VOV4.Êđê - Ho\ng Yang [uôn mrâo mrang ara\ anei hla\k bi mlih hla\m gra\p hruê hruê, klei bhia\n hla\m hruê tit a\t mâo lu klei bi mlih mơh. Lu mnuih [uôn sang [rư\ [rư\ bi mlih leh klei m^n “{ơ\ng” tit bi mlih jing “M’ak” tit, “Drông” tit ]ia\ng dưi nao hiu ]hưn dla\ng Yan Mnga ja\k siam mrâo mrang êdi. Pô ]ih klei mrâo kơ Sang mđung asa\p blu\ Việt Nam dôk jưh ti kr^ng Dap Kngư mâo klei hưn mthâo kơ du\m anôk hiu ]hưn ênguê ja\k siam êdi, ]ia\ng kơ mnuih [uôn sang lehana\n [^ng ga\p drei lo\ mâo du\m klei hro\ng ruah kơ gưl nao hiu ]hưn mơ\ng go\ sang pô.

Tây Bắc ho\ng mnga đào, mnga mận ]uh blang bo\ dliê, ênai ]^m m`ê, ênai đ^ng khèn mb^t ho\ng du\m k]ok kpiê [âo mngưi ngă kơ yan mnga Tây Bắc bi mtluk mtlak, m’ak m`ai. Nao kơ Tây Bắc wưng anei, drei srăng hlai mb^t hlăm klei [ar m’iêng h’ô ao [hư rư, klei tlao m’ak leh ana\n ală trah dlăng khăp ]ia\ng mơ\ng phung mniê êra kr^ng dlông. Drei dưi hro\ng ruah 2 anôk hiu ]hưn hlăk mâo lu mnuih khăp ]ia\ng ana\n jing Sa Pa leh ana\n [uôn pro\ng Sơn La./.

Dôk ti kwar Yu\ Dưr La\n ]ar, wa\l krah Sapa, ]ar Lào Cai dôk hga\m hla\m buit knam nga\ tluh tlui` êdi kơ phung tuê hra\m mb^t ho\ng ]ư\ dliê pro\ng siam nao hiu ]hưn ti du\m anôk ja\k j^n, hiu duah dla\ng kơ klei bhia\n hd^p mơ\ng mnuih [uôn sang djuê ana [ia\ tinei. Truh kơ Sapa, drei amâo dưi wơr b^t ôh nao đ^ Kap yuôl  ti dlông ]ư\ Fansipan, ]o\ng ]ư\ dlông h^n êdi ti kr^ng Đông Dương, nao ]hưn dla\ng du\m anôk ja\k j^n êdi mse\ si: Kr^ng la\n tlung Mường Hoa, [uôn Sín Chải, ]ư\ Hàm Rồng.. Sapa hla\m du\m hruê hnơ\ng adiê tru\n ê’a\t, drei sra\ng [un êa bi klo\ jing pliêr ti du\m adhan kyâo, rơ\k ktơ\k hla\m aguah ưm. Bohnik, du\m hruê ako\ thu\n mrâo, phung tuê dưi lo\ [uh mnga Anh đào siam s^t êdi dôk [uh blang ti dja\p anôk hla\m wa\l krah anei./.

{uôn pro\ng Sơn La, ]ar Sơn La jing anôk mâo lu alu\ wa\l knhuah gru h[uê ênuk hing ang mse\ si: Alu\ wa\l knhuah gru ala ]ar Sang mnă Sơn La, Bảo tàng ]ar Sơn La; Alu\ wa\l knhuah gru h[uê ênuk ana Mnu\t [uôn Hẹo, Văn Bia Quế Lâm Ngự Chế, Sang yang kuh mpu\ kơ mta Lê Thái Tông… Boh gơ\ [uôn pro\ng Sơn La lo\ djă pioh du\m ênhiang kdo\ mui` djuê ana, leh ana\n lu knăm m’ak mâo mă hjăn păn mơ\ng 12 djuê ana ayo\ng adei, du\m knhuah dhar kreh mse\ si kdo\ xoè, hgơr ]ing… Grăp thu\n s^t truh yan mnga, [uôn pro\ng Sơn Lan mko\ mjing klei tui ngă du\m mta knăm m’ak mâo mơ\ng đưm, mse\ si Knăm m’ak Xên Mường, Knăm m’ak Hạn Khuống, Knăm m’ak “ Yan Mnga Ban”, Knăm m’ak Sang yang kkuh mpu\ kơ Mtao Lê Thái Tông. Anei jing bruă ngă mâo klei tu\ dưn yuôm bhăn, k`ăm kriê pioh leh ana\n mđ^ lar boh tu\ dưn bruă dhar kreh du\m djuê ana [uôn pro\ng Sơn La. Nguyễn Hữu Chinh, tuê hiu ]hưn hriê mơ\ng Hà Nội hơ\k m’ak brei thâo:

“ Tal anei hriê sơnăn [uh [uôn pro\ng bi mlih lu êdi mkă ho\ng êlâo dih, êwa ang^n gưl anei jăk êdi, hriê ti anei mnuih [uôn sang jih ai tiê, m’ak m`ai leh ana\n jih jang du\m mta klei ana\n ngă kơ hmei năng hdơr êdi. Jih jang du\m alu\ wa\l knhuah gru h[uê ênuk, sơnăn anei jing alu\ wa\l knhuah gru h[uê ênuk gưl Ala ]ar, jih jang mnuih hriê ti anei [uh hơ\k m’ak s’a^ leh ana\n lăn ala êa juôr, klei mkra mđ^ mơ\ng ]ar ho\ng du\m alu\ wa\l knhuah gru ana\n jing jăk êdi”./.

Lo\ w^t kơ [uôn pro\ng phu\n Hà Nội hla\m wưng anei, drei nao ]hưn kơ Wa\l anôk h[uê ênuk Hoàng Thành Tha\ng Long, anôk dôk mko\ mjing hdra\ brua\ Tit Việt m’ak Đảng, m’ak Yan Mnga Mậu Tuất 2018. Tinei, phung tuê dưi nao dla\ng du\m mta hra\ m’ar hưn mthâo kơ Tit Nguyên Đán êbeh 100 thu\n êlâo adih mơ\ng du\m po\k rup ho\ng mdha\ mơ\ng Henri Oger lehana\n hra\ m’ar mơ\ng Sang kriê pioh Albert Kahn, ala ]ar Pra\ng; lo\ bi êdah w^t wa\l anôk nga\ yang kơ aê aduôn atâo atiêt mơ\ng mnuih Việt [ri gưl Tit, hưn mthâo kơ du\m po\k rup djuê ana: Kim Hoàng, Đông Hồ, Hàng Trống… Wa\l anôk anei a\t hưn mdah kdra\p pano hưn mthâo kơ hra\ m’ar klei bhia\n bi lông ênuk đưm lehana\n kdra\p ]u\t h’ô ênu\k mtao Lê; po\k [a\ng bha\ kơ phung tuê nao hiu ]hưn dla\ng wa\l anôk đưm đa\ nah Ngo\ Điện Kính Thiên. Mb^t ho\ng ana\n, wa\l anôk a\t mko\ mjing du\m hdra\ brua\ dhar kreh mka\p kơ phung tuê nao ]hưn dla\ng ho\ng lu klei bhia\n mâo mơ\ng đưm hla\m gưl tit mse\ si :Kna\m Ông Công, Ông Táo, mgơ\ng gơ\ng Niêu hla\m hruê tit, kna\m ]uh myơr brui mngưi mphu\n po\k yan mnga… Amai Ngô Mỹ Anh, sa ]ô nai mtô hđeh ti alu\ Hoàn Kiếm, Hàn Nội ata\t phung hđeh nao hla\p lê` lehana\n hiu ]hưn kơ hdra\ brua\ “M’ak Tit” ti Hoàng Thành Tha\ng Long, kah la] snei:

“ Kâo [uh hdra\ brua\ Tit Việt ti wa\l anôk h[uê ênuk Hoàng Thành Tha\ng Long jing ja\k j^n êdi. Kyua tinei phung anak aneh dưi nao hgu\m hla\m lu hdra\ brua\ ja\k lehana\n dưi hiu ]hưn, dla\ng du\m klei mâo jing s^t mse\ si: Đu\ng [ê` đio\, nga\ mkra po\k rup Đông Hồ. Êngao kơna\n, phung anak a\t dưi nga mkra pô mtam lu mta mnơ\ng mka\n lehana\n dưi nao ]ua\ dla\ng, hiu ]hưn”

Du\m mta bruă dhar kreh Tit pioh kơ phung hđeh êlăk jing 1 mta k`ăm mơ\ng hdră bruă Tit Việt ti [uôn pro\ng Thăng Long. Phung hđeh dưi mâo hlăp du\m mta klei hlăp ênhiang djuê ana ktu\ng klei, đ^ du\ng dai, bhir kông…., hriăm đu\ng [ê` ]ưng, hriăm ngă mkra rup ênhiang djuê ana, hriăm ngă hruh lì xì m’ak thu\n bhang mrâo. Aduôn Nguyễn Thị Yến, Anôk bruă Kriê pioh ngăn dhar kreh Thăng Long brei thâo:

“ Hdră bruă Tit pioh kơ phung hđeh êlăk ho\ng du\m mta bruă ngă rang mdah, hâo hưn kơ Tit djuê ana mơ\ng ama, aê. Hriê ti anei, phung hđeh dưi ksiêm hriăm kơ lu klei bhiăn jăk siam mơ\ng ama, aê drei hluê Tit djuê ana, hrăm mb^t hluê ngă du\m mta bruă mse\ si đu\ng [ê` ]ưng, amâo dah mkra mnga bi msiam hruê Tit leh ana\n mâo hlăp du\m mta klei hlăp ênhiang djuê ana”.

Lo\ dơ\ng hdra\ hiu ]hưn mơ\ng Dưr truh kơ Dhu\ng, Đà Nẵng dưi thâo jing “{uôn pro\ng na\ng hd^p êdi”, jing klei hro\ng ruah tluh tlui` êdi mơ\ng phung tuê hiu ]hưn hla\m lehana\n êngao ala ]ar. Đà Nẵng mâo la\n adiê mjing brei lu hang êa ks^ jak siam êdi mse\ si Nam ô, Thanh Bình, Xuân Thiều, Mỹ An, Mỹ Khê, Non Nước… Klei hing ang mơ\ng Đà Nẵng lo\ dôk ti du\m boh kban mko\ ga\n êa krông Hàn mâo lu klei ja\k êdah kdlưn êdi. Hla\m ana\n, amâo dưi wơr b^t ôh kban Rồng dưi mpu\ mni jing 10 boh kban pro\ng siam êdah kdlưn êdi tar ro\ng la\n, amâodah kban dưi bi wir tuê hnoh krông hla\m krah mlam ]ia\ng kơ ho# mran dưi ga\n êrô… Êngao kơ du\m mta mnơ\ng [ơ\ng doh ja\k, yan adiê ja\k siam, mnuih [uôn sang je\ gia\m, du\m knơ\ng nao  ]hưn s^t hriê ]hưn kơ [uôn pro\ng ja\k siam anei. Nguyễn Đức Quỳnh, K’ia\ng khua Knơ\ng brua\ Furama Đà Nẵng brei thâo:

“ Brua\ klam kơ hdra\ brua\ hiu ]hưn ênguê  mơ\ng gra\p ]ô mnuih ma\ brua\ lar bra leh hla\m gra\p go\ sang, gra\p êpul êya mnuih [uôn sang a\t mse\ mơh êpul hgu\m mâo di`u hgu\m mb^t, si be\ nga\ ]ia\ng kơ jih jang mnuih [uôn sang Đà Nẵng mâo sa knhuah dhar kreh ja\k siam mb^t ana\n ktrâo la] kơ phung tuê hiu ]hưn mâo sa knhuah nga\, blu\ tlao ti du\m anôk lu mnuih mơ\ng Đà Nẵng dưi ja\k h^n”

Dôk kbưi ho\ng wa\l krah Sài Gòn hlăm brô giăm 100 km, Vũng Tàu mâo lu kdru\n êa ks^ siam, mb^t ho\ng adiê mđiă mđao jing mta phu\n jak iêu lu phung tuê hriê ]hưn hlăm grăp wưng Tit. Drei hriê ti anei dưi hiu ]hưn hlăm kdru\n êa ks^, trah dlăng adiê tlam hlăm êa ks^. Ti Vũng Tàu mâo alu\ wa\l knhuah gru Bạch Dinh, anôk mdei msăn mơ\ng phung mtao mtu\ng leh ana\n phung khua kahan Prăng êlâo dih. Ara\ anei Bạch Dinh jing anôk kriê pioh lu mta mnơ\ng yuôm bhăn pioh kơ phung tuê hiu ]hưn dlăng, hlăm ana\n mâo phao knong đưm hing ang….. Mơ\ng Bạch Dinh, drei ăt mâo klei dưi nao tria\ng dlăng lăn mnga êa m’ak, wa\l adiê êa ks^ Vũng Tàu wưng yan mnga.

Amâo mâo du\m boh sang pro\ng dlông tal ru\ mdơ\ng bi sia\ mb^t, amâo mâo êdeh êdâo lu bi ga\n êrô nga` ba` lehana\n m]h^t m’ua\t mse\ si du\m [uôn pro\ng mka\n, kr^ng Yu\ kwar Dhu\ng nga\ tluh tlui` êdi ho\ng phung tuê hiu ]hưn kyua du\m knhuah ja\k siam mdê êdi. Kla\ klơ\ng, hlei pô tuôm hriê leh tinei sra\ng hdơr nanao ho\ng ai tiê kha\ng ]ia\ng kơ tuê mơ\ng mnuih [uôn sang, kr^ng pla mnơ\ng dhơ\ng mâo ma\ mdê hja\n, dhar kreh sang mnia ti dlông êa tluh tlui` êdi mb^t ho\ng du\m mta mnơ\ng [ơ\ng djuê ana mâo ma\ hja\n pa\n, amâo mâo anôk tal 2 dưi mse\ ôh.

Truh kơ kr^ng kwar Yu\ nao dla\ng sang mnia ti dlông êa, dla\ng klei bi blei mnia mơ\ng mnuih [uôn sang kr^ng êa, nao ]ua\ dla\ng đang boh kroh, klei lu jơr, ja\k siam mơ\ng la\n adiê kr^ng Dap mnia êa krông Cửu Long amâodah nao dla\ng du\m [uôn brua\ mâo mơ\ng đưm mse\ si nga\ mkra [ê` ke\o boh đung, [ê` tráng, hủ tiếu… s^t n^k sra\ng nga\ kơ phung tuê hiu ]hưn dla\ng [uh ja\k lehana\n kha\p êdi.

Mnuih [uôn sang dưi nao ]ua\ dla\ng Rừng Tràm Trà Sư ti An Giang, dla\ng mnga krih ti Đồng Tháp Mười, amâodah nao duah dla\ng bi mđing kơ du\m mta ]^m kôk dliê hd^p ti Bằng Lăng…  Nguyễn Minh Hiệp, mơ\ng [uôn pro\ng Hồ Chí Minh m’ak nao hiu tit ti kr^ng Yu\ kwar Dhu\ng, kah la] snei:

“ Phung hmei tinei dưi nao hiu ]hưn dla\ng du\m đang pla boh kroh. La] kluôm dưi nao mu\t hla\m đang boh sơri dla\ng ja\k êdi, lu mta boh kroh mmih sna\k. Du\m mta mnơ\ng [ơ\ng tinei mse\ si [ê` xèo, [ê` ít, hmei [ơ\ng ja\k đo\k lehana\n [uh kha\p êdi”.

H’Mrư – Y Khem pô ]ih mkra.