VOV4.Êđê -
Kdrêc\ “ Klei suaih pral – Klei hd^p”
hmei sra\ng hưn mthâo du\m mta klei rua\ kha\ng mâo kơ mnuih khua mduôn leh
anaưn du\m hdra\ c\ia\ng bi mđ^ klei suaih pral kơ mnuih khua thu\n.
Dôk
đih klu\ amâo thâo lo\ kpư\ mgei hlăm jhưng ti Anôk mdrao Kru\ w^t asei mlei –
Sang êa drao pro\ng Thiện Hạnh, aduôn Huỳnh Thị Thành, 78 thu\n dôk ti [uôn
pro\ng {uôn Hồ, ]ar Dak Lak, jing 1 ]ô mnuih ruă dưi mdrao mgu\n mơ\ng ưm klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô. Khă sơnăn,
hluê si phung Aê mdrao, gơ\ ana\p sra\ng êwiên sa nah t^ng, amâo thâo blu\, bum
sa nah ală. Amai Đặng Thị Trúc, anak mniê aduôn Huỳnh Thị Thành brei thâo: am^
`u dưi kriê dlăng ti sang ho\ng klei ksă êmă, [ia\dah klei ruă ăt mâo kyua
thu\n leh khua asei mlei leh êdu awa\t:
“ Am^ kâo ti sang ăt nao
mkă dlăng nnao klei suaih pral hluê gưl, leh ana\n `u ăt mnăm du\m mta êa drao
mdrao klei ruă klia\ng klang, mnăm du\m mta êa drao thuốc nam mbo\ jăk kơ asei
mlei. Sui ho\ng anei du\m hruê, s’năn tu\ [uh am^ awa\t he\ sa nah t^ng asei
mlei, kyua gơ\ hmao [uh anăn go\ sang hlo\ng ba nao kơ sang êa drao mtam”.
Anei jing 1 hlăm du\m pluh ]ô mnuih
ruă êbeh 60 thu\n hlăk dôk mdrao ti du\m
Anôk do\ng mdrao mjê], mdrao klei ruă arua\t ariêng, lo\ kru\ w^t asei mlei ti
Sang êa drao pro\ng Thiện Hạnh.
Hluê si Aê mdrao Nguyễn Hoài Phong,
mơ\ng 50 thu\n kơ dlông, asei mlei anak mnuih mphu\n mâo du\m klei bi mlih klă
êdi mse\ si ti: kl^t, [u\k, klang kleh, arua\t ariêng… mb^t ho\ng klei bi mlih
hlăm lam asei mlei. Klei êlưih thâo [uh kơ mnuih khua thu\n ana\n jing mphu\n
mâo kleiổmtu\n kdhô he\ kl^t, kl^t kliêng kprê` he\, hnơ\ng pra^ êbeh đ^ h^n
leh ana\n nga\ bi ktro\ klei hiu êbat. Ara\t ariêng đ^ mduôn ngă truh kơ klei
djăl wơr amâo thâo hdơr, mphu\n mâo klei bi ktư\, hmư\ amâo mâo klă. Arua\t
êrah dlô ăt mâo klei bi mlih leh ana\n khăng arua\t êrah ngă du\m klei bi êdah
k[ah êrah. Mse\ djuê ana\n, prô] êhu\ng mơ\ng mnuih mơ\ng êbeh 50 thu\n ăt
awa\t, amâo đei lo\ jăk đo\k k[ông, ai mmah mnơ\ng êdu, êa bi lik leh ana\n kpei
bi lik mnơ\ng [ơ\ng ăt hro\ tru\n ngă awa\t êdu klei tu\ mă mnơ\ng tu\ jăk
mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng, êlưih ngă đuôm eh. Asei mlei êdu awa\t jing phu\n agha ba
truh klei ruă đ^ h^n,
Aê
mdrao Nguyễn Hoài Phong, Sang êa drao pro\ng Thiện Hạnh brei thâo:
“ H^n khua thu\n anak
mnuih drei êlưih mâo du\m mta klei rua\ mdrao amâo thâo hlao, si tô hmô klei
ruă m]ah arua\t dlô, klei ruă m’iêk [ê` hra, klei ruă êrah đ^, klei mtu\k mtu\l
pra^ hlăm êrah, leh ana\n du\m mta klei ruă arua\t kboh mse\ si k[ah êrah kơ
kboh… Mâo du\m mta klei ruă, tơdah amâo mâo nao ksiêm mkă dlăng hluê gưl, s’năn
amâo dưi thâo ôh, si tô hmô klei ruă m’iêk [ê` hra, tơdah amâo ngă bi ksiêm
mka\ dla\ng, amâo dưi dja\l thâo [uh. Kyua ana\n klei yuôm bhăn tal êlâo jing
brei mnuih khua thu\n nao ksiêm mkă dlăng nnao klei ruă hluê gưl ]ia\ng hmao
[uh klei ruă. Leh ana\n ]ia\ng kdơ\ng mgang du\m mta klei ruă, s’năn c\ia\ng bi
mâo klei bhia\n huă [ơ\ng djo\ guôp, bi mjuăt ktang asei mlei jăk h^n, mse\ si
ktang mjuăt asei mlei hluê thu\n”.
Hluê
si klei bhiăn, klei đ^ nao kơ mduôn ana\n jing klei amâo mâo dưi tlaih ôh,
[ia\dah drei ăt mâo mơh hdră ]ia\ng dưi răng kriê klei suaih pral, ngă bi êmưt
he\ klei đ^ mduôn, lehana\n bi hro\ mơh klei rua duam êjai thu\n mduôn khua,
ana\n yơh jing klei ]o\ng dlăng kriê klei suaih pral, mâo klei thâo răng jing
jăk h^n kơ mdrao mgu\n.
-
Ksiêm mka\ jê` jê` klei suaih pral: Mka\ klei rua\ êrah đ^, mka\ dlăng prăi
hlăm êrah, lehana\n [ê` hra hlăm êrah, mka\ hnơ\ng boh ktro\ klang, mka\ dlăng
hormol, ]ia\ng djăl thâo [uh klei rua\ lehana\n mdrao mtam.
-
Mjua\t ktang asei mlei bi djo\ guôp ho\ng ai, mse\ si êluê, êbat jơ\ng, đ^ êdeh
wai, hriăm hrip êwa…
-
Dôk dơ\ng [ơ\ng hua\ ênuah ênô, mâo nanao klei mơak m`ai, amâo mâo mnăm kpiê
[iêr, lehana\n dju\p hăt ôh.
- Mkra mnơ\ng [ơ\ng hua\ grăp hruê hluê si
klei bhiăn djăp ênu\m lehana\n bi kna, bi mbo\ vitamin, lehana\n mta khoáng tu\
dưn đru kơ asei mlei hrip ma\ jăk mnơ\ng tu\ jăk kơ asei mlei, mđ^ ai dưi
kdơ\ng ho\ng klei rua\.
Mnơ\ng [ơ\ng hua\ kơ mnuih mduôn khua bi
mâo djăp protit, lipit, glusit, djam mtam boh kroh, ruah djăp mta djam mtam
mtah
Mb^t
ho\ng ana\n, snăn brua\ [ơ\ng bi djo\, [ơ\ng bi djăp ăt jing yuôm bhăn. Amâo
mâo jăk ôh mnuih mduôn khua hua\ [ơ\ng trei đei, tlam hua\ [ia\ h^n, lehana\n
hua\ ti ưm [ia\. Aê mdrao Mai Công Chủng, 65 thu\n, êlâo dih jing nai mtô Khoa
Y Sang hra\ đại học Tây Nguyên, la]:
“Ho\ng mnuih khua thu\n
brua\ dliê tlô ăt dleh dlan leh mơh, kyuana\n bi mkra mnơ\ng [ơ\ng guôp ho\ng
klei bi lik mnơ\ng [ơ\ng mơ\ng tian prô] phung khua thu\n. Drei ruah đơ mta
mnơ\ng [ơ\ng ênưih lik, ruah mnơ\ng [ơ\ng man djăp ho\ng pô lehana\n [ơ\ng hua
ho\ng klei ênang. Lehana\n ăt ]ang hmăng hlei phung mduôn khua khăp snăn jăk
h^n [ơ\ng bur lu h^n kơ hua\ êsei, grăp hruê mkra [ơ\ng nanao bur jing jăk h^n.
Lehana\n, tu\k kna\ mnơ\ng [ơ\ng bi jăk. Bi mnơ\ng mnăm snăn ho\ng phung mduôn
khua, amâo mâo jăk ôh mnăm êa mmih lu đei, [ia\dah brei mnăm lu mnơ\ng êđăp”.
Ho\ng
mnuih khua thu\n, klei mjua\t ktang asei mlei đru lo\ mđ^ ai ktang kơ asei mlei
lehana\n ai tiê, bi hro\ klei ru\ng răng klei m^n hlăm klei hd^p mda, srăng lo\
bi tai klei hd^p. Mjua\t ktang asei mlei đru mnuih khua thu\n krơ\ng ai dhuai
sui, kjăp lehana\n kdơ\ng ho\ng klei đ^ mduôn, bi hro\ djăp mta klei rua\.
Ho\ng
mnuih khua thu\n kreh tuôm ho\ng klei amâo mâo đei ]ia\ng p^t ôh. Kyua mơ\ng
klei ana\n mâo lu phung mduôn khua nao mjua\t asei mlei ưm đei, êjai adiê dôk
êa\t, amâodah adiê adôk hlơr hlăm tlam, ăt ênưih mơh ba klei rua\ kơ mnuih khua
thu\n, kyuana\n mnuih khua thu\n amâo mâo dưi bi lông ôh ho\ng adiê. Aê mdrai
Mai Công Chủng, pô k]e\ kơ klei suaih pral mta\:
“Ăt mâo klei ]ang hmăng
kơ phung mduôn khua ruah mmông djo\ guôp pioh mjua\t ktang asei mlei, lehana\n
mjua\t hluê ho\ng ai pô mơh. Lehana\n phung mduôn hiu mjua\t ktang asei mlei
brei mâo êpul, mjua\t hluê si klei pô khăp, lehana\n srăng dưi bi đru hdơ\ng
găp”.
Du\m klei hriăm mjua\t ênưih đru kơ mnuih
khua thu\n mđ^ klei suaih pral:
- Êbat jơ\ng jing hdră jăk h^n. Êbat
ênang hlăm brô 30 mn^t/hruê, 5 hruê/hruê kăm. Dưi mbha ngă 2 – 3 blư\ êbat hlăm
sa hruê, grăp blư\ êbat hlăm brô 10 mn^t.
- Hriăm [ư\ kơu\t: Dja\ dra\ hla\m sa
boh mdho# amâodah jhưng bi kjăp, krơ\ng ro\ng bi kpa\, dje\ mdlưh k’u\t,
lehana\n lo\ mđ^ asei mlei. M`a\ w^t m`a\ nao mse\ snăn mơ\ng 10 – 15 bliư\.
- Yo\ng kđul jơ\ng: Dra\ hlăm sa boh
mdho#, amâodah ti jhưng bi kjăp, krơ\ng ro\ng bi kpa\, mđ^ kđul jơ\ng ho\ng
klei [rư\ [rư\, lehana\n dje\ mtru\n kđul jơ\ng tơl so# ho\ng lăn. M`a\ w^t
m`a\ nao mse\ snăn mơ\ng 10 – 15 bliư\, mlih jơ\ng lehana\n lo\ dơ\ng klei
hriăm anei.
- Mđ^ sa [e\ jơ\ng: Dja\ dra\ hlăm sa
boh mdho#, amâodah hlăm jhưng bi kjăp, krơ\ng ro\ng bi kpa\, yo\ng bi dlông sa
[e\ jơ\ng pha\ sa nah. Lehana\n lo\ ba w^t jơ\ng kơ anôk hđăp. M`a\ w^t m`a\
nao mse\ snăn mơ\ng 10 – 15 bliư\, mlih jơ\ng adih le\.
- Dôk gu\ lehana\n dôk dơ\ng: Yua sa boh
mdho# bi kjăp. Dôk ti dlông mdho# ana\n, dua [e\ jơ\ng so# ho\ng lăn. Yơr dua
[e\ kngan kpa\ ho\ng đah da. Kpưn kgu\ dơ\ng, lehana\n lo\ w^t dôk gu\ bi ênang
mse\ si hđăp. M`a\ w^t m`a\ nao klei hriăm anei truh kơ 10 bliư\.
H’Nga, Y-Khem pô ]ih mkra, răk dlăng.
Viết bình luận