VOV4.Êđê - Mơ\ng leh Anôk brua\ mdrao mgu\n dưi [uh mta phu\n mâo klei rua\ hnak lehana\n mâo hdra\ do\ng mdrao, klei rua\ hnak amâo lo\ jing klei rua\ hu^ hyưt hla\m yang [uôn ôh. Kha\ sna\n, mơ\ng ana\n truh kơ ara\ anei, hdra\ gang mkhư\ klei rua\ hnak a\t dôk lu klei dleh dlan. Ara\ anei, Việt Nam a\t dôk tal 16 hla\m ênoh 30 ala ]ar dlông ro\ng la\n tu\ lu klei ktro\ mơ\ng klei rua\ hnak nga\. Ti anôk bi k[^n Êpul hgu\m Liên hợp quốc kơ bi mjih klei rua\ hnak ti thu\n 2035 hla\m hruê 26/9/2018, Việt Nam [ua\n sra\ng bi mjih klei rua\ anei ti thu\n 2030. Anei dưi yap jing sa klei lông dla\ng pro\ng ho\ng êpul êya [ia\dah a\t jing boh kdru\t ]ia\ng kơ du\m gưl anôk brua\, brua\ mdrao mgu\n lo\ mâo ai g^r ktưn h^n hla\m hdra\ gang mkhư\ klei rua\ hnak, ana\p mđing truh bi leh hdra\ k`a\m mâo [ua\n rơ\ng:

Ti Dak Lak, du\m thu\n êgao, bruă răng mgang klei ruă hnak mâo n’nao knơ\ng bruă mdrao mgu\n bi mđing, êdah klă jing bruă mko\ mjing sang êa drao thơ\ng mdrao klei ruă hnak kso\ hlăk thu\n 2007. Kyua duh bi liê kơ anôk anơ\ng, kdrăp mnơ\ng yua lehana\n mnuih ngă bruă, bruă mkă dlăng, mdrao klei ruă kơ mnuih mâo klei ruă hnak kluôm ]ar đ^ hluê du\m thu\n, ho\ng ênoh mdrao mgu\n hlao kơ mnuih ruă hnak truh êbeh 90%. Thu\n 2015, Sang êa drao mdrao klei ruă hnak lehana\n sang êa drao mdrao klei ruă kso\ Dak Lak jing sang êa drao tal êlâo djăp hnơ\ng ]ua\n tu\ mă mdrao klei ruă kơ mnuih ruă bi kdơ\ng ho\ng lu mta êa drao ti alu\ wa\l lăn Dap kngư. Mb^t ho\ng bruă mdrao mgu\n, bruă răng mgang klei ruă hnak dưi bi h’^t kjăp mơ\ng sang êa drao nah gu\. Grăp Anôk bruă mdrao mgu\n mâo sơa^ Êpul mkhư\ gang klei ruă hnak. Grăp sang êa drao mâo sơa^ êpul thơ\ng mdrao klei ruă hnak. Khă sơnăn, hluê si klei t^ng dlăng mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n, bruă răng mgang klei ruă hnak ti Dak Lak adôk lu klei dleh dlan, klei lông dlăng.

Hluê si klei hâo hưn mơ\ng Sang êa drao mdrao klei ruă Hnak lehana\n klei ruă kso\ ]ar Dak Lak, mơ\ng thu\n 2016 truh kơ ara\ anei, ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak hriê mdrao amâo đei tru\n ôh, hlăm ana\n mnuih ruă hnak bi kdơ\ng ho\ng lu mta êa drao hlăk [rư\ hruê đ^ h^n. Klă s^t, thu\n 2016, sang êa drao mdrao klei ruă kơ 1 êbâo 46 ]ô mnuih ruă hnak, hlăm ana\n mâo 25 ]ô mnuih djo\ klei ruă hnak bi kdơ\ng ho\ng êa drao. Thu\n 2018 mdrao klei ruă hnak kơ 22 ]ô   mnuih bi kdơ\ng ho\ng êa drao hlăm ênoh 931 ]ô mnuih djo\ klei ruă. Hluê si aê mdrao Nguyễn Kim Mỹ, khua adu\ bruă G^t gai Sang êa drao mdrao klei ruă Hnak lehana\n klei ruă kso\ ]ar Dak Lak, ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak mâo [uh lehana\n mdrao mgu\n kno\ng hlăm brô 35% ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak hlăm êpul êya:“Hluê si klei Ksiêm dlăng mơ\ng Knơ\ng bruă mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn mguôp mb^t ho\ng Hdră bruă răng mgang klei ruă hnak ala ]ar, thu\n 2018, ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak kso\ kluôm ala truh 197 ]ô mnuih hlăm 100 êbâo ]ô mnuih [uôn sang lehana\n ti kwar Krah lăn Dap kngư, ênoh anei ăt đ^ bi knar. Ara\ anei, ênoh mnuih [uôn sang ]ar Dak Lak êbeh 1 êklăk 800 êbâo ]ô mnuih, sơnăn hluê si ênoh mrô, grăp thu\n ]ar drei mâo hlăm brô 3 êbâo 700 ]ô mnuih djo\ klei ruă hnak djăp mta lehana\n grăp thu\n mâo hlăm brô 2 êbâo 700 ]ô mnuih djo\ klei ruă hnak kso\. {ia\dah ara\ anei, drei kno\ng mrâo [uh lehana\n mdrao mgu\n hlăm brô 1/3 ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak hluê si klei t^ng knăl”.

Hluê si aê mdrao, đađa ăt mâo klei m^n `e\ đue# ho\ng mnuih djo\ klei ruă hnak, kyua anei jing klei ruă tưp hluê êlan bi êwa, Ăt kyua ana\n mơh mnuih djo\ klei ruă hnak mâo klei hê` mlâo, klei `e\ đue# mơ\ng mnuih riêng gah sơnăn digơ\ mdăp klei ruă, amâo mâo nao mkă dlăng klei ruă, [ia\dah ]o\ng blei êa drao w^t mdrao mgu\n hjăn. Klei anei amâo djo\ kno\ng ngă kơ klei ruă amâo mâo mdrao hlao đui] ôh, [ia\ ana\p lo\ tưp lar, bi kdơ\ng ho\ng êa drao đ^ h^n, jing phu\n bi mtưp klei ruă pro\ng hlăm êpul êya. 1 ]ô mnuih lo\ mâo klei ruă hnak yăl dliê: “Kâo ăt hê` mơh. {^ng găp ăt thâo kâo mâo klei ruă. Kâo amâo jho\ng mje\ êrô ho\ng mnuih mkăn, sơnăn kno\ng dôk w^r w^r ti sang đui], amâo mâo jho\ng bi tuôm, bi mje\ ho\ng hlei pô ôh”.

Klă s^t, bruă hmao [uh lehana\n mdrao klei ruă hnak lu êdi tui hluê si êpul êya lehana\n sang êa drao gưl nah gu\. {ia\dah êlâo dih, bruă răng mgang klei ruă hnak lu êdi mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n kriê dlăng, [ia\ đui] mâo klei kah mbha, klei đru mơ\ng du\m êpul êya mkăn hlăm yang [uôn. Aê mdrao Nguyễn Thị Thu Loan, khua Sang êa drao phường Tân Lập, [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột brei thâo; êngao kơnăn nao hlăm grăp go\ êsei đru k]e\, mtru\t mjhar, knuă druh mdrao mgu\n lo\ iêu đ^ng blu\ kơ mnuih ruă nao mkă dlăng lehana\n tu\ mă êa drao hluê gưl. Mnuih ngă bruă mơ\ng Sang êa drao adôk [ia\, đađa phung knuă druh lo\ păn ngă lu mta bruă mkăn. Klei anei ngă hma^ djo\ kơ mta k`ăm mơ\ng hdră bruă răng mgang klei ruă:“Kno\ng knơ\ng mdrao mgu\n yơh mđing dlăng kơ mnuih djo\ klei ruă hnak, bi du\m knơ\ng, dhar bruă, êpul êya kno\ng mâo du\m hruê hlăm thu\n mse\ si hruê 24/3 lehana\n du\m gưl mtô mblang, sơnăn digơ\ mâo leh klei đru mdul, [ia\dah kno\ng [ia\ đui]”.

Mnuih mâo klei ruă hnak lu êdi ti thu\n ngă bruă lehana\n mnuih mâo klei hd^p dleh dlan. Klei dleh dlan hlăm klei duh [ơ\ng ngă kơ digơ\ amâo mâo hruê m’mông amâo dah hê` mlâo nao kơ sang êa drao tơdah đing kơ pô mâo klei ruă. Kyua ana\n, go\ êsei, [^ng găp lehana\n mnuih riêng gah jing mnuih yuôm bhăn hlăm bruă đru mnuih mâo klei ruă hnak bi kdơ\ng klei ruă. Mdrao klei ruă hnak bi hlao đru mguôp mkhư\ gang klei ruă tưp, [rư\ [rư\ mkhư\ jih [hut klei ruă hnak hlăm yang [uôn.

Hluê si ênoh mrô mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n Dak Lak, thu\n 2017, ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak hlăm alu\ wa\l ]ar truh 75 ]ô mnuih hlăm ênoh 100 êbâo ]ô mnuih [uôn sang. Hlăk êjai klei bi mhro\ ênoh mnuih djo\ klei ruă hlăm êpul êya tru\n gu\ 200 ]ô hlăm ênoh 100 êbâo ]ô mnuih [uôn sang. Klei bi kpleh plah wah 2 ênoh mrô ara\ anei lehana\n hdră k`ăm pro\ng. }ia\ng nao truh ngă bi leh hdră k`ăm, bruă răng mgang klei ruă hnak hlăm alu\ wa\l ]ar Dak Lak lo\ dơ\ng mđing dlăng, duh bi liê, bi h’^t kjăp, bi mâo klei đru hgu\m mơ\ng jih jang êpul êya.

Hruê 13/9/2018, knơ\ng bruă sang ]ư\ êa ]ar Dak Lak bi mklă leh Hdră k]ah hluê ngă hdră bruă răng mgang klei ruă hnak truh kơ thu\n 2020 lehana\n ta\ hdră truh kơ thu\n 2030. Hluê ho\ng ana\n, knơ\ng bruă sang ]ư\ êa ]ar bi kah mbha leh bruă ngă klă s^t lehana\n jao bruă đua klam kơ mdê knơ\ng, dhar bruă hlăm bruă kdơ\ng mgang klei ruă hnak. Hlăm ana\n, Knơ\ng bruă mdrao mgu\n jing pô phu\n, tu\ đua klam đru k]e\ kơ knơ\ng bruă sang ]ư\ êa ]ar kơ bruă mdrao mgu\n; du\m knơ\ng bruă, tui hluê si bruă ngă mơ\ng knơ\ng bruă pô, mguôp mb^t jăk ho\ng Knơ\ng bruă mdrao mgu\n hluê ngă du\m hdră bruă k`ăm hluê ngă Hdră bruă k`ăm “ Mhro\ ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak, djiê kyua klei ruă hnak lehana\n mhro\ klei tưp lar klei tuă hnak, khư\ gang klei ruă hnak bi kdơ\ng ho\ng êa drao, ana\p nao truh mdrao hlao klei ruă hnak hlăm êpul êya ho\ng ênoh mnuih djo\ klei ruă gu\ 20 ]ô hlăm ênoh 100 êbâo ]ô mnuih [uôn sang hlăm thu\n 2030”. Anei srăng jing knơ\ng phu\n, klei găl ]ia\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n lo\ dơ\ng bi h’^t ênoh mnuih ngă bruă, prăk bi liê kơ bruă răng mgang klei ruă hnak hlăm alu\ wa\l ]ar Dak Lak./.