VOV4. Êđê - Mnuih Êđê mă djuê t^ng kơ am^, kyua ana\n phung mniê nao êmuh leh ana\n bi kuôl ung, klei mă ngă pnu\ jing kyua t^ng êkei akâo. Phung êkei mniê leh sui thu\n mlan bi khăp, tơ dah ]ia\ng bi jing ung mô| snăn phung mniê hưn ho\ng am^ ama, ]ia\ng akâo kơ pô bi êmuh ung mô| ngă klei nao êmuh ung. Anei jing sa knhuah dhar kreh bi êdah bruă klam mơ\ng phung mniê hlăm klei bi dôk ung mô|, knhuah dhar kreh mdê hjăn mơ\ng du\m djuê ana ti kr^ng Lăn Dap Kngư , hlăm ana\n mâo djuê ana Êđê.

S^t truh êra, mniê Êđê tơ dah khăp kơ sa ]ô êkei snăn nao êmuh, lehana\n bi kuôl êkei ana\n. Leh yan pe\ boh mnga, [ri mâo hruê mlan ho\ng, braih mdiê bo\ hjiê, dưi ngă lu ]eh kpiê, sang mâo lu mnơ\ng yuôm, kbao, Êmô, mnu\, u\n… Phung mniê Êđê dưi nao êmuh ung.

                   Sang mniê ba mnơ\ng ngă yang kơ sang êkei 

Klei nao đ^ êmuh mơ\ng phung mniê Êđê mâo 4 kdrê]: knăm mbuh kông, klei bi trông kơ klei bhiăn ngăn kuôl, knăm mniê nao đ^ dôk kơ sang ung, knăm nao iêu w^t mniê lehana\n êkei hlo\ng nao dôk kơ sang mo#, knăm drông êkei mu\t hlăm sang mniê.

S^t khăp kơ sa ]ô êkei, phung mniê akâo kơ pô mbuh kông jing amiêt khua awa mduôn amâodah phung khua thu\n hlăm găp djuê, mâo k’hưm, thâo kơ klei bhiăn bi kuôl ung mo#, thâo blu\ tlao, mprăp sa ]eh kpiê leh ana\n sa boh kông ]ia\ng ba nao kơ sang êkei ]ia\ng êmuh k`a, pia jing knăm myơr kông amâo dah knăm nao đ^ êmuh ung. Amai H’Hoa Niê, ti phường Tân Lợi, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuột, ]ar Dak Lak brei thâo”

    Mnơ\ng ngă yang mơ\ng sang mniê ba nao kơ sang êkei

Êlâo kơ bi kuôl ung mo# snăn ăt mâo hruê mlan bi khăp mơh. Leh ana\n kơh pô nao êmuh t^ng sang êkei, s^t amiêt awa brei kơh dưi ba mnơ\ng đ^ êmuh.

Hlăm knăm anei, mniê amâo dưi nao ho\ng pô bi êmuh ung mô| ôh, dăm dei t^ng mniê nao êmuh dăm t^ng êkei. Mmông anei, dăm dei t^ng êkei srăng bi trông ti djiêu kpur gah leh ana\n jao brei kơ sa ]ô dăm dei – mnuih khua thu\n djă kông mơ\ng pô êmuh ung mô| mơ\ng t^ng mniê êmuh kơ êkei êdam. Tơdah tu\ ư, êkei ana\n srăng djă kông. Bi ala kơ dua nah ngă klei bi mbuh kông.

Mo# mrâo leh ana\n pô êmuh ung bi ala kơ sang mniê nao kơ sang êkei ngă klei êmuh ung

Leh ana\n, pô bi ala kơ t^ng mniê ata\t mniê ana\n nao bi trông kơ klei nao đ^ dôk sang êkei. Mb^t ho\ng ana\n, dăm dei t^ng êkei srăng la] kơ ngăn pnu\. Hluê si klei bhiăn, tơdah go\ sang t^ng mniê mdro\ng sah, t^ng êkei sra\ng mă lu ngăn pnu\. Mâo đa đa t^ng kơ mniê srăng brei kơ t^ng êkei sa drei kbao, kơ am^ 8 boh mt^l, 8 boh kông, sa blah băn, sa blah băn [a\ anak. Phung hlăm sang ăt mâo mnơ\ng mse\ si mt^l, kông… Leh ana\n dăm dei t^ng êkei sa boh ]eh yuôm. Leh bi tu\ ư klei bhiăn anei, êkei, mniê dưi bi mbuh kông, dlăng mse\ si klei [ua\n rơ\ng bi khăp s^t suôr leh ana\n klei hơê] hmưi hd^p mơak.

Bi tơ dah go\ sang mniê [un đei, snăn mniê ana\n nao đ^ dôk ti sang êkei ]ia\ng mă bruă. Hruê mlan đ^ dôk sui amâo dah bhiâo tui hluê si klei mă ngăn pnu\ mơ\ng sang êkei. Sang mniê ba kơ sang êkei mâo 1 drei mnu\, 1 klo\ đio\ đu\ng hlăm hla mtei leh ana\n sa ]eh kpiê ]ia\ng ngă knăm nao đ^ dôk ti sang êkei. Amai H’oan Mlô, ti să Ea Hồ, kdriêk Krông Năng, ]ar Dak Lak, mblang kơ klei anei:

            Mo# mrâo drông ung pô w^t kơ sang pô

S^t dôk ung nao đ^ dôk ti sang êkei mse\ si đưm dih jing 2 thu\n amâo dah 3 thu\n ]ia\ng hdơr knga tla ai kơ am^ ama ung. Leh đ^ dôk kơh dưi iêu ung w^t kơ sang pô.

Leh ruê| thu\n mlan nao đ^ dôk, t^ng mniê srăng ngă knăm iêu mtâo êkei. Mmông anei, t^ng êkei srăng ngă yang kơ êkei sa ]eh kpiê leh ana\n sa drei u\n. Sang mniê mko\ mjing klei iêu ung w^t ti sang pô. Mnơ\ng ba ti sang êkei ]ia\ng iêu ung mâo kông, ]eh kpiê, anu\ng đio\, mnu\ knô. Êpul; nao iêu ung ti ktuê êlan w^t ti sang mniê êbat êjai, mmui` êjai, phung êdam êra srăng sa] êa hlăm asei mlei êkei ho\ng klei m^n, hlei pô êkei mâo ara\ng sa] êa lu h^n, msah lu h^n snăn mâo klei mơak lu h^n, ngă bruă tu\ jing mdro\ng sah leh ana\n srăng mâo lu anak mniê.

Hluê si klei bhiăn, s^t iêu ung truh kơ [a\ng jang sang mniê, t^ng êkei ngă mse\ amâo brei ôh, srăng kơ\ng h’ưi kơ êkei, blu\ klei khăp, ênguôt hn^ng kơ êkei, mơ^t asa\p kơ mniê leh ana\n êpul nao iêu ung. Sang mniê srăng myơr mnơ\ng, kông, amâo dah bu\ng, ]eh… ]ia\ng kơ t^ng êkei mơak brei anak di`u nao dôk sang mô|.

                 Mo# mrâo drông ung pô w^t kơ sang pô

Leh ana\n, mu\t truh sang mniê, sang êkei lo\ bi êdah klei bi kgăn, hlăk ana\n, pô sang, mniê srăng lo\ dơ\ng brei mnơ\ng kơ t^ng êkei, bi êdah klei khăp, djă kngan êkei leh ana\n mu\t hlăm adu\. Hlăm adu\ mâo leh abăn pro\ng, phung ung mo# mrâo msăm abăn leh ana\n kjhuah, kjhuah kjuh blư\ kơh djo\ si klei bhiăn nao iêu ung.

S^t t^ng mniê mprăp leh djăp ngăn pnu\ snăn dưi mko\ mjing klei bi kuôl. Leh bi tu\ ư snăn dăm dei mniê srăng hưn kơ [uôn sang bruă mko\ mjing knăm bi kuôl ti sang mniê. Mmông anei, amiêt hua awa mduôn hlăm găp djuê srăng bi ala kơ dua nah hưn kơ klei bi jing ung mô| mơ\ng hlâo êkei mniê dưi tu\ ư hluê si klei bhiăn, leh ana\n `u brei ung mô| mrâo djă ti kông ]ia\ng hơê] hmưi kơ hlâo ung mô| hd^p mơak jih klei hd^p.

Ung mo# mrâo păn kông gưl knhal tui] ]ia\ng tu\ mă asa\p h’ê] hmưi ung mo# yâo m’ak jih klei hd^p

Hlăm knăm bi êmuh ung mô| mơ\ng mnuih Êđê, knăm bi trông kơ klei mniê nao đ^ dôk sang ung jing yuôm bhăn snăn. Tơdah amâo dưi bi tu\ ư snăn amâo dưi iêu ung, bi mbuh kông ôh, mb^t ho\ng ana\n, bruă klam mơ\ng pô bi êmuh ung mô| t^ng kơ mniê leh ana\n dăm dei t^ng êkei jing yuôm bhăn snăk. Hlăm klei bi trông, tơ dah t^ng mniê dưi mă ai t^ng êkei snăn ênưih yơh kơ mniê dưi dôk êkei ana\n.

Êngao kơ năn, t^ng mniê, ho\ng bruă klam jing pô nao êmuh ung, leh ana\n nao đ^ dôk sang êkei – Dôk mă bruă ti sang êkei êla mâo djăp ngăn pnu\ sang êkei ]ua\n leh leh ana\n t^ng êkei tu\ ư kơ knhuah hd^p snăn kơh go\ sang êkei dưi jao ung.

Ara\ anei knăm êmuh ung mơ\ng mnuih Êđê ăt adôk lu ti [uôn sang mnuih Êđê ti Dak Lak. Khă dah, klei bi trông kơ klei đ^ dôk sang ung, mă ngăn pnu\ mâo klei  mdê ]ia\ng bi djo\ guôp ho\ng klei hd^p mrâo. Anei jing sa knhuah dhar kreh hlăm klei bi dôk ung mô| mơ\ng mnuih Êđê ti ]ar Dak Lak, hlăm kr^ng Lăn Dap Kngư.

                             H’Zawut pô ]ih hlo\ng răk