VOV4.Êđê- Hlăm êpul êya 54 djuê ana Việt Nam, mnuih Mạ jing mnuih djuê ƀiă hlăm brô êbeh 40 êbâo čô mnuih, dôk ti 34 čar, ƀuôn prŏng hlăm kluôm ala, ƀiădah lu dôk ti čar Lâm Đồng, Dak Nông. Mơ̆ng đưm đă, mnuih Mạ hdĭp hŏng bruă ngă pưk hma, kyua anăn mnuih ƀuôn sang dôk kriê pioh lu klei bhiăn klei đaŏ dhar kreh jiă kma djuê ana pô.

Ăt msĕ hŏng dŭm djuê ana mnuih djuê ƀiă mkăn ti krĭng čư̆ čhiăng Lăn Dap Kngư, mnuih djuê ana Mă hdĭp mda mbĭt jing sa boh ƀuôn. Êlâo dih, grăp ƀuôn mâo mơ̆ng 5 - 10 boh sang krum dlông, jing sang dôk kơ sa gŏ sang amâodah lu gŏ sang sa djuê. Grăp gŏ sang mâo sang hjiê lehanăn sang pui mdê mdê. Khădah klei hdĭp ară anei mâo lu klei mlih, dŭm boh sang krum dlông amâo dôk lu ôh, hrô kơ năn jing dŭm boh sang krum đŭt mdê mdê grăp gŏ sang. Ăt msĕ hŏng dŭm djuê ana mnuih mkăn ti krĭng Lăn Dap Kngư, mnuih Mă mâo dŭm knhuah gru dhar kreh, êdah hĭn jing dŭm kdrăp m’iêng ao djuê ana pô mơ̆ng diñu čŏng pơ̆k mñam.

Tui si klei bhiăn mâo leh mơ̆ng đưm, dŭm čô hđeh mniê djuê ana Mă leh truh kơ 9 thŭn, 10 thŭn, dưi mâo leh klei mtô ngă bruă pơ̆k mñam. Čiăng dưi pơ̆k mñam dŭm blah mnal siam, Mnuih Mă srăng ngă lu mta bruă, mơ̆ng bruă pla kpaih, êwei aruăt mrai, măl êa mil, mđĭ kơ pra mñam lehanăn dôk gŭ mñam yơh. Pra mñam mâo lu giê kyâo lehanăn ana kram, dlăng khuăt ƀiădah mnuih djuê ana Mă dưi mñam dŭm blah mnal hŏng lu boh mnga đêč, êa mil siam.

Kdrăp čŭt hơô leh anăn čing čhar mnuih Mạ ti kdriêk Bảo Lâm, Lâm Đồng nao rang mdah lu anôk

 Ti mnal ao anăn, mnuih Mă kreh đêč dŭm boh mnga bi ala kơ djuê ana pô msĕ si: ana kyâo, čim čap, hlô mnơ̆ng, sang krum, gơ̆ng ngă yang.. ară anei, aruăt mrai yua hlăm bruă pơ̆k mñam knŏng nao blei mă mâo yơh, ƀiădah, mnuih ƀuôn sang Mă ăt djă pioh klei pla mjing ana kpaih, êwei aruăt mrai, măl êa mil lehanăn đêč dŭm boh mnga mâo leh mơ̆ng đưm.

Amai Ka Thoa, ti ƀuôn Đạ Ngịch, să Lộc Châu, ƀuôn prŏng Bảo Lộc, čar Lâm Đồng brei thâo:

“Leh kâo đĭ hriăm adŭ 4, Amĭ kâo mtô leh kâo kơ bruă pơ̆k mñam. Ară anei kâo thâo jih leh djăp mta kơ bruă anei, ƀiădah dŭm mta bruă dleh ăt lŏ tui hriăm mơ̆ng dŭm čô khua asei, phung aduôn hlăm ƀuôn. Kyuadah bruă pơ̆k mñam jing bruă ngă mâo leh mơ̆ng đưm hlăm djuê ana pô, amâo mâo dưi wơr hĕ ôh lehanăn djă pioh nanao bruă mâo leh mơ̆ng aê duôn anei.”

Mnuih Mạ lŏ mâo sa mta klei yăl dliê jing klei yăl dliê kơ dliê kmrơ̆ng

Hlăm kdrăp m’iêng ao mâo lu mta êa mil lehanăn boh mnga dưi brei mâo klei mdê kơ m’iêng ao pơ̆k mñam mơ̆ng mnuih djuê ana Mă. Anăn yơh jing klei siam mdê hĭn hlăm klei pơ̆k mñam mơ̆ng mnuih djuê ana Mă hŏng dŭm djuê ana mkăn hlăm ala čar.

Mnuih djuê ana Mă hdĭp mda mơ̆ng đưm hŏng klei duh mkra pla mjing bruă lŏ hma, diñu lač mâo boh mnga lu amâodah mâo ƀiă, ư̆ êpa amâodah trei mđao kyua Yang jing Yang mdiê, yang dliê, yang êa, yang kbăng êa kiă kriê. Mơ̆ng klei mĭn anei dưi mâo truh kơ dŭm klei bhiăn djuê ana, klei đăo knang, dŭm klei ngă yang čiăng lač jăk hdơr knga kơ dŭm mta Yang bruă lŏ hma. Dŭm klei ngă yang kơ yang bruă lŏ hma bi êdah klei bi mguôp mơ̆ng anak mnuih hŏng dŭm mta Yang. Mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing klei ngă yang čiăng bi hdơr kơ yang, akâo mâo jăk êa hlĭm hjan, yan pla mjing čăt đĭ lehanăn anak mnuih mâo klei suaih pral. Klei ngă yang bi hdơr kơ yang mdiê dưi mprăp mâo lu mlan, diñu bi msiam gơ̆ng ngă yang, sa boh sang hŏng ana kram điêt leh anăn mprăp ênŭm mnơ̆ng ngă yang hŏng dŭm drei mnơ̆ng hdĭp lehanăn ngă klei iêu Yang.

Nguyễn Đắc Lộc, jing sa čô thơ̆ng kơ bruă ksiêm duah dhar kreh dŭm djuê ana čar Lâm Đồng brei thâo:

“Mnơ̆ng ngă yang mâo bê, mnŭ, bip lehanăn kpiê čeh, tui si mnuih Mă, bê jing mnơ̆ng bi ala kơ dliê kmrơ̆ng, bip jing mnơ̆ng bi ala kơ êa lehanăn mnŭ jing mnơ̆ng bi ala kơ klei hdĭp grăp hruê, kyuanăn 3 mta anei amâo dưi kƀah ôh hlăm klei ngă yang”

Mnuih djuê ana Mă mâo dŭm mta klei yăl dliê, hlăm knhuah djuê ana lu msĕ hŏng dŭm klei yăl dliê kơ yang, klei yăl dliê đưm lehanăn dŭm klei mmuñ ênhiăng diñu pia “Tam pớt”. Kdrăp pĕ tông hlăm klei mmuñ jing 6 boh čing amâo mâo ksâo. Êjai tông lŏ mâo hgơr hŏng klĭt kbao tông ba anăp, rơ̆ng mâo klei djŏ lehanăn tông êlâo kơ jih klei mmuñ. Phung êkei kreh ayŭ đing mkra hŏng boh giêt, đĭng buôt, ayŭ ki kbao. Dŭm bruă dhar kreh hŏng dŭm kdrăp pĕ tông msĕ hŏng: čing, hgơr, đĭng boh giêt…Hlăm anăn klei tông čing mâo klei yuôm bhăn hlăm klei đăo knang mnuih ƀuôn sang, tui si phung mnuih Mă đưm, dŭm boh čing ăt mâo klei hdĭp msĕ anak mnuih, mâo mông mơak, mâo mmông ênguôt msĕ hŏng mnuih mơh.

Ăt msĕ hŏng djuê ana mkăn, ară anei mâo lu mta bruă ngă kơ dhar kreh djuê ana ƀrư̆ hruê ƀrư̆ luič. Êlâo dih, mnuih ƀuôn sang mâo klei đăo knang kơ lu mta yang, kyuanăn mâo lu klei ngă yang hlăm grăp yan, klei hdĭp anak mnuih, ară anei, lu gŏ sang amâo lŏ mâo ôh klei đăo knang mâo lu mta yang, kyuanăn yơh dŭm klei ngă yang ƀrư̆ hruê ƀrư̆ luič hĕ.

Dŭm thŭn giăm anei, mâo klei đru mguôp mơ̆ng dŭm anôk bruă dhar kreh dŭm čar, mâo lu mnuih djuê ana Mă mâo klei mpŭ lehanăn djă pioh klei bhiăn mơ̆ng đưm lehanăn bi lar dŭm klei siam hlăm knhuah gru dhar kreh pô, boh nĭk jing dŭm klei bhiăn, klei ngă yang, lu klei bhiăn siam mơ̆ng mnuih djuê ana Mă dưi mâo klei uêñ mĭn lehanăn kriê pioh.

Pô mblang: Y-Ƀel Êban