VOV4.Êđê - Klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô jing leh klei găn truh amâo mâo mdei, lu mnuih hlăk dôk mđing. Boh s^t, klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô klei klei sa kdrê] hlăm dlô jhat he\ bhiâo riâo rit kyua amâo mâo lo\ djăp êrah rông kơ dlô kyua dăl, lehana\n m]ah arua\t êrah dlô. Êjai k]ah êrah ba kơ dlô, đơ tế bào hlăm dlô srăng mdei, lehana\n srăng djiê, ngă truh kơ klei awa\t lehana\n êwiên, krăn mkrah asei mlei, amâo lo\ thâo blu\ amâodah amâo lo\ hdơr êa êpa êsei ôh, tăp năng hlo\ng truh kơ djiê tơdah amâo yo\ng pral do\ng mdrao. Lu mnuih mâo do\ng mdrao hd^p, [ia\dah hlo\ng ngă jhat đa đa kdrê] hlăm asei mlei hlo\ng jih klei hd^p, ngă tru\n hro\ thu\n hd^p, lehana\n amâo mâo lo\ dưi ma\ brua\ knua\, dleh lo\ dưi w^t hd^p mse\ ho\ng yăng đar. }ia\ng đru kơ diih lehana\n [^ng drei thâo săng kla\ h^n kơ klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, lehana\n hdră mdrao mgu\n, hdră răng mgang, pô ngă brua\ klei mrâo kơ kdrê] anei mâo leh klei bi blu\ hrăm ho\ng Aê mdrao Đoàn Ngọc Khanh – Chuyên khoa II, Sang êa drao mdrao hluê knhuah gru djuê ana Phạm Ngọc Thạch Lâm Đồng:

- Ơ aê mdrao, akâo kơ ih brei thâo ya brua\ srăng ngă tơdah tuôm ho\ng klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô?

Aê mdrao Đoàn Ngọc Khanh: Tơdah mnuih mrâo mâo klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, êjai mâo mnuih dôk ti djiêu mb^t ana\n kăp krơ\ng mnuih rua\, đăm brei `u êbuh ôh. Kyuadah tơ truh kơ êbuh srăng ngă kjham h^n anôk m]ah arua\ êrah, lehana\n `u ênưih ling pro\ng. Tal dua leh krơ\ng mnuih rua\, dje\ mđih mnuih rua\, brei mđih ko\ đing pha sa nah, lehana\n tơdah mnuih rua\ truh kơ [le\ o# drei yua kđiêng kđê] bi kbia\ jih o# kơ ta], hu^ truh kơ klei kdlăk. Tal 3, jing ba mtam mnuih rua\ truh kơ sang êa drao gia\m h^n, kyuadah drei thâo leh klei rua\ anei mâo leh mơh hdră mka\ dlăng mnuih ênưih mâo klei rua\ anei. Tơdah drei pral ma\ mnuih rua\ truh kơ sang êa drao hla\m wang 3h tal êlâo, jing mơ\ng mmông mnuih rua\ phu\n mâo truh ti mmông tal 3, ara\ng yap mmông anei yơh jing mmông jăk êdi ]ia\ng do\ng mdrao mnuih rua\, snăn đa đa mâo leh mơh mnuih rua\ hlo\ng hlao [hut klei rua\. Mmông myun yuôm bhăn anei, brei drei thâo tio\ êran ba bi pral mtam mnuih rua\ truh kơ sang êa drao giăm h^n. {ia\dah brei mđing mơh ba ti sang êa drao giăm h^n mâo djăp kdrăm mka\ dlăng mdrao mgu\n kơ mnuih rua\. Hdơr đăm ba ôh mnuih rua\ kơ sang êa drao kbưi, kyua ktuê êlan kbưi ăt lo\ jing mta phu\n ngă kơ êrah lo\ ling lar pro\ng.

Sa mta klei drei bikăm bia\t ana\n jing amâo mâo dưi duah bi mnăm ôh êa drao kơ mnuih rua\ hjan păn pô. Mse\ si klei kâo tuôm [uh leh mâo đa đa mnuih rua\ kăp răng kơ pô êa drao m’êa kăp thư\ gu\ êlah bi hro\ hnơ\ng êrah đ^ pioh mnăm hlăm sang, brei he\ mnuih rua\ mnăm jing hu^ hyưt êdi. Kyuadah hnơ\ng êrah đ^ mơ\ng mnuih rua\ lo\ tru\n he\ ti gu\ êgao hnơ\ng đei ăt jing hu^ hyưt mơh, klei ana\n jing lo\ bi jhat kơ dlô, ngă kơ dlô k[ah êrah lu h^n, ktang h^n mơh hu^. Kyua klei ana\n yơh, klei mơ\ng drei mghaih msir jing amâo mâo dưi brei mnăm ôh êa drao ana\n hlăm sang. Wa\t hlăm sang êa drao dưn hmei ka jho\ng ba yua mơh êa drao ana\n, kyuadah jing hu^ hyưt snăk hnơ\ng êrah srăng tru\n ti gu\ êgao hnơ\ng.

Mâo đa đa klei ka thâo săng kơ klei rua\ anei, leh [uh mnuih hlăm sang pô êbuh, amâo mâo thâo ôh mnuih rua\ ana\n jing mâo klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, tơl klei rua\ truh kơ êwiên sa nah po\k leh, amâodah klei dliê tlô amâo mâo thâo lo\ krơ\ng ôh, [ia\dah mnuih hlăm sang ăt lo\ bi kuêh ang^n, tăp năng lo\ ba ngă yang adiê jing hu^ hyưt êdi…[ia\dah klei anei brei ba mtam kơ sang êa drao giăm h^n.

Leh ba mnuih rua\ truh kơ sang êa drao leh, êjai truh kơ sang êa drao mdrao hluê knhuah mdrao mgu\n êgar yu\, snăn phung aê mdrao do\ng mdrao mnuih rua\ êgao gưl kjham:Jing mnuih rua\ amâo mâo hdơr êa êpa asei, klei dliê tlô amâo mâo thâo krơ\ng, amâodah đơ klei bi knăl kơ klei hd^p mse\ si klei kkuih tăp, hnơ\ng mđao asei mlei, hnơ\ng êrah đ^ mơ\ng mnuih rua\ ka mâo klei hơ^t, snăn phung aê mdrao srăng tuh êyuh mdrao mgu\n ]ia\ng kơ mnuih rua\ dưi hgao gưl amâo mâo lo\ hdơr êa êpa êsei. Leh dưi hgao gưl hu^ hyưt anei, snăn srăng bi mguôp yơh hdră mdrao hluê knhuah êgar Yu\ lehana\n hluê knhuah djuê ana pô, ana\n yơh jing hdră mdrao jăk êdi. Mdrao ho\ng knhuah djuê ana pô ]ia\ng kơ mnuih rua\ lo\ w^t suaih, đru mguih rua\ dưi kgu\ mơ\ng jhưng, dưi dôk gu\ lehana\n dưi êbat, tăp năng ]o\ng pô dưi ngă djăp mta brua\. Kyua ana\n kâo ]ang hmăng tơdah hlei go\ sang mâo mnuih rua\ m]ah arua\t êrah dlô, snăn hdơr mdrao bi mguôp hdră mdrao mgu\n ênuk ara\ anei ho\ng ênuk đưm đa\.

- Snăn leh kbia\ mơ\ng sang êa drao, snăn si brua\ mnuih hlăm go\ sang lehana\n mnuih rua\ srăng lo\ ngă?

Aê mdrao Đoàn Ngọc Khanh: Brei mnuih rua\ mnăm êa drao djo\ ho\ng klei nai aê êa drao mta\ mtăn kyua klei rua\ anei mâo kbia\ hriê mơ\ng lu mta klei rua\ mkăn ho\ng mnuih khua thu\n leh. Kyuana\n klei yua êa drao êgar yu\ jing bi djo\ ho\ng mnuih rua\ mơh. Lehana\n êjai dôk yua êa drao êgar yu\ hdơr brei lo\ w^t mka\ dlăng klei rua\ bi djo\ hruê k]ah, pioh kơ phung aê mdrao mka\ dlăng kơ mnuih rua\ lehana\n thâo bi mlih êa drao yua bi djo\ guôp. Mb^t ho\ng mnăm êa drao, lo\ w^t mka dlăng klei rua\, snăn brua\ mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng, klei mnuih rua\ hd^p aguah tlam mlam hruê ăt jing yuôm bhăn. Ba yua mnơ\ng [ơ\ng bi djo\ guôp tui hluê ho\ng mdê bi mnuih rua\. Tô hmô, mnuih rua\ mâo klei rua\ êrah đ^, snăn drei brei mnuih rua\ [ơ\ng kba, kăm [ơ\ng prăi êma\, kăm djăp mta mse\ si hăt, kphê, kpiê, mb^t ana\n brei mâo klei mjua\t bi hriăm asei mlei bi năng ho\ng hdră mdrao bi jăk. Amâodah mnuih rua\ mâo klei rua\ m’iêk [ê` hra snăn drei brei kăm [ơ\ng mmih, tơdah mnuih rua\ mâo klei rua\ gut mb^t ana\n, snăn drei brei kăm [ơ\ng djăp mta ]^m hrah, amâodah prô] tiê.

Brei mnuih rua\ thâo săng klei bhiăn hua\ [ơ\ng, klei hd^p aguah tlam mlam hruê ăt srăng đru mdul mơh kơ klei mdrao mgu\n klei rua\. Klei mnuih rua\ kpư\ hiu, mjua\t hriăm asei mlei ăt brei bi djo\ guôp mơh, tô hmô, tơdah dưi gr^ng mnuih rua\ êbat snăn drei gr^ng mnuih rua\, tơdah mnuih rua\ thâo êbat hiu hjăn, snăn drei mkra mnơ\ng kơ mnuih rua\ dja\ krơ\ng lehana\n dăp mnơ\ng mnua\ hlăm sang bi găl guôp ho\ng mnuih rua\ thâo yua mơh hjăn pô, mse\ si ]hao êgei, ]o\ng nao dliê tlô, ]o\ng mnei hgei hjăn…

Mb^t ho\ng ana\n brei mâo klei mjua\t hriăm grăp hruê kơ mnuih rua\ hlăm sang, klei anei amâo mâo dưi k[ah ôh, tui hluê ho\ng hnơ\ng klei rua\ snăn du\m mta klei hria\m mjua\t ăt bi djo\ guôp djo\ ho\ng klei nai  aê êa drao mtô bi hriăm mnuih rua\. Mse\ si kâo la] leh, ]ia\ng kơ mnuih rua\ thâo ngă hjăn djăp mta brua\, snăn digơ\ [uh klei ana\n jing jăk mơak h^n leh. Lo\ sa klei mkăn, ana\n jing ktuê ksiêm dlăng nanao klei rua\ tưl jih klei hd^p.

- Ơ aê mdrao, snăn si jing hdră răng mgang kơ klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô ho\ng klei tu\ dưn h^n?

Aê mdrao Đoàn Ngọc Khanh: Ho\ng mnuih suaih ka mâo ôh klei rua\ anei, jing mnuih ka mâo ôh klei rua\ êrah đ^…snăn ăt brei mâo klei g^r hd^p sa klei hd^p djo\ hnơ\ng, hd^p mơak m`ai, hd^p suaih pral ]ia\ng kơ drei đăm le\ hlăm klei rua\ êrah đ^. Bi tơdah mnuih mâo leh klei rua\ êrah đ^, mâo klei rua\ m’iêk [ê` hra, amâodah ya mta klei rua\ djo\ tuôm ho\ng kboh leh, snăn brei mâo mơh hdră răng mgang ]ia\ng đăm drei le\ hlăm klei m]ah arua\t êrah dlô. Bi tơdah mâo he\ leh klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, snăn brei răng đăm lo\ le\ hlăm klei anei dơ\ng ôh, ]ia\ng kơ drei dưi mâo klei hd^p mơak m`ai, jăk yâo.

Boh nik bi mlih knhuah hd^p bi jăk, si srăng ngă ]ia\ng kơ mnuih rua\ mâo hd^p hlăm anôk hd^p mda mse\ si kâo la] leh, kha\dah ti sang êa drao amâodah kơ sang pô, snăn mnuih rua\ brei hdơr pô ăt jing mnuih tu\ dưn kơ yang [uôn, mmông ana\n drei srăng [uh khăp ]ia\ng kơ klei hd^p pô h^n, hd^p êđăp ênang h^n amâo mâo klei ru\ng răng stress klei m^n ôh. Kyuadah mơ\ng stress yơh srăng ba hriê lu mta klei rua\ boh nik ho\ng klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô, snăn klei m^n khăng ê’am êmăn, jơ\ng kngan hlăk thâo êbat, ara\ anei amâo mâo lo\ thâo êbat, amâodah kno\ng thâo kpư\ ma\ [‘[ia\ đu], mơ\ng năn yơh le\ hlăm klei dlưh ai tiê. Kyuana\n,klei mơak m`ai ăt jing sa mta êa drao đru mdrao klei rua\ mơh ho\ng mnuih rua\. Kyuana\n mâo klei amâo mâo jăk hlăm găp djuê ngă kơ mnuih rua\ truh klei m]ah arua\t êrah dlô klei ana\n jing sa klei năng h[lo\k ênguôt êdi.

Lo\ sa mta klei kâo ]ia\ng mta\ ti anei, leh mnuih rua\ dơ\ng mâo klei suaih hlăm sa wưng sui leh, ]o\ng pô mdei he\ mnăm êa drao, amâo mâo klei êmuh aê mdrao ôh, klei anei jing hu^ hyưt êdi.

-         La] jăk kơ aê mdrao!

BTV: Y-Khem.