VOV4.Êđê - Klei rua\ êngoh bi [le\ êrah srăng bluh đ^ ktang h^n hlăm wưng kơ ana\p. Tơdah mnuih [uôn sang amâo mâo ]o\ng kriê mgang mse\ si: Bi mdoh wa\l hd^p mda pưk sang pô, răng mgang klei kê] [loh ke\, snăn ana\p srăng lo\ đ^ lê] yơh klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. }ia\ng đru kơ mnuih [uôn sang thâo săng kla\ h^n kơ djăp hdră mdrơ\ng ho\ng klei rua\ , lehana\n hdră mghaih msir tơdah mâo klei rua\, ti tluôn anei jing klei bi blu\ hrăm ho\ng aê mdrao Phạm Văn Lào, Khua anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp ]ar Daklak.

• Ơ aê mdrao, akâo kơ aê mdrao mblang lăng si klei jing mơ\ng kê] ba klei rua\ êngoh bi [le\ êrah? Lehana\n si anôk `u hd^p pioh k]eh mđai đ^ lê]?

Phạm Văn Lào: Kê] ba klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, amâodah lo\ pia jing kê] bi kdruêh mâo klei mưng hd^p snei: Khăp hd^p hlăm sang, hlăm anôk doh, lehana\n grăp hruê kno\ng ke\ mnuih êjai hruê, aguah ưm, amâodah adiê tlam. Kreh mboh hlăm du\m anôk mgơ\ng êa hjan, amâodah êa nga], boh nik khăp êdi hlăm du\mmnơ\ng mgơ\ng êa hjan.

• Ho\ng klei mưng hd^p mse\ djuê ana\n, snăn si drei srăng ngă ]ia\ng bi hro\ klei kê] [loh anei đ^ lar?

Phạm Văn Lào: }ia\ng đăm mâo klei kê] [loh ke\ ôh, lehana\n kăm mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah rei, snăn mâo sa klei blu\ snei: “Amâo mâo hlua\t lo\k ôh, snăn kăn mâo rei klei êngoh bi [le\ êrah”, jing amâo mâo brei klei myun kơ kê] [loh mboh mđei, amâo mâo anôk kơ hlua\t lo\k hd^p ôh, s^t nik ju\m gah găn drei amâo srăng mâo ôh klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Hmei lo\ m`a: Tal êlâo hlăm du\m anôk mâo êa hjăn kdơ\ng, du\m mta mnơ\ng mgơ\ng êa hjan ju\m gah găn sang drei, snăn tinăn yơh hlua\t lo\k srăng hd^p lu; tal dua jing hlăm to\ mnga, hlăm pông êdeh leh lui hwiê he\ hlăm wa\l sang, du\m ]hiên m]ah, k]ok m]ah, lehana\n ]hiên đal ti jơ\ng jhưng amâodah hip kreh tuh êa hlăm ana\n, jing anôk kơ kê] [loh mboh, hlua\t lo\k hd^p. Snăn jing jang mnơ\ng ana\n brei drei dui` he\ bi ênu\m, lehana\n ]hiên đal ti jơ\ng jhưng le\ mlih êa jê` jê`, to\ mnga mse\ mơh 2-3 hruê/blư\, bi hlăm ]hiên đal drei pruê hra pioh mdjiê hlua\t lo\k. Boh nik kơ anei, hmei [uh hlăm ]ar Daklak mâo đa đa hlăm go\ sang mnuih [uôn sang drei kreh yua bro\ng mgơ\ng êa hjan, snăn drei phưi êđai kan gơ\ hlăm ana\n. Drei phưi kan bi msiam ana\n dlăng ăt jăk mơh, lehana\n di`u [ơ\ng hlua\t lo\k. Mse\ si kâo la] leh mơ\ng ako\, kê] ba klei rua\ êngoh bi [le\ êrah kno\ng ke\ mnuih êjai hruê đu], snăn brua\ răng mgang jing brei drei ]hu\t h’ô ]hum ao dlông, lehana\n le\ ara\ anei hlăm anôk mnia mblei ăt ]h^ lu mơh brui pruh kê], hlăm pưk sang bi mnga] ta], đăm k[ak lu ôh ]hum ao hlăm ktai mjing he\ anôk kơ kê] [loh gam.

• Ơ aê mdrao, si klei bi knăl tal êlâo mơ\ng klei rua\ êngoh bi [le\ êrah? Lehana\n si hu^ hyưt klei rua\ anei ho\ng phung hđeh?

Phạm Văn Lào: Jing hlăm yan kreh mâo klei rua\ êngph bi [le\ êrah snăn brei mâo klei răng yơh. Tơdah drei hd^p hlăm kr^ng dôk mâo mnuih rua\ êngoh bi [le\ êrah, snăn klei tưp mơ\ng klei rua\ je\ h^n, snăn hlei pô đ^ êngoh nanao mơ\ng 2 – 7 hruê, snăn đing mtam năng ai klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Boh nik, klei rua\ anei kreh đ^ hlơr ktang, đ^ êngoh sa wa, yua êa drao bi lưh hlơr, lưh he\ bhiâo leh kơ năn lo\ đ^ êngoh. Lo\ mâo hdră phung aê mdrao yua jing ma\ klei hyua\ ]ia\ng dlăng klei bi knăl kơ klei rua\ lehana\n ma\ êrah mka\ dlăng. {ia\dah hmei lo\ mta\ mơ\ng 2 – 7 hruê, tơdah đ^ êngoh amâo mâo lưh snăn ba mtam mnuih rua\ ana\n kơ sang êa drao ]ia\ng mka\ dlăng, mdrao mgu\n bi jăk. Ho\ng phung hđeh tơdah mâo klei bi êngoh jăk h^n ba kơ sang êa drao mtam yơh ktang hnưm ktang jăk h^n. Ara\ anei drei mbha klei rua\ êngoh bi [le\ êrah mâo tlâo mta: Klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, mâo klei bi knăl klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, lehana\n klei rua\ êngoh bi [le\ êrah kjham. Snăn jih jang ya mta klei bi knăl drei [uh, boh s^t ana\n jing mmông klei rua\ kjham leh, hđeh rua\ ko\, hngăm hngui, đ^ hlơr ktang sa wa, [le\ o#, kbia\ êrah phu\n êgei, kbia\ êrah adu\ng, snăn ba mtam yơh hđeh kơ sang êa drao đăm lo\ lui sui ôh.

• Djo\ leh, la] jăk kơ aê mdrao lu!

}ia\ng răng mgang klei rua\ mâo klei tu\ dưn, brei diih mâo klei mđing:

    - Ơ [^ng dôk hmư\, ]ia\ng răng mgang klei rua\ êngoh bi [le\ êrah mâo klei tu\ dưn, hmei lo\ mâo klei mta snei:

- Tal êlâo, brei mâo klei răng ho\ng kê] [loh ke\ êjai hruê.

- Kê] [loh anei kreh ke\ hlăk êjai hruê, boh nik ]ang rang aguah, lehana\n adiê wai băk tlam.

- Truh kơ ara\ anei klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ka mâo êa drao mdrao ôh, jing kno\ng mdrao mkhư\ ma\ klei bi knăl kơ klei đ^ êngoh, klei amâo mâo jăk mơ\ng klei rua\. Snăn hlăm hdră mdrao ara\ anei, jing bi mbo\ êa hlăm asei mlei, bi luh hlơr êgao kơ  39^OC ho\ng hdră ăp dhuôr ho\ng ]hia\m msah, ho\ng êa drao…

- }ia\ng răng mgang klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, jăk h^n jing bi mdoh jih anôk kơ kê] [loh hd^p, mdjiê kê], hlua\t lo\k, lehana\n răng mgang klei kê] ke\.

- Kđăl kr^p nanao djăp mta mnơ\ng mgơ\ng êa, abu\, khơ\ng, bro\ng êa…

- Hrui dui` bi jih djah mnơ\ng mnua\ amâo thâo lo\ yua ju\m wa\l sang mse\ si giêt to\ mnơ\ng m]ah… hwai bi mdoh wa\l hd^p mda.

Răng mgang kê] [loh ke\ diih ngă snei:

- }u\h ]hum ao dlông guôp kr^p jơ\ng kngan.

- P^t đih hlăm mu\ng wa\t êjai hruê dưn.

- Yua êa drao mdjiê kê] [loh, brui pruh kê], mia\ krem pruh kê], mnơ\ng pah kê]…

- Yua mnơ\ng gang, mu\ng đru\t êa drao mdjiê kê].

- Brei mnuih mâo klei êngoh bi [le\ êrah p^t đih hlăm mu\ng, ]ia\ng đăm kê] lo\ ke\ `u lehana\n bi mtưp kơ mnuih mkăn.

                                    H’Nê] – Y Khem pô ]ih hlo\ng ra\k.