VOV4.Êđê - Klei rua\ bru\ ksâo jing sa mta klei rua\ ung thư hu^ hyưt snăk, kreh mâo lu êdi ho\ng amai adei mniê. Tui si êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn (WHO), ti Việt Nam, klei rua\ bru\ ksâo jing klei rua\ mâo ênoh mnuih rua\ lu êdi, lehana\n hnơ\ng ênoh truh kơ djiê lu mơh, dôk tal 3. Kha\dah mâo hâo hưn mtô mblang leh lu, [ia\dah adôk lu amai adei ka thâo săng ôh kơ mta klei rua\ anei, ngă truh kơ klei thâo [uh hnui leh, dleh hlăm klei mdrao mgu\n. Tui si phung aê mdrao thơ\ng kơ brua\ anei, ara\ anei klei rua\ bru\ ksâo tơdah thâo [uh hnưm amâo mâo hu^ hyưt ôh, hlăm ana\n ho\ng hdră siêu âm jing hdră ênưih h^n, êđăp ênang h^n, kăn liê rei lehana\n kla\ mnga] mơh thâo kral klei rua\.

Amai Triều Thị Thanh, 45 thu\n ti să Êa Mnang, kdriêk }ư\ Mgar, ]ar Dak Lak mâo klei ruă ung thư ksâo lehana\n khăt he\ 1 nah ksâo sui ho\ng anei êbeh 7 mlan. Êlâo kơnăn, leh [uh ksâo nah điâo bo\k, ruă, ruêh ti ksâo mâo klo\ khăng, [ia\dah tui si djo\ nao mkă dlăng, amai Triệu Thị Thanh lo\ ăp êa drao ti anôk bo\k ana\n hluê si klei duah la] mơ\ng du\m ]ô mnuih. Knhal tui], klei ruă amâo mâo hlao ôh, [ia\dah [rư\ hruê bo\k ruă h^n. ~u nao kơ sang êa drao ung bướu [uôn pro\ng Hồ Chí Minh klei ruă ung thư kdrê] tal 2 leh. Êdei 7 mlan mbla] mdrao, `u nao kơ Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên lo\ mkă dlăng kyua dah gru mbla] hđăp lo\ mâo 1 klo\ mkăn. Amai Triệu Thị Thanh la]: “Ruêh ti ksâo [uh bi khăng mse\ si boh mnu\, khăng lehana\n ruă. Sơnăn kâo mă êa drao ăp, leh ăp `u ktăl bo\ asei mlei, amâo mâo hlao sơnăn kâo amâo lo\ ăp ôh, sơnăn nao kơ Sài Gòn mkă dlăng. Leh mkă dlăng di`u la] klo\ bo\k kjham, bi khăt he\ mtam”.

1 ]ô mnuih mkăn, ana\n jing aduôn H’Iăm H’Wy, 60 thu\n ti [uôn Tria\, kdriêk Lak, ]ar Dak Lak. Mâo [uh 1 nah ksâo ruă mơ\ng sui leh, [ia\dah amâo bi mđing ôh, tơl truh ksâo bo\k hrah, lu đei, sơnăn kơh `u nao kơ sang êa drao ]ia\ng mkă dlăng. Aduôn H’Iăm H’Wy brei thâo: “Kâo [uh `u khăng he\, `u khăng amâo mâo ruă ôh. Bo\k mơ\ng sui leh, [ia\dah kâo amâo mâo bi mđing ôh, amâo mâo ruă ôh, sơnăn kâo amâo mâo nao mkă dlăng ôh”.

Aê mdrao chuyên khoa 1 Nguyễn Trường Thi, khua adu\ bruă Thăm dò chức năng, Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên brei thâo: jih jang mnuih mâo klei ruă ung thư ksâo hriê kơ sang êa drao mdrao mgu\n ti wưng hnui leh, digơ\ amâo mâo nao mkă dlăng, ksiêm dlăng klei ruă hluê gưl, [ia\dah s^t [uh mâo klei bi knăl mdê, tăp năng ruă bo\k ti ksâo sa wa sơnăn kơh nao mkă dlăng. M’mông anei, klei ruă ung thư nao kơ gưl tal 2, tal 3 leh. Mnuih ruă bi khăt he\ ksâo amâo dah kno\ng mdrao mgu\n ]ia\ng hd^p mda. Ara\ anei mâo lu hdră hmao [uh klei ruă ung thư ksâo mse\ si ]o\ng nao mkă dlăng ksâo, mă rup, mă rup MRI, siêu âm ksâo. Hlăm ana\n, siêu âm ksâo dưi tu\ yap jing hdră mâo klei tu\ dưn h^n. Aê mdrao Nguyễn Trường Thi brei thâo: “Siêu âm jing hdră êlưih ngă h^n lehana\n dưi hluê ngă ti du\m sang êa drao nah gu\ lehana\n ăt jing hdră hmao [uh klei ruă hnưm h^n. Mơ\ng rup siêu âm srăng tă hdră kơ phung aê mdrao lâm sàng lehana\n phung aê mdrao ti du\m adu\ mbla] mdrao klei ruă dưi thâo klă klo\ bo\k anei ti ya hnơ\ng, đ^ lar he\ amâo dah h’a^, mơ\ng ana\n mâo hdră mdrao mgu\n kơ mnuih ruă djo\ guôp h^n”.

Siêu âm ksâo jing hdră bruă ba yua sóng siêu âm ]ia\ng ksiêm dlăng ksâo, đru hmao [uh du\m klei amâo mâo jăk hlăm ksâo. Truh kơ ara\ anei, siêu âm ksâo ăt dưi tu\ yap jing hdră bruă mâo ba w^t boh tu\ dưn h^n hlăm bruă ksiêm dlăng, hmao [uh hnưm du\m klei amâo mâo jăk hlăm ksâo, boh nik gơ\ ung thư ksâo, kyua klei êđăp ênang, amâo mâo mbla], amâo mâo ruă ôh, boh tu\ dưn pral, prăk bi liê [ia\ [ia\dah hnơ\ng djo\ klă đ^ h^n. }o\ng mkă dlăng ksâo ăt jing hdră bruă mâo lu mnuih hluê ngă, [ia\dah hluê si aê mdrao chuyên khoa, hdră anei ka mâo klei mđing dlăng ôh mơ\ng grăp ]ô mnuih, sơnăn hnơ\ng klă s^t amâo mâo đ^, kyua ana\n, siêu âm ksâo jing hdră bruă mâo phung aê mdrao mtă mtăn kơ phung amai adei bi ba yua.

Ăt hluê si aê mdrao Nguyễn Trường Thi, êngao kơ du\m mta klei tu\ jăk mrâo hâo hưn, sơnăn siêu âm ksâo lo\ jing hdră ngă êlưih h^n, wa\t hlăm Sang êa drao nah gu\ ăt dưi ngă mơh, klei anei srăng đru hmao [uh hnưm ênoh mnuih mâo klei ruă ung thư ksâo hlăm êpul êya, boh nik gơ\ ti du\m kr^ng taih kbưi, ti du\m anôk phung mniê adôk k[ah klei thâo kơ klei ruă anei. Aê mdrao Nguyễn Trường Thi mtă mtăn: “Ung thư ksâo khăng mâo ho\ng djăp thu\n. Phung mniê hlăk [a\ k’kiêng, phung mniê amâo lo\ [uh m’iêng lehana\n jih jang phung mniê mâo klei bi êdah mdê mdô, đăo đing sơnăn bi nao ksiêm dlăng. Tơdah wưng ksiêm dlăng, hluê si klei mtă mtăn hlăm brô 6 mlan truh kơ 1 thu\n bi ksiêm dlăng 1 blư\. Klă s^t, ênoh prăk 1 blư\ siêu âm ksâo mâo Bảo hiểm mdrao mgu\n gơ\ êlưih mơh, kno\ng hlăm brô 39 êbâo prăk năng ai knu\k kna tla leh amâo dah siêu âm ti êngao kno\ng hlăm brô 80 êbâo prăk drei dưi siêu âm yơh”.

Hmao [uh klei ruă ti gưl tal êlâo dưi dlăng jing klei yuôm bhăn hlăm bruă mdrao klei ruă ung thư ksâo, ho\ng hnơ\ng hd^p mơ\ng 5 thu\n kơ dlông truh 90%. Kyua ana\n, phung aê mdrao mtă mtăn phung mniê hlăk thu\n [a\ k’kiêng anak (mơ\ng 15 – 44 thu\n) bi nao mkă dlăng, ksiêm dlăng klei ruă ung thư hluê gưl, êlưih h^n lehana\n ba w^t boh tu\ dưn h^n jing siêu âm ksâo, boh nik gơ\ phung mniê êbeh 30 thu\n, hlăm go\ êsei mâo am^ amâo dah amai mâo klei ruă ung thư ksâo. Tơdah mâo klei bi êdah mdê ti ksâo mse\ ai khăng ruă ksâo, ksâo pro\ng h^n mkă ho\ng aguah tlam, mâo klo\ bo\k ti ksâo, bo\k buôr ti gu\ păl ak, bi mlih kl^t ju\m kuôp ksâo, sơnăn drei nao mkă dlăng ti du\m sang êa drao dưi mkă dlăng lehana\n hmao mdrao mgu\n klei ruă./.