VOV4.Êđê - Mnuih [uôn sang Bahnar mâo klei m^n snei, sa ]ô hđeh mrâo kkiêng [ia\dah ka bi ana\n ôh, sna\n ka dưi yap jing anak mnuih ôh. Kyua ana\n “Ana\n iêu” lehana\n brua\ Bi ana\n jing klei yuôm bha\n êdi, đru kơ hđeh ana\n kla\ s^t jing mnuih hla\m go\ sang, hla\m ga\p djuê lehana\n êpul êya [uôn sang. {ia\dah mdê ho\ng du\m djuê ana [ia\ mka\n ti kr^ng Dap Kngư, mơ\ng đưm đa\ adih, mnuih [uôn sang Bahnar amâo mâo djuê ôh. Kyua ana\n, brua\ bi ana\n kơ phung hđeh si sra\ng nga\ ]ia\ng bi êdah klei mje\ gia\m sia\ suôr ho\ng djuê ga\p, djuê ana jing sa brua\ dưi bi mpu\ êdi.

Tui si klei bhiăn, grăp boh djuê hlăm mnuih Bahnar kreh bi ana\n anak ]ô hluê boh pia tal êlâo lehana\n nanao djuê ana\n gưl êdei. Mb^t ho\ng klei bi ana\n ma\ boh pia tal êlâo ako\ ana\n, mnuih Bahnar lo\ kreh bi ana\n hluê klei bi knăl êjai kkiêng anak, amâodah bi ana\n hluê ho\ng anôk kkiêng, klei jing, thâodah jhat rup, amâodah ya mta klei êpei [uh… {ia\dah điêt đuôt amâo mâo dưi bi ana\n ôh kơ hđeh êjai am^ ka kkiêng. Leh kkiêng, go\ sang ăt ka ruât bi ana\n mơh. Dôk guôn hđeh luh msa\t êlâo, mmông ana\n ngă klei [hur knga bi ana\n kơ anak.

Hlăm klei bi ana\n, go\ sang lehana\n mnuih hlăm găp djuê ăt bi trông, bi tu\ ư kơ ana\n bi ana\n, lehana\n hưn ho\ng [uê mjâo ngă knăm [hur knga ngă yang kơ ana\n, lehana\n hưn mthâo mâo mnuih mrâo hlăm găp djuê, yang [uôn. Aduôn Yao, ti [uôn Piơm, wa\l krah Đăk Đoa, kdriêk Đăk Đoa, ]ar Gialai, brei thâo:

“ Hđeh mrâo kkiêng leh lu msăt, snăn ngă klei [hur knga, iêu [uê mjâo ngă yang bi ana\n. Bi tu\ ư ruah ana\n êlâo snăn kơh ngă yang, êjai ngă yang hlo\ng dah iêu ana\n mrâo bi ana\n kơ hđeh, ]ia\ng kơ yang adiê đru mgang, mâo klei suaih pral, kreh kriăng, êđăp ênang tơl jih klei hd^p. Rue# knăm ngă yang, jih jang mnuih bi hua\ [ơ\ng, bi hơê] hmưi, mơak kơ hđeh mrâo bi ana\n”.

Kyua amâo mâo djuê, mnuih Bahnar kreh bi ana\n kơ hđeh hluê boh pia\ tal êlâo ana\n aê aduôn, am^ ama… ]ia\ng thâo bi kral djuê găp. Klei bi ana\n kơ hđeh amâo mâo ]oh ]ua\n bi ana\n hluê t^ng kơ am^ ôh, [ia\dah ăt dưi hluê kơ jih dua t^ng am^ ama. Hlăm klei m^n mnuih [uôn sang, jih dua nah găp djuê hrăm mb^t bi dlăng kriê rông ba hđeh điêt, jih dua nah bi khăp, bi mpu\ sơăi.

Kyuana\n, klei bi ana\n kơ hđeh dưi ruah mơ\ng ana\n sa ]ô mnuih hlăm dua găp djuê, jih jang [uh jing jăk h^n, jia\ giăm h^n, amâodah hmăng hmưi kơ anak điêt mbrua\ knhăk, jing mnuih tu\ dưn. Aê Su\k, mnuih thâo kđi mnuih Bahnar, brei thâo:

“ Mnuih Bahnar kreh bi ana\n kơ hđeh hluê boh pia ana\n mơ\ng aê aduôn am^ ama yơh jing lu h^n, lehana\n mnuih mkăn hmư\ lehana\n [uh mơ\ng boh pia ana\n thâo mtam ana\n jing djuê găp… Mse\ si ama mâo ana\n ho\ng boh hra\ D tal êlâo, snăn ayo\ng adei, jih jang găp djuê ăt mâo ana\n mơ\ng boh hra\ D ana\n s’ăi mơh. Mơ\ng ênuk aê aduôn đưm hlo\ng truh kơ ]ô anak ara\ anei ăt mse\ amâo mâo mlih ôh… Kyuadah hlăm [uôn đơ mnuih mâo ana\n mơ\ng boh hra\ D, snăn păt ]ia\ng ênu\m 90% jing ayo\ng adei, găp djuê sang ana\n s’ăi”.

Klei bi ana\n kơ hđeh hluê boh pia tal êlâo hlăm mnuih Bahnar amâo mâo guôn mâo klei thâo săng si ]ia\ng pia klei ana\n ôh, kno\ng kha\ bi mse\ boh hra\ tal êlâo ana\n đu]. Êngao ana\n le\ klei bi ana\n lo\ hluê si klei bi knăl mmông kkiêng, thâodah jhat rup, amâo mâo jăk asei mlei… kyua mâo klei bi ana\n kreh tio\ boh pia tal êlâo mơ\ng ana\n dua nah găp djuê, lehana\n amâo mâo guôn mâo klei ]ia\ng k`ăm thâo săng kơ klei ana\n ôh, mơ\ng ana\n, ana\n dưi bi ana\n jing lu. Kyuana\n, mnuih Bahnar amâo jăk bi ana\n mse\ ôh ho\ng ana\n mnuih [uôn mkăn, hlăm kr^ng tơdah thâo mâo leh mnuih mâo bi ana\n leh mse\ snăn. Lehana\n ăt kăm bi ana\n djo\ ho\ng mnuih leh djiê.

Tui si mduôn khua Vên, ti Plei Piơm, wa\l krah Đăk Đoa, ]ar Gialai, klei amâo mâo bi ana\n ho\ng ana\n mnuih leh djiê, kyuadah mnuih [uôn sang hu^ ba klei amâo mâo jăk kơ hđeh; srăng lo\ bi hdơr kơ klei amâo mâo jăk, klei lu] liê mơ\ng găp djuê mnuih leh djiê, amâodah thâo hđeh ana\n tăm hlăp lê` snăn am^ ama dlao wa] he\... sitôhmô dlao wa\] tăm djo\ he\ mnuih sang adih… Kyua mơ\ng klei mse\ snăn yơh, mnuih Bahnar amâo mâo lo\ ma\ ôh ana\n mnuih leh djiê, amâodah bi mlih ana\n ăt dưi mơh yua mdua ana\n mrâo ho\ng ana\n hđăp.

Tơdah mâo dua ]ô mâo ana\n mse\ adôk hd^p sơăi, tơdah thu\n bi knar snăn hlo\ng mjing ayo\ng adei, mah jia\ng. Bi tơdah bi kpleh thu\n snăn mjing ama anak, amâodah am^ anak. }ia\ng kơ găp djuê tu\ ư kơ klei bi mjing ana\n, dua nah mko\ mjing sa klei hua\ [ơ\ng điêt mdơ\ng kpiê êsei iêu dua nah, riêng gah ]hưn hrăm m’ak mb^t. Khua mduôn Vên brei thâo:

“ Tơdah mâo klei bi ana\n mse\, mdê [uôn, amâodah [uôn kbưi dưn mơh tơdah leh thâo ăt srăng ngă klei bi mjing. Klei bi mjing anei amâo mâo djo\ kyua ngăn do\ ôh, [ia\dah mơak kyua mâo ana\n mb^t, jing klei yang adiê brei klei bi mguôp. Lehana\n dua ]ô mâo ana\n mb^t anăn leh ngă klei bi mjing, snăn bi mje\ êrô nanao yơh tơl jih klei hd^p, brei mâo klei thâo bi ]ia\ng, bi khăp bi đru dlăng ba êgao h^n kơ ayo\ng adei sa am^”.

Hlăm klei hd^p mrâo ara\ anei, mb^t ho\ng klei lo\ tuôm ho\ng lu dhar kreh mrâo, snăn klei mnuih Bahnar bi ana\n mâo leh mơh klei bi mlih. Mâo đa đa anôk bi ana\n hluê boh hra\ A, Y, H ti ana\p ana\n ]ia\ng thâo bi knăl jing êkei lehana\n mniê. Mâo đa đa kr^ng, bi ana\n ma\ djuê jing Đinh, Brôn, Hoang… đa đa ma\ ana\n mơ\ng sang Aê Diê bi ana\n kơ anak.

Kha\dah lo\ mâo ana\n snei sdih dưn, mnuih Bahnar ti du\m boh [uôn ti Lăn Dap Kngư ăt dja\ pioh nanao klei bi ana\n mơ\ng ênuk aê aduôn pô hđăp. Kyua klei bi ana\n snăn kơh bi êdah klei thâo mpu\, thâo khăp, lo\ ]uê ba klei bhiăn bi ana\n mơ\ng aê aduôn pô đưm./.