VOV4.Êđê - Hla\k hla\m krah yan hjan, mb^t ho\ng ana\n jing klei amâo mâo mđing uê` hla\m hdra\ brua\ mgang kdơ\ng, kyua ana\n klei rua\ êngoh bi [le\ êrah hla\k đ^ tưp lar pral ti ]ar Dak Lak. Knơ\ng brua\ djo\ tuôm alu\ wa\l hla\k bi mđ^ ktang hdra\ brua\ hâo hưn mtô mblang leh ana\n ba yua du\m hdra\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\.

            Sang Võ Đình Chuẩn ti wa\l krah Quảng Phú, kdriêk }ư\ Mgar, ]ar Dak Lak dôk hgăm khiăp hlăm krah đang kphê, djiêu gah kyâo mtâo bi k’ip k’ap, djiêu gah sang mâo lu thu\ng tônô, abu\ mgơ\ng êa dưm mdơ\ng mgăn. Hlăm lu abu\ mgơ\ng êa, hluăt lo\k k]e\ mđai lêc\ lar jing êpul, [ia\, hlăm klei bi m^n mơ\ng Võ Đình Chuẩn ana\n jing klei dleh dưi tlaih:

            “ Đang war bi k’ip k’ap gơ\ mâo kê] [loh yơh. Si thâo lo\ mngă, amâo djo\ ôh pô krih êa drao kluôm jih đang war pro\ng pr^n anei pô dưi mkhư\ jih kê] [loh, dưi mdjiê jih hluăt lo\k. Ara\ anei sang nah anei, sang nah dih mâo hluăt lo\k `u srăng phiơr hiu”.

            Lê Văn Duyên, Khua anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk }ư\ Mgar brei thâo: du\m mlan êgao, alu\ wa\l mâo n’nao du\m ]ô mnuih êngoh bi [le\ êrah, ênoh mnuih êngoh đ^ 2 bliư\ mkă ho\ng wưng anei thu\n dih. Anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk ba nao leh mnuih nga\ brua\ nao krih êa drao bi mdjiê kê] [loh, mbha hră điêt, mko\ mjing klei mtô mblang ]ia\ng kơ mnuih thâo săng phu\n agha ba klei ruă êngoh bi [le\ êrah leh ana\n hdră kdơ\ng mgang, [ia\, mnuih [uôn sang ăt ngă ngơi mang amâo mâo bi mđing ôh hlăm bruă anei:

            “ Klei thâo săng mơ\ng mnuih [uôn sang hlăm bruă kriê dlăng klei suaih pral kơ asei mlei, go\ sang leh ana\n êpul êya adôk êdu awa\t, mơ\ng bruă ksiêm dlăng, ktuê hluê dlăng, s’năn [uh du\m alu\ wa\l mnuih [uôn sang dôk ti wa\l krah Quảng Phú ăt kno\ng ]o\ng ngă ma\ ti mdê go\ êsei, bi bruă bi mdoh kluôm tru\n ngă mđrăm mb^t s’năn ka dưi ngă ôh”.

            Bi ti [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột, mâo giăm 630 ]ô mnuih êngoh bi [le\ êrah, hlăm ana\n mâo 121 ]ô mnuih djo\ kman. {ia\, anei kno\ng klei t^ng yap ti du\m sang êa drao, ka yap ôh ênoh mnuih êngoh bi [le\ êrah dôk mdrao mgu\n ti du\m anôk mdrao mgu\n êngao knu\k kna leh ana\n dôk mdrao ti sang. Aê mdrao Đặng Ngọc Sơn, Khua adu\ bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp, Anôk bruă mdrao mgu\n [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột brei thâo: thu\n anei klei ruă êngoh bi [le\ êrah đ^ lar ti 21 să phường hlăm alu\ wa\l [uôn pro\ng. Klei ]ia\ng la] êdi ana\n jing ara\ anei adôk amâo djo\ [ia\ ôh mnuih [uôn sang dlăng bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi [le\ êrah jing bruă ngă hjăn mơ\ng knơ\ng brua\ mdrao mgu\n. Anei ăt jing phu\n agha ngă kơ klei ruă êngoh bi [le\ êrah đ^ tưp lar leh ana\n sui h^n:

            “ Klei thâo [uh, săng mơ\ng mnuih [uôn sang mơ\ng sui dih bi m^n s’nei; s^t djo\ klei ruă bi krih êa drao yơh, ka mâo ôh klei m^n bi mdjiê mtui] du\m hruh hluăt lo\k hlăm du\m go\ sang. Mrâo anei, anôk bruă mdrao mgu\n leh ana\n [uôn pro\ng mko\ mjing lu gưl mtô mblang brei bi mdjiê hluăt lo\k, [ia\, ênoh hluê nga\ mơ\ng go\ sang leh ana\n lu mnuih [uôn sang ka thâo [uh săng ôh kơ klei ana\n. Păt dah leh pô đue# w^t, hruê kăm êdei lo\ nao, s’năn amâo lo\ hluê ngă ôh leh ana\n ăt [uh adôk mâo hluăt lo\k. Kâo ăt nao leh ana\n [uh mâo 10 – 20% ênoh mnuih [uôn sang amâo mâo c\ia\ng bi hgu\m, đađa kđăl [a\ng bhă nao ngă bruă, bi đađa amâo mâo po\k ôh [a\ng bhă ]ia\ng krih êa drao khă gơ\ dôk kơ sang”.

            Hluê si klei t^ng yap mơ\ng Anôk bruă răng mgang klei ruă tưp ]ar Dak Lak, ara\ anei, jih jang du\m kdriêk, [uôn pro\ng mơ\ng ]ar Dak Lak mâo leh s’a\i mnuih djo\ klei ruă êngoh bi [le\ êrah, ho\ng êbeh 1 êbâo 500 ]ô mnuih djo\ klei ruă. Anôk bruă răng mgang klei ruă tưp ]ar Dak Lak t^ng knăl, klei ruă êngoh bi m[le\ êrah lo\ dơ\ng đ^, kyua adiê hjan lu, hnơ\ng h’ăp đ^, mjing klei găl êlưih kơ kê] [loh k]e\ mđai, hluăt lo\k [rư\ hruê [rư\ đ^ lêc\ lar, jing phu\n agha ba truh klei ruă êngoh bi [le\ êrah.

       Mnuih [uôn sang drei c\ia\ng bi mâo du\m hdră răng mgang, djăp gưl brua\ sang ]ư\ êa alu\ wa\l, lehana\n dhar brua\ êa drao gu\n yua brua\ klam srăng ngă hlăm brua\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ tưp ara\ anei? Pô ]ih mkra kdrê] anei mâo leh klei bi blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Phạm Văn Lào, Khua anôk brua\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ tưp ]ar Daklak.

       - Ơ Aê mdrao Phạm Văn Lào, mse\ si hmei bi êdah leh, klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah ăt ka [uh klei bi knăl hro\ ôh, snăn si klei kla\ nik ara\ anei, du\m ênoh mnuih rua\ ara\ anei hlăm ]ar, lehana\n klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah anei si `u hlăk đ^ lar?

          . Aê mdrao Phạm Văn Lào: Drei dưi la] truh kơ ara\ anei, klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah hlăm ]ar drei ăt dôk ti hnơ\ng lu, ênoh mnuih rua\ t^ng truh kơ tlam mbruê hlăm kluôm ]ar jing 1.509 ]ô mnuih rua\, lu jing ti kdriêk }ư\ Mgar lehana\n [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ara\ anei lo\ mâo leh wa\t hlăm wa\l krah {uôn Hô, lehana\n kdriêk Mdrak, [uh jing ara\ anei, klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah hlăk đ^ h^n, tơdah drei amâo mâo mghaih msir bi jih, srăng đ^ jing klei rua\ tưp pro\ng.

      -  Ya ngă thu\n anei klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah lo\ dơ\ng bluh đ^ pro\ng?

         . Aê mdrao Phạm Văn Lào: Anei jing sa mta klei rua\ tưp, kreh mâo nanao, `u mâo ti Việt Nam mơ\ng hlăk thu\n 1960, dlông ro\ng lăn mâo mơ\ng sui leh, drei dôk hlăm kr^ng kreh mâo klei rua\ anei yơh, jing dôk hlăm alu\ wa\l kr^ng hlơr, lehana\n Ngo\ Dhu\ng Châu Á, lehana\n kr^ng wa\l Châu Á Thái Bình Dương jing dôk hlăm kr^ng kreh mâo klei rua\ anei yơh. Snăn ara\ anei dlông ro\ng lăn amâo mâo djo\ hjăn drei ôh mâo mta klei rua\ anei, [ia\dah du\m ala ]ar riêng gah drei mse\ si: Malaisia lehana\n Singapor, Lao, Campuchia lehana\n du\m ala ]ar mkăn mấo sơăi klei rua\ anei, drei kăn tlaih lei mơ\ng klei anei, ana\n jing tal êlâo, tal dua le\ kyua hnơ\ng h’uh hlăm thu\n anei đ^ h^n, snăn djăp mta klei rua\ tưp kbia\ hriê mơ\ng du\m mta mnơ\ng hd^p hla\m kr^ng hlơr srăng đ^ lar mơh, tal 3, jing drei [uh thu\n anei klei hl^m hjan dleh t^ng knăl mơh, yan hjan, amâo mâo jăk lu ôh hjan, [ia\dah hjan hlăm djăp anôk, lehana\n pătdah hjan amâo lo\ djo\ ho\ng klei bhiăn hjan yăng đar ôh kbia\ hriê mơ\ng klei bi mlih yăn adiê, klei anei mơh jing klei dleh kơ drei hlăm brua\ răng mgang klei rua\ tưp.

      -  Snăn Dhar brua\ răng mgang klei rua\ tưp, si hdră mâo leh hlăm brua\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ tưp?

       . Aê mdrao Phạm Văn Lào: Kơ brua\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah ara\ anei, êlâo h^n thu\n anei drei ngă ho\ng jih ai tiê, dhar brua\ êa drao gu\n hrăm mb^t ho\ng djăp hdră, lehana\n k]e\ kơ djăp gưl brua\ sang ]ư\ êa du\m gưl, boh nik hlăm du\m anôk phu\n mâo klei rua\ tưp anei mse\ si ti {uôn Ama Thuôt, }ư\ Mgar brua\ nao bi mdjiê hlua\t lo\k, bi mdoh wa\l hd^p mda ]ia\ng bi hro\ ênoh mnuih rua\ lehana\n djiê mơ\ng klei rua\ anei, mâo ngă leh ho\ng jih ai tiê, kha\dah drei mâo leh đa đa mnuih djiê kyua klei rua\ anei, [ia\dah leh kơ năn ma\ klei hriăm, lo\ mđ^ h^n brua\ pô mdrao mgu\n, lehana\n djăp brua\ krih êa drao mdjiê kê] [loh ho\ng klei ktang.

      - Mse\ si Aê mdrao mrâo la], snăn sa hlăm du\m mta phu\n klei rua\ tưp đ^ lar kyua mnuih [uôn sang k[ah klei thâo săng, snăn mơ\ng leh klei ksiêm dlăng lehana\n klei mtru\t mjhar hlăm mnuih [uôn sang, snăn si ih [uh klei mnuih [uôn sang thâo săng hlăm wưng klei rua\ tưp bluh đ^ ktang thu\n anei?

       . Aê mdrao Phạm Văn Lào: Mse\ si hmei la] leh adôk mâo lu anôk mnuih [uôn sang amâo mâo klei uê` ôh, ksiêm êlam h^n kbia\ hriê mơ\ng klei mưng hd^p hlăm mnuih [uôn sang, lehana\n kơ klei răng mgang ho\ng klei rua\ anei, mnuih [uôn sang bi êdah la] klei rua\ anei jing sa mta klei rua\ hu^ hyưt mơh, lehana\n ăt sa ai mơh ho\ng du\m dhar brua\, lehana\n du\m gưl brua\ sang ]ư\ êa, [ia\dah leh nao s^t h^n hlăm brua\ răng mgang, si srăng ngă ]ia\ng đam mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ôh, snăn mnuih [uôn sang ăt adôk mtu\k mtu\l, tôhmô hlăm [uôn pro\ng, anôk lu mnuih hd^p klei kơ abu\ mnga, to\ mnga, khơ\ng mgơ\ng êa hjan jing lu snăn, [ia\dah mâo lu mnuih amâo mâo mđing ôh kơ anôk kê] [loh mboh ana\n, amâo mâo bi duah dui` hwiê he\ ôh lu to\ giêt kdơ\ng êa jing anôk kơ kê] [loh đ^ lar. Tui si kâo [uh klei thâo pia\t êmiêt bi mdoh hlăm wa\l pưk sang pô ka jing klei bhiăn hd^p ôh, Kâo [uh klei tuh nanao jih êa hlăm du\m to\ mnga, abu\ mnga anôk anei mnuih [uôn sang ka jăk mđing đei ôh, kyuadah amâo mâo djo\ kno\ng bi mdoh djah djâo, [ur kyâo, [ia\dah mđing kơ anôk kê] [loh hd^p mboh ana\n yơh jing anôk tal êlâo bi mjih klei rua\ êngoh bi [le\ êrah brei drei bi mđing he\.

      - La] jăk kơ Aê mdrao mâo leh klei bi blu\ hra\m tu\ dưn anei!

                              H’Nga; Y-Khem pô ]ih mkra, răk dlăng.