VOV4.Êđê - Ơ mnuih [uôn sang leh ana\n [^ng dôk hmư\! Klei rua\ bi êbhuc\ klang nga\ kơ atu\t klang ro\ng jing đrê`, êlưih joh, êlưih kdluh nga\ rua\ klang rơ\ng, nga\ bi jhat kpleh klang ro\ng ho\ng du\m klei bi êdah jing gung ro\ng leh ana\n kwiâo klang ro\ng.

Mb^t ho\ng klei rua\ atu\t klia\ng klang nnao đrông, klei rua\ êbhuc\ klang lo\ jing pô `u nga\ truh lu klei hu\i hyưt mka\n mse\ si: joh kngan, joh jơ\ng boh nik `u joh kkuê klang pha nga\ kơ mnuih rua\ jing hlo\ng mnuih êwiên êwu. Kyua ana\n c\ia\ng kơ thâo săng pioh răng mgang klei rua\ leh ana\n mdrao klei rua\ djo\ hdra\ sra\ng đru kơ mnuih khua thu\n mâo klei hd^p m’ak m`ai, suaih pral h^n ho\ng anak c\ô. Aê mdrao Lê Hữu Lợi, Khua Anôk mdrao klei rua\ Hla\m lam- Kboh – Mnuih mduôn khua, Sang êa drao pro\ng c\ar Kon Tum sra\ng kc\e\ ktrâo kơ hdra\ mgang mkhư\ leh ana\n mdrao klei rua\ bi êbhuc\ đrê` klang.

       - Akâo kơ Aê mdrao brei thâo hlăm ya wưng thu\n dơ\ng mâo klei rua\ êbhui] klang?

  . Aê mdrao Lê Hữu Lợi: Êlâo h^n klei rua\ êbhui] klang anei jing sa mta klei rua\ ara\ anei mâo lu êdi ho\ng phung khua asei. Klei rua\ êbhui] klang jing sa hlăm du\m klei hro\ hnơ\ng kjăp êja\ng mơ\ng klang, jing klang dơ\ng hdjul, lehana\n awa\t he\. Klei rua\ anei ara\ng yap jing klei rua\ hlăm lam. Thu\n kreh êdah êdi mâo klei rua\ anei ho\ng phung mniê leh khua asei. Bi phung êkei êdei kơ 60 thu\n dơ\ng êdah yơh mâo klei rua\ anei, klei rua\ anei mâo mbha he\ êkei mdê mniê mdê. Kyuadah hlăm phung mniê mâo nội tiết tố estrogen grăp mlan mơ\ng klei amâo mâo jăk m’iêng ana\n yơh jing pô đru mgang kơ phung mniê. {ia\dah leh jih thu\n amâo mâo jăk m’iêng snăn estrogen hro\ mơh, snăn klei êbhui] klang êdah yơh.

       - Si klei bi knăl [uh mơ\ng klei rua\ êbhui] klang anei?

         . Aê mdrao Lê Hữu Lợi: Klei bi knăl êdah mơ\ng klei rua\ anei tui hluê mdê bi asei mnuih. Kreh [uh jing ana\p dơ\ng rua\. Tôhmô ho\ng găp djuê mâo mnuih kreh djăl joh klang. Ho\ng asei mlei tăp năng ngă joh klang leh êgao kơ thu\n 30, tơdah tăm mâo he\ klei bi kpoh dj’dje\ đu]. Tôhmô mniê he\ amâodah êkei le\ he\ buh joh he\ klang pha, amâodah m]ah atu\t klang ro\ng. Amâodah tăm prah kngan ktang ti dlông jhưng truh joh he\ klang kngan mơh. Ana\n yơh jing klei bi knăl klang ana\n dơ\ng bhui], đrê` leh. Bi klei bi knăl aguah tlam drei kreh tuôm ana\n jing bi êgah rua\ hlăm klia\ng klang bo\ asei mlei, lehana\n bi awa\t hlăm kđeh asa\r, snăn yơh jing đơ klei bi knăl ênưih thâo kral h^n.

       - Klei rua\ êbhui] klang anei si klei hu^ hyưt `u ho\ng mnuih khua asei Ơ Aê mdrao?

         . Aê mdrao Lê Hữu Lợi: Brei răng kơ klei rua\ êbhui] klang ho\ng mnuih khua asei. Kyuadah ho\ng mnuih khua asei amâo mâo djo\ kno\ng mâo sa mta klei rua\ ôh, [ia\dah kreh mâo lu mta klei rua\ leh hlăm asei mlei, mơ\ng năn truh he\ klei rua\ êbhui] klang srăng truh dua mta klei amâo mâo jăk snei. Tal êlâo, jing kơ hnơ\ng kjăp klei hd^p, kơ klei rua\ êgah, êma\n êmik, rua\ duam srăng hmăi nanao ho\ng mnuih khua asei. Tal dua, jing joh klang kreh [uh êdi. Tăm êbuh he\ [ia\, bi kpoh he\ [ia\ truh kơ klei joh klang mơh. Êngao h^n kơ ana\n, mnuih khua thu\n mâo lu snăk klei rua\ hlăm asei mlei, mse\ si klei rua\ êrah đ^, klei rua\ mơiêk [ê` hra, klei rua\ kboh, klei rua\ hlăm klia\ng klang, klei rua\ [roh êbhui] klang. Lu mnuih kreh yua êa drao đru mdul klei rua\, du\m mta êa drao nội tiết tố jê` jê` yơh, đơ mta êa drao anei ăt ênưih ngă kơ klei êbhui] klang mơh. Kyuana\n tơ mâo klei bhui] klang djăp snăk truh kơ klei joh klang, lehana\n tơ joh klang leh snăn ho\ng mnuih khua asei dleh snăk mơh klang lo\ lir, mnuih rua\ kno\ng dôk đih sa anôk, mmông ana\n srăng lo\ ngă mđ^ h^n klei rua\ mkăn, mse\ si rua\ kso\, bi kpla] êka hlăm asei mlei, dlưh awa\t asei mlei…djăp mta klei rua\ ana\n srăng tui tluôn ngă kơ mnuih khua asei kjham êjai ho\ng djăp mta klei rua\.

       - Hlăm klei hd^p mda aguah tlam mlam hruê ya brua\ drei srăng ngă ]ia\ng dưi răng kơ klei rua\ êbhui] klang anei?

 . Aê mdrao Lê Hữu Lợi: }ia\ng dưi răng mgang kơ klei rua\ êbhui] klang, tal êlâo hla\m klei hd^p mda aguah tlam brei mâo klei mjua\t nanao asei mlei ho\ng klei mdje\ ]ia\ng kơ djăp arua\t êrah mkăp djăp êrah kơ klang. Tal dua, hlăm klei [ơ\ng hua\ thiăm mbo\ djăp mnơ\ng tu\ jăk boh nik calsi, phot pho, lehana\n kẽm ]ia\ng đru bi kjăp klang. Kơ brua\ răng mgang, mdrao mgu\n snăn drei ăt bi thâo he\ mơh ho\ng mniê leh jih thu\n amâo mâo jăk m’iêng, lehana\n phung êkei êdei kơ 60 thu\n snăn dơ\ng mâo yơh klei rua\ êbhui] klang, tơdah drei [uh klei bi knăl amâo mâo jăk snăn mâo hdră mdrao mtam kơ klang. Bi ho\ng phung mniê mdrao ho\ng lu hdră. Yua êa drao nội tiết tố amâodah yua êa drao lo\ bi kjăp klang. Ho\ng êkei ăt mse\ mơh, drei yua du\m mta êa drao kdơ\ng ho\ng klei rua\ êbhui] klang, đơ mta êa drao thơ\ng kơ klei rua\ anei.

       - Ho\ng mnuih khua asei, tơdah bi knăl [uh thâo kơ pô mâo klei rua\ êbhui] klang, snăn ti anôk srăng nao băng ]ia\ng mâo mdrao bi jăk h^n?

        . Aê mdrao Lê Hữu Lợi: Ho\ng phung mduôn khua asei leh tal êlâo brei drei truh kơ du\m boh sang êa drao mâo anôk mdrao thơ\ng kơ brua\ mdrao klang. Tiana\n dưi mka\ dlăng hnơ\ng kjăp klang, mơ\ng năn kơh srăng thâo kla\ truh kơ klei rua\ êbhui] klang leh he\ amâodah ka, mơ\ng ana\n mơh srăng mâo hdră mdrao yơh. Hdră mdrao klei rua\ anei mâo lu hdră, mnăm êa drao, mnăm vitamin amâodah mko\ hdră mdrao mơ\ng ênưih truh kơ dleh, ho\ng djăp hdra\ mdê mdê. Snăn brei nao truh kơ sang êa drao yơh ]ia\ng mâo hdră mka\ dlăng bi djo\ kơ klei rua\ êbhui] klang.

       - Aê mdrao lo\ mâo mơ\ ya klei ]ia\ng mta\ ho\ng mnuih khua asei jing phung ênưih mâo klei rua\ êbhui] klang?

        . Aê mdrao Lê Hữu Lợi: Mnuih ênưih mâo klei rua\ anei jing mnuih khua asei, tăp năng klei rua\ anei mâo [rư\ [rư\ lehana\n sui, mse\ si klei rua\ bi [roh đrê` klang, mâo klei rua\ m’iêk [ê` hra, mao klei rua\ êrah đ^, mâo klei rua\ kboh…ho\ng phung mâo leh klei rua\ mse\ snăn yơh jing phung djăl h^n mâo klei rua\ êbhui] klang. Kyuana\n yơh brei jê` jê` nao mka\ dlăng hnơ\ng kjăp klang, [ia\ êdi sa thu\n sa bliư\, tơdah [uh leh mâo klei rua\ anei snăn mdrao mtam. Êngao kơ mdrao mgu\n drei brei mâo klei thâo răng, bi hro\ ya mta êa drao ênưih ba kơ klei rua\ êbhui] klang, ]ia\ng lo\ mđ^ hnơ\ng kjăp kơ klang h^n.

       -La] jăk kơ aê mdrao lu kyua klei bi blu\ hrăm anei!

                                        Y-Khem Niê, H’Nga Êban pô ]ih mkra, răk dlăng.