VOV4.Êđê - Mniê hla\m wưng dôk ba tian c\ia\ng mâo klei kriê dla\ng djo\ klei bhia\n [ơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k, mdei msa\n bi djo\ guôp, c\ia\ng đru kơ hđeh ^ hlam tian am^ đ^ jiang suaih pral leh ana\n ja\k êđa\p. Pô c\ih klei mrâo kdrêc\ anei mâo klei bi blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Nguyễn Thị Phương Thảo, K’ia\ng khua Anôk mdrao Sang kkiêng, Sang êa drao pro\ng c\ar Gia Lai kơ mta klei anei.

- Akâo ho\ng Aê mdrao brei thâo, c\ia\ng kơ hđeh ^ đ^ jing suaih pral leh ana\n ja\k êđa\p sna\n êlâo leh ahla\k dôk ba tian, phung am^ c\ia\ng tlo\ mgang ya mta vaccin? Leh ana\n klei tu\ mơ\ng gra\p mta vaccin anei ho\ng mniê ba tian?

 Aê mdrao Nguyễn Thị Phương Thảo: C|ia\ng kơ hđeh ^ mâo klei suaih pral, êlâo kơ ba tian, phung mniê c\ia\ng bi nao tlo\ 4 mta vaccin: Tal 1 jing vaccin mgang klei rua\ Rubella, tal 2 jing mgang klei rua\ tiê B, tal 3 jing vaccin mgang klei rua\ bi m[le\ c\ut, tal 4 jing vaccin mgang klei rua hdrak. Hla\m wưng dôk ba tian, 12 hruê ka\m tal êlâo, tơ djo\ klei rua\ Rubella, mniê ba tian hu\i nga\ kơ hđeh ^ hla\m tian mâo klei amâo ja\k asei mlei, jing hđeh ^ amâo mâo đ^ jing ôh, hu\i nga\ kơ ^ djiê hla\m tian, amâo dah rua\ kboh, rua\m hla\m đ^ng [a\ng knga, nga\ bi kal anak ala\.... Kơ klei rua\ tiê B, hla\m wưng dôk ba tian sna\n amâo mâo tưp ôh kơ hđeh ^ hla\m tian. {ia\ hla\m klei dôk kkiêng, kman sra\ng nao ga\n kơ sôk leh ana\n nao mu\t hla\m êrah hđeh ^. Leh ana\n s^t hđeh djo\ kman rua\ tiê B sna\n hđeh sra\ng mâo klei rua\ kơ tiê. Bi klei rua\ bi m[le\ c\ut hla\m wưng dôk ba tian tơ am^ djo\ mâo klei rua\ anei hla\m 12 hruê ka\m tal êlâo, sna\n hđeh ^ hu\i sra\ng mâo gru êka ti kl^t. Mơ\ng 20 hruê ka\m kơ dlông tơ am^ djo\ mâo klei rua\ bi m[le\ c\ut, sna\n klei hđeh sra\ng djo\ mâo klei rua\  hla\m brô gu\ 0,4%. Hla\m 7 hruê êlâo leh ana\n leh kkiêng, tơ am^ djo\ mâo klei rua\ bi m[le\ c\ut, sna\n klei tưp lar kơ hđeh jing pro\ng êdi leh ana\n kjham mơh, êa jhat hla\m anu\ng sang anak sra\ng [ia\, hu\i kơ hđeh ^ sra\ng djiê hla\m tian am^. Knhal tuc\ jing klei rua\ hdrak, thâo jing kno\ng mâo ma\ sna\n klei rua\, [ia\ dưi hlo\ng truh kjham nga\ kơ êa jhat mơ\ng am^ [ia\, amâo dah nga\ kơ hđeh ^ êmưt đ^ jing hla\m sang anak.

 Ơ Aê mdrao, hla\m wưng dôk ba tian, si klei bhia\n [ơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k kơ phung am^ c\ia\ng rơ\ng klei suaih pral kơ am^ leh ana\n hđeh ^?

 Aê mdrao Nguyễn Thị Phương Thảo: Hla\m wưng dôk ba tian, c\ia\ng kơ hđeh ^ đ^ jing suaih pral, phung am^ c\ia\ng [ơ\ng dja\p ênu\m du\m mta mnơ\ng tu\ ja\k. Leh ana\n klei c\ia\ng mse\ ho\ng mnuih aguah tlam jing hdra\ [ơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k. Tal 1 jing protein, tal 2 jing lipid, tal 3 jing glucid, tal 4 jing du\m mta Vitamin leh ana\n muối khoáng, tal 5 jing du\m mta djam mtam boh kroh, du\m mta êa. Protein jing mta phu\n bi mjing asa\r kđeh kơ hđeh ^. Glucid jing [ê` hra, jing năng lượng c\ia\ng kơ am^ leh ana\n anak ^. Lipid jing mta bi mjing kl^t luôm asa\r kđeh. Êngao kơ ana\n jing du\m mta muối khoáng leh ana\n Vitamin bi mâo dja\p ênu\m.

 Du\m mta vi lượng, bohnik `u msei leh ana\n calcium khăng mâo klei mta\ kơ phung mniê ba tian ba yua. Du\m mta mnơ\ng anei si `u mâo brua\ yuôm bha\n hla\m klei đ^ jing kơ hđeh ^ ơ aê mdrao?

 Aê mdrao Nguyễn Thị Phương Thảo: Mssei jing klei djiê hd^p mơ\ng hđeh ^, anan jing mta phu\n pioh bi mjing Hemoglobin. Tơ amâo mâo ôh Hemoglobin snan asa\r kđeh ba nao oxy amâo mâo ja\k ôh. Tơ phung am^ ba tian mơh k[ah msei, sna\n srang nga\ truh kơ hđeh ^ hla\m tian dleh đ^ pro\ng hla\m sang anak, hu\i kơ kkiêng mda ka truh mlan ôh, đa hu\i hlo\ng truh kơ djiê hla\m tian leh ana\n kkiêng hu\i kbia\ lu êrah.

Bi calcium le\ jing sa mta yuôm bha\n c\ia\ng bi mjing klang kơ hđeh ^. Bohnik hla\m hruê ka\m tal 20 kơ dlông, hđeh ^ sra\ng đ^ kyar du\m kơ kđeh, klang. Tơ k[ah calcium, sna\n hđeh ^ sra\ng ma\ yua calcium mơ\ng am^, sna\n am^ sra\ng  đrê` êbhuc\ klang leh ana\n nga\ rua\ lu kơ êhưl êgei. Kyua ana\n calcium leh ana\n msei jing mta phu\n c\ia\ng êdi kơ am^ leh ana\n am^ c\ia\ng ba yua bi djo\ hdra\.

 Dah sna\n si phung am^ c\ia\ng ba yua jing djo\ hdra\ ơ aê mdrao?

 Aê mdrao Nguyên Thị Phương Thảo: Êlao kơ ba tian mâo sa mlan, ara\ng mta\ brei ba yua êa drao msei mâo sa sa\r hla\m 1 hruê tơl truh kơ kkiêng mâo sa mlan. Êa drao msei amâo dưi mna\m mb^t ho\ng êa ksâo, ho\ng êa c\ê ôh. Kha\gơ\ mniê ba tian c\ia\ng yua wa\t êa drao msei ho\ng calcium, [ia\ c\ia\ng ba yua 2 mta êa drao bi sui hla\m 1h. Drei kno\ng yua calcium hla\k ^ hla\m tian dôk đ^ jing, jing mơ\ng mlan tal 3 kơ ana\p. 

 Ơ Aê mdrao, si am^ c\ia\ng bi ksiêm mka\ dla\ng tian pioh ktuê hluê dla\ng klei đ^ jing mơ\ng hđeh ^?

 Aê mdrao Nguyên Thị Phương Thảo: Hla\k êjai dôk ba tian c\ia\ng kơ phung hđeh đ^ jing leh ana\n ktuê hluê dla\ng du\m klei mâo mdê ho\ng aguah tlam kơ hđeh ^, sna\n am^ mâo klei mta\ brei nao ksiêm mka\ dla\ng nnao tian hla\m gra\p gưl kc\ah. Hluê si Phu\n brua\ mdrao mgu\n, [ia\ êdi jing bi ksiêm mka\ dla\ng mâo 3 bliư\. {ia\ mơ\ng hla\k mphu\n nao ksiêm mka\ dla\ng tal êlâo, êa mdrao sra\ng ksiêm mka\ dla\ng kơ klei suaih pral mơ\ng am^ leh ana\n ara\ng sra\ng c\ih nga\ sa hdra\ ksiem mka\ dla\ng hluê gưl kc\ah kơ gra\p c\ô mnuih rua\.Klei bhia\n gơ\ hruê mmông nao ksiêm mka\ dla\ng tian hla\m 3 mlan tal êlâo, ara\ng sra\ng ksiêm mka\ dla\ng sa bliư\ c\ia\ng bi mkla\ klei kơ tian, hđeh ^, klei đ^ jing mơ\ng hđeh ^. Mơ\ng hruê ka\m tal 28 – hruê ka\m tal 36, ara\ng sra\ng ksiêm mka\ dla\ng hla\m 2 hruê ka\m sa bliư\, Hruê mmông bi nao ksiêm mka\ dla\ng sna\n mâo hla\m brô 9 bliư\. Bi tơ hlak êjai dôk ba tian, aê mdrao [uh mâo du\m klei rua\  mơ\ng am^ sna\n ara\ng gơ\ dưi c\ih mkra du\m bliư\ ksiêm mka\ dla\ng tian bi dja\l h^n.

 Dah sna\n si phung am^ c\ia\ng ba yua  bi djo\ hdra\ ơ aê mdrao?

 Aê mdrao Nguyễn Thị Phương Thảo: Hla\k êjai dôk ba tian phung mniê bi thâo ma\ kơ klei mdê  mơ\ng asei mlei pô. Du\m klei [uh bi mdê anei mâo klei mta\ răng leh anba\n c\ih leh lac\ leh hla\m hra\ klei mrâo lu mơh. Tal 1 jing [uh kbia\ êrah. Hla\m 3 mlan tal êlâo, tơ [uh kbia\ êrah, c\ia\ng bi kla\ dla\ng ^ ana\n dưi hd^p he\ amâo dah h’a\i, thâo jing mâo tian mơ\ he\ amâo dah h’a\i, mâo ^ mơ\ he\ amâo dah h’a\i, amâo dah ^ dôk ti êngao sang anak, nga\ klei  ba tian ti boh…… Hla\m 3 mlan tal krah c\ia\ng bi dla\ng thâo mâo klei hu\i nga\ proh ^ mơ\ he\ amâo dah h’a\i. Leh ana\n hla\m 3 mlan knhal tuc\ dla\ng thâo mâo  klei truh hla\k êjai dôk ba tian mơ\ he\ amâo dah h’a\i, si tôhmô sôk ti êngao, sôk kpo\k adôk mda, amâo dah mc\ah sang anak, amâo dah klei kơ djo\ kman rua\, bi bo\k klo\.

Klei bi êdah mdê tal 2  phung mniê c\iang bia ksiêm mka\ dla\ng jing [uh rua\ hla\m tian. Hu\i arưp sra\ng nga\ proh ^, thâo mnuih rua\ ana\n hla\m 3 mlan tal êlâo ba tian ^ dôk ti êngao sang anak he\ amâo dah hla\m 3 mlan tal krah a\t hu\i kơ klei arưp proh ^ mơh, bi 3 mlan knhla tuc\ jing hu\i kơ klei kkiêng mda ka truh mlan ôh, du\m klei truh  mâo mb^t ho\ng ana\n.

Tal 3  dơ\ng jing mse\ si klei bi bo\k asei mlei. Klei bi êdah nga\ bi bo\k asei mlei jing klei bi êdah êlâo kơ dja\p brua\,  tal 1 jing k[ah protein, tal 2  jing rua\ kyua mơ\ng ba tian, amâo dah du\m brua\ k[ah Vitamin a\t nga\ bi bo\k mơh.

Tal 4 jing kbia\ êa hla\m anôk gun, mâo mnâo [âo, bi kta\l….. sna\n c\ia\ng bi  nao ksiêm mka\ dla\ng thâo mâo klei rua\ he\ amâo dah h’a\i.

Tal 5 dơ\ng jing du\m brua\ djo\ tuôm kơ tian, ^ pro\ng dja\l đei, lu đei êa, tian điêt he\ kyua k[ah êa amâo dah ^ hla\m tian amâo mâo kpư\ hlư\ ôh…

 Lac\ ja\k kơ aê mdrao!

                     Y-Khem Niê, H’Nga Êban pô ]ih mkra, răk dlăng.