VOV4.Êđê –Mơ\ng du\m êbâo thu\n êlâo leh, ti kr^ng La\n dap kngư mâo lehana\n dôk kriê pioh sa kdra\p tông ja\k siam êdi, ana\n jing ]ing boh tâo, du\m djuê ana La\n dap kngư pia anei jing Goong lu\. Ênai kwang mơ\ng ]ing anei kdra\m k’ah mse\ si ênai ]ư\ dliê, đa đa djo\ mmông hmư\ mse\ si ênai êa đoh. Ênai kwang mơ\ng ]ing boh tâo anei bi hrô kơ sa klei ya\l dliê êjai mmông m’ak, mmông ênguôt hla\m klei hd^p mơ\ng mnuih [uôn sang kr^ng anei.

Thu\n 1949, phung mkra êlan [uh ti Ndut Liêng Krak, ]ar Dak lak, kr^ng Lăn dap Kngư sa r^ng 11 klo\ boh tâo uê dưi krah mkra kyua kngan mnuih, mâo hnơ\ng mơ\ng pro\ng truh kơ điêt.

 Goerges Condominas, sa ]ô ngă bruă ksiêm hriăm kơ mnơ\ng đưm mnuih Prăng mă bruă ti Anôk bruă Viễn Đông Bác Cổ ba du\m boh tâo anei kơ Paris ksiêm hriăm bi mklă `u amâo mse\ ho\ng sa mta mnơ\ng tông mkăn mơ\ng phung kreh knhâo tuôm thâo ôh. Ara\ anei, r^ng ]ing boh tâo anei dưi rang mdah ti Sang kriê pioh Anak mnuih ti Paris, ala ]ar Prăng. Mơ\ng năn truh ara\ anei, phung ksiêm hriăm, hiu duah kơ ]ing boh tâo [uh leh hlăm brô 200 klo\ ]ing boh tâo ti du\m ]ar kr^ng Dhu\ng Lăn Dap Kngư, grăp r^ng ]ing anei mâo mơ\ng 3- 15 boh.

                                 }ing boh tâo lăn Dap kngư

{ia\ dah hing ang jing du\m r^ng ]ing Khánh Sơn, r^ng ]ing Bắc Ái, r^ng ]ing Tuy An, r^ng ]ing Bình Đa (pia hluê si anôk thâo [uh). Mơ\ng du\m mta r^ng ]ing thâo [uh ti anôk mnơ\ng đưm Bình Đa, phung kreh knhâo brei thâo du\m boh tâo ]ia\ng ngă ]ing anei mâo boh sui hlăm brô 3000 thu\n. Phung ksiêm hriăm leh kuai mă leh ana\n ktuê dlăng ti ]o\ng ]ư\ Dốc Gạo, ti să Tô Hạp, kdriêk Khánh Sơn thâo [uh leh lu gru bi knăl bi êdah phung đưm mkra mjing r^ng ]ing boh tâo ti nei leh ana\n phung djuê ana Raglai jing phung mkra mjing du\m r^ng ]ing boh tâo.

 Phạm Thanh Bình – knuă druh Sang kriê pioh kdrăp mnơ\ng ]ar Khánh Hoà brei thâo:

“Phung ksiêm hriăm kơ mnơ\ng mnơ\ng đưm brei thâo anei jing sa anôk mkra mjing ]ing boh tâo pro\ng mơ\ng mnuih đưm, kyua ara\ng amâo djo\ kno\ng thâo [uh du\m klo\ boh tâo dôk hrông ôh, [ia\ dah lo\ [uh boh tâo krah leh, hru boh tâo hlăm hdră phung krah mkra mjing ăt adôk mâo ti năn. Phung ksiêm hriăm la] anei jing anôk mphu\n mkra mjing du\m r^ng ]ing boh tâo.

 Kyua thâo kưt mui` leh ana\n mbruă, du\m djuê ana kr^ng Lăn Dap Kngư mkra mjing r^ng ]ing boh tâo đưm dih bi êdah klei sia\ suôr mơ\ng anak mnuih ho\ng lăn ala êa juôr. Du\m boh tâo yua pioh ngă ]ing boh tâo pia jing boh tâo êkă, boh tâo klang, dưi krah bi msiam. Du\m ]ing boh tâo mâo boh dlông, đu\t, kpal, êpih mdê mdê ]ia\ng dưi mâo du\m ênai m`ê kwang, đrê`, ê ưng s^t tông. R^ng ]ing đưm adih mâo mnuih [uôn sang yua tăm ]^m, pruh hlô mnơ\ng kriê mgang yan boh mnga leh ana\n êdei kơ nei pioh yua hlăm klei hd^p dhar kreh êpul êya.

Phung đưm  la] ênai ]ing boh tâo mse\ si sa kdrăp ]ia\ng bi mguôp phung dôk hd^p ho\ng phung djiê, plah wah anak mnuih ho\ng lăn ala, yang adiê, plah wah mmông ara\ anei ho\ng hruê mmông êgao leh. Ho\ng klei m^n yuôm bhăn snăn, r^ng ]ing boh tâo jing sa mta pioh tông mâo ma\ hjăn păn dưi ba tông hlăm du\m knăm mơak mse\ si: Knăm huă êsei mrâo, knăm [ơ\ng kbao, mnăm kpiê ]eh… R^ng ]ing mse\ si bi êdah ai tiê klei m^n mơ\ng mnuih Lăn Dap Kngư. Grăp ênai ]ing boh tâo, mnuih hmư\ mse\ si thâo mnuih Lăn Dap Kngư mơ^t klei m^n, ai tiê pô hlăm boh tâo, ênai ]ing boh tâo mse\ si ênai kwang mơ\ng đưm adih.

 Du\m thu\n giăm anei phung ksiêm hriăm tui duah ]ing boh tâo lo\ dơ\ng thâo [uh lu r^ng ]ing boh tâo mdê hjăn mkăn. Êdah kdlưn mse\ si r^ng ]ing ti Wa\l hiu ]hưn ênguê Yang Bay, ]ar Khánh Hoá. Phạm Quốc Tuấn, knuă druh kriê dlăng wa\l hiu ]hưn ênguê anei, brei thâo:

“Ti kr^ng anei êlâo dih đ^ kyar mơ\ng dhar kreh djuê ana, hlăm ana\n 90 kdrê] êtuh ênoh mnuih jing djuê ana Raglai, snăn r^ng ]ing boh tâo mâo mơ\ng ênuk aduôn aê leh ana\n jing sa hlăm du\m kdrăp tông  mâo ma\ hjăn ti Việt Nam. Boh nik r^ng ]ing boh tâo ti nei mâo lu phung tuê ênguê khăp dlăng, hmư\.

 Klei jăk êdi jing r^ng ]ing anei mâo lu boh ho\ng ênai m`ê mdê mdê dưi tông bi êdah du\m ênhiang mơ\ng đưm truh kơ ara\ anei, tông wa\t ênhiang ala ta] êngao.

 Grăp hruê r^ng ]ing anei mâo ênai m`ê ngă kơ lu phung tuê ênguê bi kngăr. Natalia, sa ]ô tuê mnuih Nga hriê ti wa\l hiu ]hưn ênguê Yang Bay, la] snei:

“Kâo khăp snăk kơ r^ng ]ing boh tâo mơ\ng di ih. Kâo tuôm nao leh ti lu anôk [ia\ dah anei jing gưl tal êlâo kâo tuôm hmư\ mta tông mdê hjăn. S^t ara\ng tông ]ing hluê nhiang ala ]ar Nga hmei khăng mưng hmư\, snăn hmei [uh Việt Nam leh ana\n ala ]ar Nga amâo lo\ kbưi ôh. Ênai kwang mơ\ng r^ng ]ing boh tâo ba drei je\ giăm h^n.”

Găn leh du\m êbâo thu\n, khă gơ\ ba yua leh kdrăp tông mse\ si ]ing ]har, [ia\ dah mnuih Lăn Dap Kngư la] ăt dôk kriê pioh du\m r^ng ]ing boh tâo đưm. Klei thâo tông ]ing boh tâo đưm ăt dưi kriê pioh mơ\ng lu gưl ênuk mse\ si lo\ ]uê knhuah gru dhar kreh djuê ana. Ara\ anei, ]ing boh Lăn Dap Kngư mâo UNESCO dưm hlăm ana\n du\m mta kdrăp tông ayu\ mdê hjăn hlăm Dhar kreh ]ing ]har Lăn Dap Kngư, mnơ\ng yuôm amâo êdah klă mơ\ng anak mnuih.

H’Zawut pô ]ih hlo\ng răk