VOV4.Êđê - Mtao, sa klei ]ih la] kơ klei dưi mơ\ng mnuih Jarai Đông Dương – sa hdruôm hra\ mơ\ng pô ]ih jing Jacques Dournes, dưi mâo Nhà văn Nguyên Ngọc dla\ng jing sa hdra\ brua\ ksiêm hria\m êdah kdlưn êdi kơ mnuih Jarai leh ana\n kơ knhuah dhar kreh Jarai.
Hla\m [uôn sang Jarai, sa hla\m du\m djuê ana lar êngu\m êdi, mâo klei bi mko\ hgu\m tliêr kja\p, mâo knhuah dhar kreh đưm đa\ êdi ti kr^ng Dap Kngư, mâo sa c\ô mnuih mdê êdi nga\ kơ lu phung nga\ brua\ ksiêm hria\m leh ana\n jih hlei pô mđing kơ kr^ng la\n leh ana\n anak mnuih anei du\m êtuh thu\n ho\ng anei bi mđing ana\n jing: Mtao Pui.
Boh djo\ gơ\ ti anei mâo 3 c\ô mtao jing : Mtao Pui, Mtao Êa, Mtyao Ang^n. Dua mtao êdei anei amâo lo\ dôk ôh, tơl truh kơ gia\m anei adôk ma\ kno\ng Mtao Pui. Boh S^t Mtao jing “Vua” ka\n djo\ lei amâodah amâo đei djo\ ôh. Mnuih Pra\ng pia jing “Roi”, bi mnuih Mi le\ pia jing “King”
Dah sna\n si jing Mtao?
Mâo leh du\m klei duah ksiêm mđing amâodah ti anap, ni k[^n amâo dah lac\ kơ mdê bi hnơ\ng kơ mnuih mdê mdô, amâo thâo săng ;leh ana\n nga\ klei c\ia\ng kơ thâo mơ\ng du\m phung nga\ brua\ hiu duah ksiêm hria\m, phung hiu duah dla\ng, phung kreh knhâo, du\m phung khua kia\ kriê, phung hiu hla\m mtu\ mlan, wa\t ho\ng phung c\ih lac\ kơ klei bi kha\p êkei mniê ( nhà va\n Roland Dorgeles c\ih leh sa po\k hdruôm bo\ ho\ng klei duah mc\eh mjing kơ Mta Pui…
Dưi lac\ he\ gia\m jih êtuh thu\n, mơ\ng lu klei [uh mdê mdê, lu mnuih g^r duah ksiêm mđing c\ia\ng thâo săng, g^r mblang kơ Mtao, brua\ Mtao, klei bhia\n kia\ kriê mơ\ng Mtao hla\m [uôn sang Jarai, klei tu\ yuôm mơ\ng Mtao ho\ng mnuih Jarai leh ana\n wa\t kơ jih kr^ng Đông Dương đưm. Leh anan ka mao hlei pô dươi mblang djo\ kla\ ôh….. Tơl truh kơ klei c\ih “ Mtao, sa klei c\ih kơ klei dưiu mơưng mnbuih Jarai Đông Dương” ( Pơtao, une theorie du pouvoir chez les Jơrais indochinois) mơ\ng Jacque Dournes kđa\m mkra.
- Jing sa c\ô nga\ brua\ duah mđing kơ kr^ng Dap Kngư pro\ng, Jacques Dournes dôk hd^p leh ti kr^ng Dap Kngư da\l hla\m 25 thu\n leh ana\n hla\m 25 thu\n ana\n `u pioh 15 thu\n mđing ksiêm kơ mnuih Jarai leh ana\n Mtao Jarai. Tơl truh kơ mâo Jacques Dournes sna\n klei kơ Myao Jarai dưi msir mblang bi djo\ kla\, s^t êdi leh ana\n kja\p.
- Klei c\ih mơ\ng `u jing sa hdra\ c\ih ksiêm hria\m êdah kdlưn, amâo djo\ kno\ng pioh mblang kơ Mtao, a\t ka\n djo\ đru kơ drei thâo săng kla\ djo\ kơ mnuih Jarai leh ana\n yang [uôn Jarai đuic\ ôh, [ia\ `u mâo klei tu\ yuôm êdi hla\m brua\ duah mđing kơ Dap Kngư lac\ kluôm, hla\m jih boh êlam h[uê ênuk, knuah dhar kreh mơ\ng `u leh mơ\ng ana\n nga\ brua\ djo\ kơ kr^ng la\n leh ana\n anak mnuih anei, ti ya brua\, hla\m ya wưng leh ana\n klei hd^p.
- Boh djo\ gơ\ c\ia\ng thâo săng klei kơ Mtao ti lu gưl mdê mdê leh ana\n hdruôm hra\ mơ\ng Jacques Dournes kla\ s^t nao êlam kơ jih jang gưl ana\n. Hla\m asa\p hưn mthâo hdruôm mblang klei blu\ Yua\n mơ\g hdruôm hra\ anei, Andrrew Hardy, Khua pô bi ala mơng Knơ\ng Viễn Đông Bác cổ Pháp ti Hà Nội, pô mâo leh gưl bi tuôm leh ana\n blu\ hra\m sui ho\ng Dournes êlâo kơ `u djiê lac\ snei: `u dla\ng leh hdruôm hra\ anei truh kơ 4 bliư\ leh ana\n gra\p bliư\ dla\ng `u lo\ thâo săng mâo sa tal klei tu\ yuôm, s^t ka dưi jh ênu\m ôh.
Mtao, brua\ Mtao jing sa klei bhia\n kia\ kriê yang [uôn mdê hja\n êdah kdlưn êdi mơ\ng mnuih Jarai. C|ia\ng mphu\n duah mđing mâo [ia\ kơ klei bhia\n kia\ kriê anei, drei lông duah mđing la\ng mâo sa kdrêc\ mơ\ng Dournes lac\ leh hla\m hdruôm hra\ `u c\ih, mphu\n ho\ng brua\ lac\ mâo [ia\ kơ klei bhia\n ma\ djuê am^ hla\m [uôn sang Jarai.
- Klei mui` ênhiang Jarai `u mâo pruê blu\ snei:
Ih jing gra\m.
Kao jing kmla\.
Sa klei mui` lac\ kơ klei bi kha\p, djo\ leh. {ia\ [rơ\k lo\ w^t bi m^h: klei bi kha\po êkei mniê ya nao mâo he\ gra\m kmla\” Si jing gra\m? leh ana\n si jing kmla\? Dja\p mnuih drei thâo s’a\i, gra\m `u nga` hmư\ ênai đuh ghing ghing hu\i mdu\i, [ia amâo mâo ôh mnuih djo\ gra\m đah djiê he\. Đăh djiê mnuih jing kmla\, jing ai ktang bi mkla\, jing boh s^t… [ia\ boh s^t ana\n drei amâo thâo [uh ôh. ~u brei pô bi ala kơ `u jng gra\m gơ\ hriê bi êdah ti ana\p lu mnuih.
Prue# mui` ênhiang djuê ana lac\ leh kla\ kơ klei bi mje\ plah wah êkei ho\ng mniê hla\m yang [uôn ma\ djuê am^ Jarai. Hla\m yang [uôn anei, kluôm klei dưi dôk hla\m kiê kngan mniê. Mniê jing pô nga\n dra\p, pô la\n ala, jing pô bi mkla\ dja\p brua\ hla\m go\ sang leh ana\n wa\t hla\m yang [uôn. Anak aneh ma\ djuê am^, klei lo\ c\uê ba djuê mjeh anei hluê t^ng kơ am^, amâo djo\ mơ\ng t^ng kơ ama ôh.
{ia\ mniê amâo mâo tuôm mdah [o# ôh. ~u jing pô khua mda\p [o#, jing mniê mtao dôkmkơ tluôn g^t gai brua\. ~u mtio\ hriê pô bi ala kơ `u hluê nga\ klei dưi jing brua\ mơ\ng pô, ana\n jing êkei, [ia\ êkei anei jing djuê `u; jing ayoưng amâo dah adei êkei `u, amâo dah amiêt, awa `u.
Hla\m go\ sang drông tuê, nga\ brua\ ho\ng tac\ êngao jing êkei, blu\ bi ala leh ana\n hluê nga\ dja\p klei dưi ( brua\) a\t êkei mơh. Mniê dôk ti anôk hga\m êdi, `u nao mu\t ho\ng mbah [a\ng bha\ tluôn, kha\ng dôk ti kjhiêk adu\, [ia\ `u yơh jing pô bi mkla\ leh ana\n g^t gai jih brua\.....
Kla\ klơ\ng ti anei gra\p jing êkei, kno\ng jing gra\m đuic\, jing pô blu\ bi ala amâo mâo klei dưi ôh mơ\ng klei dưi s^t jing mniê, kmla\ wa\t hla\m go\ sang leh anan yang [uôn.
Ana\n jing ho\ng gưl go\ sang, bi ho\ng gưl [uôn sang si jing?
Ti [uôn sang a\t mâo 2 c\ô mnuih jing: Khua [uôn leh ana\n Khua Yang. Jih dua c\ô anei jing khua s’a\i [ia\ jing khua hluê dua knhuah mdê mdê.
Khua [uôn jing khua [uôn nga\ brua\ ho\ng tac\ êngao, mnuih êngao, hla\mklei bi mje\ mơ\ng [uôn ho\ng brua\ knu\k kna gưl dlông, ho\ng du\m [^ng hgu\m nah êngao. Bi ho\ng hla\m lam [uôn, ho\ng mnuih [uôn sang kla\ s^t ka\n mâo klei dưi lei, `u jing pô bi ala ho\ng nah êngao kơ sa c\ô mnuih kla\ s^t mâo klei dưi, bi mkla\ dja\p brua\ yuôm bha\n êdi hla\m klei hd^p mda mnuih [uôn sang, jing Khua Yang pô kia\ kriê klei bi mje\ plah wah anak mnuih ho\ng dum yang adiê mnuih [uôn sang Dap Kngư lac\ jing do Yang adiê hrih mjing, jing dliê.
Khua [uôn jing gra\m, gra\p mơ\ng kmla\ Khua Yang, Kua Yang jing pô pa\n nga\ brua\ [ia\ amâo mao mdah [o# ôh, mse\ djưt ho\ng mniê hla\m go\ sang. Sna\n ti gưl [uôn sang Khua [uônmao brua\ mơng sa c\ô êkei, hlak êjai khua Yang pa\n nga\ brua\ mơng mniê.
Klei bhia\n mniê êkei, hla\m lam leh ana\n nah êngao, t^ng kơ am^ leh ana\n t^ng kơ ama jing sa klei bhia\n phu\n mơ\ng klei hd^p mnuih [uôn sang Jarai. Anei jing sa knhuah yuôm bha\n êdi mơ\ng yang [uôn Jarai đưm êlâo, sa yang [uôn dưi bi mko\ mjing jing dua nah [o#, sa mdah ho\ng nah êngao ho\ng brua\ bi ala đuic\ amâo mâo brua\ s^t ôh jing gra\m, êjai ana\n mda\p he\ [o# kmla\ [o# s^t mơ\ng `u.
Leh ana\n mse\ si drei leh thâo: pa\n kja\p gra\m jing dja\ pa\n amâo mâo ya mnơ\ng ôh, pa\n dja\ do\ amâo mâo s^t, amâo mâo djo\ êdi ôh. Mnui Jarai lui kơ mnuih êngao pa\n dja\ gra\m mơ\ng pô, leh ana\n pioh hga\m kmla\!
H’Nga pô ]ih hlo\ng răk
Viết bình luận