VOV4.Êđê - Klei rua\ [le\ êrah hla\m êlan tian prô] jing klei rua\ êrah kbia\ mơ\ng êlan arua\t mu\t hla\m êlan tian prô] lehana\n dưi bi kbia\ kơ ta] hluê ho\ng klei [le\ o#, nao eh ju\ amâo dah nao m’iêk kbia\ êrah. Klei anei kha\ng mâo ti mnuih kreh rua\ êhu\ng mse\ si êka hla\m êhu\ng, ung thư êhu\ng, rua\ tiê, amâo dah mâo lu ti mnuih kreh mna\m kpiê asei. Klei rua\ anei tơdah amâo hmao dưi do\ng mdrao hu^ sra\ng nga\ truh klei amâo mâo dja\p êrah ktro\, đa đa hlo\ng truh kơ djiê.

Bế Văn Long ti să Nam Dong, kdriêk }ư\ Jut, ]ar Dak Nông mâo klei ruă khăng tiê 10 thu\n leh. Mta phu\n kyua `u mnăm kpiê lu đei, mâo klei bi êdah ră ra` kpiê. Sui ho\ng anei du\m hruê, Bế Văn Long, o# kbiă lu êrah. Leh nao đih kơ sang êa drao mdrao mjê] leh ana\n mtrang dlăng klei ruă hlăm prô] êhu\ng, phung aê mdrao [uh hlăm êhu\ng `u mâo lu êrah, mb^t ana\n arua\t êrah ada\t đo\k k[uă, m]ah he\. Ho\ng klei mâo mse\ djuê ana\n, phung aê mdrao bi mbla], hj^t he\ anôk m]ah ana\n. Mb^t ana\n, `u dôk mdrao ti sang êa drao sui hruê ]ia\ng ktuê dlăng klei ruă.

Ăt jing ră ra` kpiê sui thu\n, anei jing gưl tal 4 Trần Văn Lanh ti să Êa Bhôk, kdriêk }ư\ Kui`, ]ar Dak Lak nao đih kơ sang êa drao kyua kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng, o# kbiă êrah leh mnăm kpiê. ~u dưi mtrang dlăng mjê] klei ruă leh ana\n [uh k[uă arua\t êrah. Hluê si go\ êsei Trần Văn Lanh, khă gơ\ thâo klă kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng kyua mnăm kpiê, leh du\m gưl mdrao mgu\n êlâo kơnăn, kno\ng êdei 2, 3 hruê kbiă yơh mơ\ng sang êa drao w^t kơ sang Trần Văn Lanh lo\ dơ\ng mnăm kpiê. Phan Thị Lâm, mo# Trần Văn Lanh yăl dliê: “Ti sang `u [le\ o#, o# kluh êrah lu êdi. Anei jing gưl tal 4 ba hriê kơ sang êa drao mdrao mjê]. Thu\n anei asei mlei `u awa\t h^n mkă ho\ng đar thu\n, klei ruă ăt kjham h^n mkă ho\ng du\m gưl êlâo dih. ~u mâo klei ruă, [ia\dah ăt mnăm kpiê mơh, mnăm [ia\ đui] [ia\ dah mnăm grăp hruê”.

Hluê si aê mdrao chuyên khoa 2 Phạm Phú Anh – k’iăng khua adu\ bruă mdrao klei ruă hlăm lam asei mlei, Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên, yap hlăm 1 hruê adu\ bruă tu\ jum mơ\ng 3 – 4 ]ô mnuih bi [le\ êrah hlăm prô] êhu\ng, boh nik gơ\ hlăm du\m hruê knăm m’ak tit, ênoh mnuih ruă nao ba đih kơ sang êa drao lu h^n. Mâo lu mta phu\n ngă kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng, [ia\dah phu\n agha tal êâo jing k[uă arua\t êrah ada\t đo\k amâodah kuôp êhu\ng kyua klei ruă khăng tiê gưl knhal tui] leh ana\n êka êhu\ng prô] khua. Mb^t ana\n, mâo lu mnuih kyua mnăm kpiê, [iêr lu đei, phung êkei jing lu h^n. Aê mdrao chuyên khoa 2 Phạm Phú Anh brei thâo: “Pô mnăm kpiê [iêr lu ngă [le\ o# lu êlâo kơnăn, êdei kơ ana\n pô ruă o# kbiă êrah. Klei anei kyua t^ anôk mko\ êhu\ng leh ana\n ada\t đo\k”.

Klei bi êdah mơ\ng klei kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng êlưih thâo kral. Klei bi êdah khăng tuôm lu êdi ana\n jing o# kbiă êrah, khăng tuôm ho\ng phung mâo klei ruă êhu\ng prô] khua. Bi tơdah kbiă êrah kyua kbuă arua\t êrah, sơnăn khăng kluh lu êrah, gơ\ kjham leh, leh ana\n ênoh djiê lu. Klei bi êdah tal 2, ana\n jing nao eh m’iêk eh ju\ amâodah kbiă êrah năng ai kyua k[uă m]ah arua\t êrah. Hluê si aê mdrao Phạm Phú Anh, lu mnuih ruă kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng, s^t nao eh m’iêk digơ\ amâo bi mđing ôh, sơnăn lui sui srăng ngă k[ah êrah, nao đih kơ sang êa drao hlăm klei ruă ko\, m’măt ală, w^r ko\.

Kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng tơdah amâo hmao mdrao mgu\n srăng lo\ truh lu klei ruă mkăn mse\ si k[ah êrah kjham, ngă truh kơ djiê. Klei hu^ hyưt tal 2 ana\n jing hluh êhu\ng. Ho\ng phung mâo klei ruă khăng tiê, klei kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng kjham h^n, ênoh djiê đ^ h^n.

}ia\ng răng mgang klei ruă kbiă êrah hlăm prô] êhu\ng tui hluê si mta phu\n ba klei ruă.  Aê mdrao Phạm Phú Anh ktrâo la]:“Ho\ng du\m phung mâo klei ruă khăng tiê, hdră răng mgang klei ruă jing yuôm bhăn h^n. Si tô hmô ti Việt Nam, klei ruă khăng tiê lu êdi kyua mnăm kpiê lu đei amâodah mâo klei ruă tiê B, C, sơnăn bi lui yơh mnăm kpiê, ana\n jing hdră răng mgang klei ruă lă lar. Bi ho\ng mnuih mâo klei ruă tiê B, sơnăn mâo leh vắc xin mgang klei ruă, drei dưi răng mgang klei ruă ho\ng hdră tlo\ mgang”.

Êngao kơ năn, klei ruă êhu\ng, prô] khua khăng mâo ho\ng du\m ]ô mnuih mâo klei juăt mưng ]o\ng pô blei mnăm êa drao mdrao klei ruă [ia\dah amâo mâo klei ktrâo la] mơ\ng aê mdrao ôh, boh nik gơ\ phung mâo klei ruă arua\t ariêng, atu\t klang. Anei jing êpul êa drao amâo dưi ba yua pliă plia ôh. Kyua ana\n, asa\p mtă mtăn mơ\ng phung aê mdrao khut khat amâo dưi ]o\ng pô duah blei yua êa drao. Tơdah mâo klei ruă bi nao mkă dlăng ti du\m sang êa drao mâo klei đăo knang ]ia\ng phung knuă druh mdrao mgu\n ktrâo la] lehana\n mâo hdră mdrao mgu\n djo\ guôp. Hlăm klei hd^p mda aguah tlam mhro\ [ia\ klei mnăm kpiê, amâo mâo dju\p hat ôh, [ơ\ng lu djam mtam, boh kroh./.