VOV4.Êđê - Hlăm klei hd^p mnuih Lăn Dap Kngư, wa\l dhar kreh ]ing ]harr jing ngăn drăp dhar kreh, klei đao\ mdê hjăn, yuôm bhăn. Khă dah, bruă duh mkra leh anăn klei `u\ kma mơ\ng du\m dhar kreh mkăn hlăk ngă kơ ]ing ]har lui] ram. Hlăm lu thu\n ho\ng anei, bruă dhar kreh leh anăn mnuih djuê [ia\ du\m ]ar Lăn Dap Kngư mâo leh lu hdră msir ]ia\ng răng mgang wa\l dhar kreh ]ing ]har, hlăm anăn yuôm bhăn h^n jing bruă răng kriê leh anăn bi hriăm ]ing ]har.
Êpul tông ]ing hđeh Pleiku Roh, ti [uôn hgu\m Yên Đổ, [uôn pro\ng Pleiku, ]ar Gialai mâo truh 17 ]ô mnuih, ho\ng lu gưl thu\n mdê mdê, [ia\dah mâo sa klei ]ia\ng mse\, ana\n jing mâo pô mbrua\ Siu Thưm kkiêng thu\n 1983, lo\ mtôp bi hriăm klei tông ]ing. Siu Thưm brei thâo, hla\m thu\n 2008, hlăk `u mrâo dôk mo# w^t dôk kơ [uôn Pleiku Roh, tinei kno\ng mâo sa êpul tông ]ing phung mduôn khua, snăn `u mâo mtam klei m^n ]ia\ng po\k bi hriăm êpul tông ]ing hđeh mtô hria\m hlăm grăp tlam mma\t. Adu\ bi hriăm anei mâo leh lu phung [uôn sang tu\ ư, lehana\n mâo lu phung hđeh nao hriăm. Ăt mơ\ng ana\n mơh, Pleiku Roh lo\ mâo thiăm 2 êpul tông ]ing mrâo jing êpul hđeh lehana\n êpul hđeh êdam, êwa ]ing lo\ kwang hla\m grăp blư\ mâo klei djiê bru\, klei đ^ dôk sang mrâo hla\m [uôn sang: Kâo mơak kyua asei kâo pô bo\ ho\ng klei g^r kriê pioh ]ing ]har, lehana\n lo mkra kdrăp pe\ tông mkăn, mse\ si ]ing kram, lehana\n lu do\ mkăn, k`ăm ]ia\ng kơ jih jang mnuih, boh nik phung hđeh mda asei hlăm [uôn thâo bi kriê pioh dhar kreh ]ing ]har pô. Kyuadah ara\ anei hđeh êlăk tiu tio\ lu knhuah gru dhar kreh mrâo, khăp kơ kdrăp pe\ tông ênuk mrâo, wơr he\ jih kơ knhuah gru dhar kreh djuê ana pô, dah tui tio\ ara\ng kăn hmao rei. Bi dja\ pioh yơh knhuah gru dhar kreh djuê ana pô, lo\ kru\ w^t brua\ tông ]ing ]har, thâo mdê] knah ana\n yơh jing knhuah gru djuê ana pô. Klei hd^p phung [uôn sang Jrai adôk tuôm ho\ng lu klei dleh dlan, [ia\dah đưm lăm lui ôh knhuah gru djuê ana mơ\ng aê aduôn pô đưm, kyuana\n jing anôk mđ^ ai kơ jih jang mnuih.
Khua mduôn Siu Rên ti [uôn O, sa\ Ia O, kdriêk Ia Grai brei thâo, mnuih Jrai dlăng kơ ]ing ]har jing ngăn dra\p yuôm bhăn kơ pô. Kyuadah ]^ng ]har amâo mâo djo\ kno\ng jing mnơ\ng pioh tông đui] ôh, [ia\dah mâo ]ing ]har ăt jing klei bi knăl kơ klei pô thâo săng, lehana\n thâo mâo mơh. Kyuana\n yơh jih jang du\m go\ êsei hla\m [uôn O bi ktưn duah ]ia\ng bi mâo kơ go\ sang pô sa r^ng ]ing pioh yua hla\m wưng yuôm bhăn hla\m găp djuê, lehana\n amâo lo\ hiu duah m`a mơ\ng pô mkăn ôh.
Ktrâo ti mtih sang anôk dôk yuôl du\m boh ]ing, khua mduôn Siu Rên la], go\ sang kâo mâo dua r^ng, hlăm ana\n sa r^ng yuôm bhăn snăk, kno\ng phung mduôn khua đui] dưi tông hla\m klei djiê bru\, hlăm klei lui msat, hlăm knăm ngă yang tlo\ kbao. Khua mduôn blei r^ng ]ing anei mâo ho\ng anei lu thu\n leh ho\ng ênoh êbeh 300 êklăk prăk. Bi r^ng mâo 19 boh kno\ng ho\ng ênoh 60 êklăk prăk pioh brei kơ phung hđeh êdam lehana\n hđeh êlăk hriăm tông, lehana\n pioh brei di`u tông hlăm klei hua\ mnăm đ^ dôk sang mrâo, hua\ mnăm ngă yang asei hlăm găp djuê. Siu Rên lo\ brei thâo:Ngăn do\ anei lo\ jing ngăn dưn kơ ]ô anak mgi dih. Tôhmô ngă lo\, ngă hma mâo mnơ\ng yua mâo mnơ\ng pioh ăt kyua kơ anak ]ô mơh. Snăn dhar kreh ]ing ]har ăt mse\ mơh, bi kriê pioh kơ anak ]ô mgi dih, ya mta brua\ mâo ênguôt hn^ng amâodah mơak m`ai bi ba yua ]ing ]har sơăi. Ana\n yơh jing klei bhiăn leh, dhar kreh mơ\ng djuê ana Jrai leh. Jing ngăn do\ yuôm bhăn k^r pioh kơ anak ]ô, hlăm ana\n yuôm h^n êdi jing ]ing ]har, jing do\ blei ho\ng lu prăk mah. Tal dua, jing ]ing ]har amâo dưi duah ]h^ ]a ]ua\t ôh, kno\ng lo\ bi blei pioh kơ pô, kơ anak ]ô pô. Mgi dih anak ]ô ăt mse\ mơh bi dja\ pioh đăm duah ]h^ ôh, kno\ng lo\ blei bi lu, bi dja\ yua la\ lar.
Tui si klei ksiêm yap hlăk thu\n 2020, ti Gialai adôk dja\ pioh êbeh 5.600 r^ng ]ing, hlăm ana\n mâo êbeh 930 rr^ng ]ing yuôm. Ara\a anei, kluôm ]ar mâo leh 948 boh [uôn hlăm ênoh 1.192 boh [uôn jing knar 79,5% [uôn djuê ana Jrai adôk dja\ pioh ]ing ]har. Hlăm ana\n kdriêk Ia Grai jing alu\ wa\l adôk dja\ pioh lu ]ing h^n.
Grăp thu\n, brua\ dhar kreh dum kdriêk, wa\l krah, [uôn pro\ng hlăm ]ar mko\ mjing sơăi klei bi lông tông ]ing mơ\ng gưl nah gu\, lehana\n mâo klei mđup brei ]ing kơ du\m boh [uôn. Klei anei amâo mâo djo\ kno\ng đru mjing anôk kơ ]ing ]har lo\ kru\ w^t, [ia\dah k`ăm lo\ mđ^ ai brua\ kriê pioh ]ing ]har hlăm phung [uôn sang. Nguyễn Xuân Hà, Khua adu\ brua\ dhar kreh hâo hưn [uôn pro\ng Pleiku lo\ brei thâo:Grăp thu\n [uôn pro\ng blei du\m r^ng ]ing pioh mđup brei kơ du\m [uôn pioh hriăm, kơ adu\ brua\ djuê ana ăt mko\ mjing pioh mtô bi hria\m mơh kơ phung hđeh. Boh nik du\m knhuah tông đưm, mâo phung mduôn khua bi hriăm, mnuih mâo k’hưm snăk phung hđeh tui hriăm êma\t pral snăk, lehana\n bo\ ho\ng klei khăp.
Nguyễn Đức Hoàng, K’ia\ng khua knơ\ng brua\ dhar kreh – mjua\t asei mlei, lehana\n hiu ]hưn ênguê Gialai brei thâo, hlăm 15 thu\n êgao, yap mơ\ng leh anôk brua\ ]ing ]har Lăn Dap Kngư mâo leh UNESCO tu\ yap, klei dhar kreh amâo mâo êdah kla\ kơ anak mnuih, ]ar hluê ngă leh jăk klei [ua\n rơ\ng, dơ\ng mơ\ng brua\ mko\ mjing klei tông ]ing ]har pro\ng, hlo\ng truh kơ brua\ mpu\ mni kơ mnuih thâo mbrua\ hla\m ]ing ]har, mprăp ba ]ing ]har mtô hla\m sang hra\:}ar mko\ mjing Festival ]ing ]at ho\ng ala ta] êngao 2009, festival ]ing ]har Lăn Dap Kngư thu\n 2018, lehana\n hmei hlăk dôk akâo kơ djăp alu\ wa\l ba ]ing ]har mtô hlăm sang hra\ mơar.
Ho\ng du\m brua\ ngă kla\ klơ\ng ana\n, phung [uôn sang djăp djuê ana, lehana\n brua\ dhar kreh ]ar Gialai hlăk jih ai tiê kriê pioh dhar kreh ]ing ]har ho\ng klei tu\ jing./.
Viết bình luận