VOV4.Êđê – Klei duê Việt Nam mâo prue# blu\ “Kbao jing mnơ\ng yua kai k[ươ”. Klei ana\n ]ia\ng la] klei tu\ dưn pro\ng pr^n mơ\ng kbao ho\ng grăp go\ êsei, kyua kbao jing ngăn do\ yuôm bhăn. Ho\ng mnuih M’nông ti Dak Lak ăt mse\ mơh du\m djuê ana ti lăn Dap kngư, kbao mâo bruă ngă yuôm bhăn hlăm bruă duh mkra klei hd^p mda mơ\ng grăp go\ êsei. Kyua ana\n, truh 2 thu\n, mnuih M’nông mko\ mjing yơh klei ngă yang kơ kbao lehana\n lo\ mkra w^t war kbao 1 blư\ ]ia\ng bi êdah ai tiê khăp ]ia\ng mơ\ng anak mnuih ho\ng kbao.

Du\m hruê knhal mlan 3, go\ sang  Y Chung {uôn Dap djuê ana Mnông ti alu\ 1, să Nam Ka, kdriêk  Lak, ]ar Dak Lak hlăk dôk mprăp ngă yang kbao leh anăn lo\ mkra w^t war kbao. ~u brei thâo, anei jing klei bhiăn mơ\ng mnuih M'Nông mâo mơ\ng đưm đă, ara\ anei mnuih [uôn sang ăt dôk kriê pioh. Mơ\ng đưm dih, go\ sang mnuih M'Nông răng kbao sơa^ ]ia\ng mâo ai yua ngă bruă mse\ si, kai lăn, ktu\ng kyâo... leh anăn jing mnơ\ng dhơ\ng pro\ng mơ\ng go\ sang.

Hluê si klei bhiăn mơ\ng đưm, mnuih M'Nông ngă war kbao hlăm knhal jih mlan 3 grăp thu\n. {ia\dah êlâo kơ ngă war kbao mnuih [uôn sang ngă k`ăm ngă yang akâo kơ yang răng kriê mnuih [uôn sang leh anăn kbao suaih pral, mâo lu êđai. Y Chung {uôn Dap brei thâo, mơ\ng ako\ thu\n anei, go\ sang ăt mko\ mjing leh knăm ngă yang [uôn, mlan 3 anei kơh mko\ mjing knăm ngă yang kơ war kbao.

“Êlâo kơ ngă yang war kbao snăn ngă yang êlâo. Tơdah sa thu\n, dua thu\n, mnuih [uôn sang mâo klei amâo jăk, snăn pô ngă yang [uôn êlâo. Grăp thu\n ăt mko\ mjing knăm ngă yang [uôn ]ia\ng akâo kơ yang lăn, yang êa, yang dliê hlăm ako\ thu\n. Hlăm knăm ngă yang iêu khua mduôn, phung mâo k'hưm mko\ mjing, iêu mnuih [uôn sang nao mb^t amâo dưi mâo pô hngah ôh. Mnơ\ng ngă yang [uôn tui si klei mâo, tơdah mâo u\n ngă yang u\n, mâo êmô ngă yang êmô. Knăm ngă yang dưi mko\ mjing hlăm ako\ thu\n."

War kbao mơ\ng mnuih M’nông kreh ngă mkra giăm jơ\ng ]ư\ mnga] ta]

}ia\ng mprăp ngă war kbao, êlâo dih pô sang brei êpul go\ sang nao hlăm dliê dua klei hwiê pro\ng, dlông hlăm brô mơ\ng 5 truh 10 m.. Leh anăn, nao koh m'ô amâo dah ana kyâo điêt boh pro\ng hlăm brô 10-15cm ana kpă mơ\ng 2 -3 thu\n. Hluê si klei m^n mnuih M'Nông, ]ia\ng dưi mâo kdrăp mprăp jăk, êpul ngă bruă nao hlăm dliê mă mnơ\ng mơ\ng aguah ưm ]ia\ng `e\ kơ hlô đruah hoh, ]^m mlang m`ê (Jil hoh rlang dah). Hlăk mblang klei anei, Y Chung {uôn Dap brei thâo, tơdah hlô rang leh anăn ]^m mlang [uh pô mu\t hlăm dliê `u ur, m`ê srăng mâo klei amâo mbha\. Kyua anăn, pô sang  ruah sa hruê jăk nao mu\t hlăm dliê.

“Êlâo kơ ngă war kbao pô nao hlăm dliê dua koh ana m'ô, ana kyâo amâo dah ana alê ngă gơ\ng leh anăn klei hwiê khua, [ia\dah brei ruah hruê jăk. Tơdah hmư\ ênai hlô druah ur, ]^m mlang m`ê snăn lui yơh, kyua `u bi knăl kơ klei amâo jăk. Tơdah hruê tal 2 `u ăt m`ê snăn amâo dih nei ôh, hruê tal êlâo jing kăm êdi."

War kbao mnuih M'Nông khăng ngă pă kiêng, mâo 4 kdrê] mtăp ]ia\ng bi kna s^t kbao kpư\. Bi ênhă snăn tui hluê ênoh kbao mơ\ng go\ sang. {ia\dah ]ia\ng mdrơ\ng ho\ng hlô jho\ng mu\t ngă kơ kbao leh anăn gang grăp blư\ kbao kdăt kơ ta], snăn war ngă bi dlông. Leh ngă war kbao, phung êdam êra hlăm [uôn mb^t ho\ng go\ sang bi mu\t kbao hlăm war. Hlăk êjai kbao mu\t hlăm war, ara\ng ruah drei kbao pro\ng h^n, siam h^n mu\t êlâo, leh anăn kơ drei mkăn. Leh anăn, pô sang mphu\n mprăp mnơ\ng ngă yang kbao leh anăn war mrâo. Y Chung {uôn Dap brei thâo đưm dih, sa êpul lu go\ sang mko\ mjng ngă mb^t sa war kbao anăn ngă yang mb^t. {ia\dah ară anei, grăp go\ sang ]o\ng ngă yang hjăn.

“Leh ngă war kbao  srăng ngă yang war kbao leh anăn ngă yang ho\ng sa drei kbao. Êlâo dih, ngă yang mb^t anăn grăp go\ sang mguôp sa ]eh kpiê, sa drei mnu\. Bi u\n tui hluê go\ sang ngă khua êpul mprăp.  Tơdah jih jang [uôn rông snăn ngă dua war. Đưm dih snăn, bi ara\ anei snăn ngă war hjăn leh anăn ngă yang war kbao grăp go\ sang ngă hjăn."

Mnơ\ng ngă yang kbao khăng dưm ti anăp [a\ng mu\t kbiă. Pô bi ala du\m go\ sang mâo kbao bi k[^n ti anăp war kbao, pô sang ngă khua êpul amâo dah pô ako\ ara\ng bâo hlâo ara\ng yap srăng iêu yang. Mta phu\n iêu yang jing akâo kơ yang đru kơ êpul kbao dưi suaih pral, amâo êngoh duam, mđai lu, war êning kjăp, amâo mâo hlô mnơ\ng mkăn bi rai. Leh ngă yang, grăp ]ô mnuih hlăm sang bi huă mnăm, mnăm kpiê ]eh, blu\ tlao, yăl dliê klei thâo răng kbao leh anăn bi kdo\ mmui` mơak m'ưr.

Ară anei, klei hd^p mâo leh lu klei bi mlih, grăp go\ dang mâo leh kdrăp pioh ngă bruă lo\ hma. {ia\dah mnuih M'Nông ti Dak Nông ăt rông lu kbao, kyua `u jing kdrăo mnơ\ng pro\ng mơ\ng grăp go\ sang. Kyua anăn, mnuih M'Nông ăt kriê pioh klei ngă yang war kbao, ngă yang kbao ]ia\ng bi êdah klei khăp kư kbao, ăt mse\ mơh kriê pioh kdrăp mnơ\ng mơ\ng go\ sang.

H’Zawut pô ]ih hlo\ng răk