh kơ anak ^ djiê hngăt he\ hlăm tian…

-Ơ aê mdrao! Snăn tơdah phung mniê ba tian thâo kơ pô mâo klei rua\ hnak, si ngă dưi mơ\ dôk guôn mơ\ng leh kkiêng anak kơ lehana\n nao mdrao klei rua\ hnak?

Nguyễn Kim Mỹ:  Hlăm wang 9 mlan dôk ba tian mâo he\ klei rua\ hnak [ia\dah amâo mâo nao mdrao ôh snăn mnuih rua\ ana\n, ênưih snăk srăng bi mtưp klei rua\ kơ mnuih riêng gah, boh nik kơ ung, kơ anak pô hlăm sang. Kyuana\n, mnuih rua\ brei thâo săng kơ klei anei. Tal dua, êjai hlăm wưng dôk ba tian, am^ srăng ktuh êyuh jih ai ênai ]ia\ng bi ktang asei mlei pô mâo ai rông ba anak ^ hlăm tian, lehana\n lo\ kdơ\ng ho\ng klei rua\, s^t nik am^ ba tian ana\n amâo srăng djăp ai dưi mdrơ\ng ôh, lehana\n ênưih mơh srăng truh kơ klei proh anak ^, amâodah anak ^ djiê hngăt hlăm tian. Kyuana\n leh hmư\ phung nai aê mdrao hlak mblang, k]e\ đru snăn lu jih jang mnuih rua\ tu\ ư mdrao mgu\n mtam.

-Ơ aê mdrao, ho\ng phung hđeh snăn hlăm ya thu\n ênưih le\ hlăm klei tưp hnak, lehana\n si klei bi knăl hlăm phung hđeh mâo klei rua\ anei?

Nguyễn Kim Mỹ: Ara\ anei hlăm klei tlo\ mgang po\k mlar, mơ\ng thu\n 1998 snăn Việt Nam djăp leh ênoh ]ua\n mơ\ng Êpul brua\ mgrao mgu\n dlông ro\ng lăn ]oh ]ua\n, sitôhmô êbeh 95% phung hđeh mâo tlo\ djăp mta vaccine răng mgang klei rua\, hlăm ana\n mâo vaccine gang mkhư\ kơ klei rua\ hnak BCG. Leh mâo tlo\ vaccine, srăng đru kơ hđeh mâo ai ktang kdơ\ng ho\ng kman hnak, dơ\ng mơ\ng mphu\n tlo\ hlo\ng truh kơ hđeh 10 thu\n. Mơ\ng 10 thu\n kơ dlông, leh phung hđeh nao sang hra\, klei bi mlih anôk hriăm, bi mlih klei hd^p, ai tiê klei m^n snăn mmông ana\n ăt ngă kơ hđeh dlưh awa\t mơh ai kdơ\ng ho\ng klei rua\.

}ia\ng thâo t^ng knăl kơ klei rua\, snăn bi ksiêm dlăng kơ găp djuê ana\n, tuôm mâo leh mơ\ mnuih mâo klei rua\ hnak? Anei yơh klei đing tal êlâo brei k`ăm he\. Mb^t ho\ng ana\n, dlăng ya mta klei bi knăl mâo mse\ si klei toh êwang amâo mâo thâo b^t phu\n agha, kreh đ^ êngoh hlơr êjai adiê tlam, amâodah kreh kbia\ lu êa ho\. Klei năng mđing êdi jing dlăng kơ phung hđeh điêt amâo mâo [uh klei bi knăl mtu\k sui mse\ ho\ng mnuih pro\ng ôh, kno\ng sui sa blư\ mâo mtu\k. Ho\ng hđeh kgu\ 6 thu\n, kah knar 1 thu\n srăng mâo du\m klei rua\ hla\m êlan bi êwa [ia\ êdi kgu\ 7 blư\, boh nik mâo klei rua\ hla\m kso\. Kyuana\n phung hđeh mâo mdrao leh ho\ng êa drao kháng sinh, [ia\dah [uh klei rua\ amâo mâo lưh hlao ôh, êjai ana\n hla\m găp djuê mâo leh pô tuôm mâo klei rua\ hnak, mâo klei toh êwang amâo mâo thâo kla\ phu\n agha, mâo klei rua\ hlăm kso\ sui snăn m^n mtam ana\n jing klei rua\ hnak.

-La] jăk kơ aê mdrao lu!