Ara\ anei hlăk hlăm wưng bi mlih yăn adiê, adiê êa\t hlơr dleh thâo t^ng, aguah mđia\ tlam hjan, ba hriê amâo mâo djo\ [ia\ ôh klei amâo mâo jăk kơ klei suaih pral anak mnuih, boh nik ho\ng phung hđeh ti du\m ]ar lăn dap kngư mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa đ^ lu. }ia\ng đru răng mgang klei rua\ hlăm êlan bi êwa kơ phung hđeh, brei diih mđing kơ du\m mta phu\n lehana\n klei bi knăl mơ\ng du\m mta klei rua\ ana\n:

Asei mlei hđeh mâo ai bi kdơ\ng êdu ana\n klei dưi w^t kdơ\ng ho\ng du\m klei ba truh klei rua\ jing êdu awa\t. Hla\m ana\n, klei rua\ hla\m êlan bi êwa kjham jing sa klei rua\ mâo lu mnuih djo\ mâo leh ana\n truh kơ djiê lu.

Klei rua\ hla\m êlan bi êwa kjham kbia\ hriê mơ\ng du\m mta kman ba klei rua\ mơ\ng nah êngao mu\t hla\m asei mlei hđeh hluê ho\ng êlan bi êwa. Du\m mta kman ba truh klei rua\ djo\ kman êlan bi êwa kjham kơ phung hđeh mâo : kman bi mguôp êlan bi êwa, kman hdrak , kman klei rua\ m[le\ sruê…. Kyua phung hđeh mâo ai bi kdơ\ng êdu, êlan bi êwa đut ana\n klei dưi bi kdơ\ng w^t ho\ng du\m klei mta kman êdu awa\t sra\ng êlưih djo\ mâo klei rua\. Kyua ana\n, am^ ama c\ia\ng  ra\ng mgang asei mlei hđeh bi ja\k ho\ng du\m klei bi mlih mơ\ng yan adiê, mse\ si: đa\m ba ôh hđeh nao hiu hla\m adiê mđia\ ktang amâo dah djo\ hjan tlua msah… Du\m mta mka\n kha\ng nga\ kơ hđeh djo\ mâo klei rua\ êlan bi êwa jing kyua wa\l anôk hd^p mda hđeh knia\ kniêt, amâo doh c\ho\ mro\, mâo lu asa\p [ruih, asa\p ha\t…..

Hluê si phung thơ\ng kơ brua\ anei, hđeh gu\ 1 thu\n, hđeh mrâo kkiêng, hđeh kkiêng amâo dja\p kna\ng ktro\, hđeh kdjuôt kdjiu, ktiêl điêt, hđeh djo\ mâo du\m klei rua\ mse\ si: m[le\ sruê, m[le\ c\ut, amâo dah yan adiê bi mlih, hnơ\ng h’a\p pro\ng, adiê ê’a\t, wa\l anôk hd^p mda c\ho\ mro\ jing du\m mta hu\i nga\ kơ hđeh dja\l h^n djo\ mâo klei rua\.

Klei rua\ êlan bi êwa kjham kơ phung hđeh mâo du\m klei bi êdah ti êngao lu mta leh ana\n mdê bi hnơ\ng mơh. Kla\ klơ\ng jing `u sra\ng mâo snei: phu\n tal êlâo `u mtu\k, êngoh hlơr, k[ia\ êa du\ng, bi êwa pral, 2 nah adu\ng [uh pho\k phu pral, đah da hrut ahua\p he\ s^t hrip êwa, đa asei mlei hđeh ơ\ng lla\t…. Tơ amâo hmao mdrao sra\ng nga\ truh klei hwa\t amâo lo\ hdơr êa êpa êsei ôh, bi k`ha\k, p^t kriêp ala\, lui mem….Klei rua\ mâo mơ\ng hdjul truh kơ kjham ana\n c\ia\ng dja\l mâo hdra\ mdrao bi djo\ guôp, mâo klei tu\ đa\m lui mâo truh du\m klei rua\ mka\n hu\i hyưt kơ hđeh.

Phung thơ\ng kơ brua\ anei mta\ brei ra\ng, tơ hđeh mtuk, êngoh hdrak kyua ê’a\t `u kha\ng bi êdah mse\ si: mtuk, êngoh hlơr, k[ia\ êa du\ng, bi êwa ho\ng [a\ng êgei, êwa mse\ si aguah tlam. Klei rua\ c\o\ng hlao ma\ hla\m wang 2 hruê ka\m, mta phu\n ba truh klei rua\ jing kyua mơ\ng kman, yua kháng sinh amâo mâo klei tu\ ôh, kno\ng mdrao ma\ du\m klei drei [uh bi êdah ti êngao leh ana\n kriê dla\ng kơ hđeh ti sang . Brei hđeh dôk đih ti anôk êđa\p mngac\, kriê kơ hđeh mđao.

Tơ hđeh mtuk lu, bi yua êa drao mdrao mtuk djuê ana mse\ si: mnga hồng ko#, boh quất hul ho\ng êa hnuê…. bi mdoh adu\ng, đo\k kơ hđeh. C|ia\ng mđing dla\ng  klei hua\ [ơ\ng kơ hđeh: brei hđeh [ơ\ng lu bliư\ hla\m sa hruê, [ơ\ng mnơ\ng [ơ\ng êlưih bi lik, lu mnơ\ng tu\ ja\k( c\^m, kan, boh mnu\ bip, êa ksâo, ….)mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng bi djo\ guôp ho\ng đo\k hđeh. C|ia\ng brei hđeh mna\m êa, [ơ\ng mna\m êa boh kroh c\ia\ng mđ^ hnơ\ng VtmA leh ana\n C. Tơ hđeh êngoh hlơr ktang êgao kơ 38độ C, c\ia\ng bi lưh hlơr kơ hđeh ho\ng êa drao Paracetamol ho\ng hnơ\ng mơ\ng 10-15 mg/kg/bliư\. Hla\m wưng dôk mdrao ti sang, tơ hđeh mâo klei bi êdah mtuk sui, bi êwa pral, dleh bi êwa, amâo đei lo\ mem ôh, amâo mâo mna\m êa amâo dah nga\ bi êma\n êmik h^n, c\ia\ng ba hđeh nao kơ Aê mdrao ksiêm mka\ dla\ng leh ana\n hmao mdrao.

Hđeh êngoh hlơr ktang, bi êwa pral jing klei bi êdah mơ\ng klei rua\ kso\. Hđeh rua\ kso\ kjham kha\ng êngoh mtuk, bi êwa pral mâo wa\t hrut ahua\p he\ đah da. Tơ hđeh rua\ kso\, am^ ama c\ia\ng bi hluê dla\ng tliêr kja\p. C|ia\ng kriê dla\ng brei [ơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k kơ hđeh. Tơ leh 2 hruê [uh amâo mâo lưh ôh êngoh, sna\n c\ia\ng ba hđeh nao kơ sang êa drao,  hmao do\ng mdrao leh ana\n kriê dla\ng bi ja\k.

Hluê si phung Aê mdrao thơ\ng mdrao klei rua\ anei, ho\ng hđeh gu\ 2 mlan, êngao kơ du\m klei bi êdah mb^t mơ\ng klei rua\ kso\, sna\n hđeh mâo du\m klei bi êdah mdê mse\ si hđeh amâo mâo êngoh hlơr ôh [ia\ [uh hđeh ê’a\t asei mlei, amâo c\ia\ng mem, k[ia\ kbhoh [a\ng êgei, bi êwa amâo bi knar, bi k`ha\k, p^t amâo lo\ thâo hdơr kơ mem ôh, hđeh gu\ 2 mlan s^t rua\ kso\ đa\m duah mdrao kơ sang ôh, c\ia\ng ba mdrao kơ sang êa drao./.

             Mse\ si klei hâo hưn hdra\ mđung mrâo mka\p, klei rua\ êlan bi êwa kơ hđeh kha\ng mâo lu hla\m yan bi mlih yan adiê  ara\ anei, tơ amâo hmao mgang kdơ\ng sra\ng nga\ truh klei hu\i hyưt kơ hđeh hđeh. Pô c\ih klei mrâo hdra\ anei mâo leh klei bi blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Phạm Hồng Lâm, khua dla\ng anôk bdrao klei rua\ tưp, Sang êa drao pro\ng c\ar Dak Lak kơ du\m klei phung am^ ama c\ia\ng bi mđing s^t mgang klei rua\ êlan bi êwa kơ hđeh:

 

      - PV: Ơ Aê mdrao, si klei rua\ hlăm êlan bi êwa hlăk bluh đ^ hlăm phung hđeh ti ]ar Daklak?

           Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Daklak jing alu\ wa\l mâo yăn adiê kr^ng kngư, adiê ti anei kreh bi mlih amâo yo\ng thâo răng ôh, kyuana\n mơh kreh mâo lu mta klei rua\ bluh đ^, hlăm na\n klei rua\ hla\m êlan bi êwa ho\ng phung hđeh jing lu, lehana\n khăng mâo hluê ho\ng adiê hlơr amâodah mlih yăn, tô hmô mơ\ng mlan 3 – 6. {ia\dah adiê ti lăn dap kngư amâo mâo jăk ôh, mơ\ng năn klei rua\ mâo nanao hla\m jih thu\n…

 

       - PV: Snăn hlăm wưng bi mlih yăn adiê mse\ si ara\ anei, si klei amâo mâo jăk ba hriê?

            Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Klei rua\ hlăm êlan bi êwa kbia\ hriê mơ\ng lu mta klei, hlăm năn mơ\ng virus, mơ\ng kman amâodah mơ\ng lu mta mkăn, [ia\dah kreh [uh lu h^n jing kbia\ hriê mơ\ng virus ka mâo êa drao dưi bi hlao mkhư\ jih ôh, mơ\ng năn klei mdrao mgu\n adôk tuôm ho\ng klei dleh dlan. Wưng ktang h^n mơh jing dleh dlan… mâo lu phung hđeh ba đih kơ sang êa drao truh hlăm klei bo\k kso\, dlưh klei bi êwa, ngă kơ brua\ mdrao mgu\n le\ hlăm klei dleh dlan…

 

       - PV: Ya mta klei brei am^ ama bi mđing hlăm brua\ răng mgang klei rua\ hla\m êlan bi êwa kơ phung hđeh?

             Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Răng mgang klei rua\ hlăm êlan bi êwa kơ phung hđeh êlâo h^n, ngă jăk brua\ bi mdoh kơ phung hđeh, krơ\ng kơ hđeh bi mđao. Bi mdoh phung hđeh, mơ\ng êgei mbah, hua\ [ơ\ng jăk mđ^ ktang ai kdơ\ng ho\ng klei rua\, boh nik hlăm phung hđeh hlăm dôk hriăm lehana\n rông ba hlăm sang rông hđeh, lehana\n adu\ hđeh điêt, snăn klei bi mguôp plah wah am^ ama phung hđeh ho\ng phung nai rông hđeh jing yuôm bhăn. Tơdah ngă jăk brua\ bi mdoh, snăn hnơ\ng ênoh phung hđeh mâo klei rua\ srăng hro\, lehana\n klei hu^ hyưt ăt srăng hro\ kla\ mnga] mơh.

 

       - PV: Tơdah phung hđeh mâo klei rua\, snăn brua\ tal êlâo ya klei am^ ama ngă he\?

             Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Tơdah mâo klei bi knăl phung hđeh mâo klei rua\ hla\m êlan bi êwa ho\ng klei kjham, snăn am^ ama ba mta hđeh ana\n kơ sang êa drao giăm h^n. Tơdah klei rua\ kjham, ngă hu^ hyưt kơ klei hd^p, kyuadah dlưh awa\t klei bi êwa hlăm phung hđeh kreh đ^ kjham pral, lehana\n ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng phung hđeh awa\t mơh, tơdah lo\ ba hriê lu mta klei rua\ mkăn, kyuana\n jăk h^n tơdah mâo klei rua\ djo\ tuôm ho\ng êlan bi êwa ba mtam anak pô kơ sang êa drao, ]ia\ng mâo phung aê dmrao mka\ dlăng ktang hnưm ktang jăk h^n.

 

       - PV: Ara\ anei klei rua\ sruê hlăm kluôm ala ka jih mơh, hlăk dleh thâo ksiêm dlăng, si klei bi knăl plah wah klei rua\ hlăm êlan bi êwa ho\ng klei rua\ sruê, Ơ aê mdrao?

          . Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Ti Daklak, klei rua\ sruê ka truh ti hnơ\ng jing pro\ng ôh, ênoh mnuih rua\ ăt kno\ng [ia\. [ia\dah plah wah klei rua\ sruê, lehana\n klei rua\ djo\ kman hlăm êlan bi êwa mâo klei bi knăl [uh tal êlâo jing mse\, mse\ si mđu] hlăm êlan bi êwa, kyuana\n jih jang klei mse\ snăn, jăk h^n am^ ama bi ba mtam anak kơ sang êa drao, ]ia\ng mâo phung aê mdrao mka\ dlăng lehana\n mâo hdră mdrao mgu\n bi djo\.

 

       - PV: La] jăk kơ aê mdrao!