VOV4.Êđê
- Tui si brua\ mdrao mgu\n ]ar Gialai ksiêm yap, mơ\ng thu\n 2013 truh kơ jih
thu\n 2015, hlăm kluôm ]ar mâo leh êbeh 20 ]ô mnuih mâo klei rua\ buôr ko\ng
đo\k, amâodah pia rua\ ]uh ko# ko\ng đo\k. Hlăm năn, jih jang mnuih rua\ lu
hlăm du\m kr^ng taih kbưi du\m kdriêk Kbang, lehana\n mâo 6 ]ô mnuih djiê leh.
Ti ana\p klei dleh dưi ksiêm dlăng mơ\ng klei rua\ anei, brua\ mdrao mgu\n ]ar
Gialai hlăk jih ai tiê mâo djăp hdră răng mgang klei rua\ anei hlăm kluôm ]ar.
Kno\ng t^ng hla\m thu\n 2015, ti kdriêk
K’Bang, c\ar Gia Lai mâo [uh 5 c\ô mnuih djo\ kman klei rua\ bi c\uh ko# ko\ng đo\k.
Hla\m ana\n mâo sa c\ô mnuih rua\ ti [uôn Klêc\, sa\ Krong djiê leh kno\ng
hla\m wưng bhiâo leh ba nao mdrao kơ sang êa drao. Ho\ng klei mâo dleh dlan mơ\ng
klei rua\ bi c\uh ko# đo\k, Sang êa drao kdriêk K’Bang hla\k bi hgu\m ho\ng
brua\ knu\k kna sa\ po\k nga\ brua\ ksiêm dla\ng klei rua\. Mb^t ana\n mko\
mjing klei tlo\ vaccine mgang klei rua\ bi c\uh ko# đo\k hlaơm kluôm kdriêk. Aê
mdrao Vi Thị Tỵ, Khua Anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp kdriêk K’Bang brei thâo:
“ S^t [uh mâo klei rua\ mse\ si ana\n,
sna\n Anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp hmei mâo leh klei g^t gai mơ\ng brua\
knu\k kna, a\t mse\ mơh knơ\ng brua\ mdrao mgu\n po\k nga\ s^t êm^t du\m hdra\
mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\. Mse\ si bi mdoh la\n êa wa\l hd^p mda, bi mdoh
asei mlei pô, mna\m êa drao mgang leh ana\n bohnik `u bi tlo\ mgang, kyua
kno\ng tlo\ mgang yơh jing hdra\ ja\k êdi pioh răng mgang klei rua\ bi c\uh ko#
đo\k.”
C|ia\ng brua\ tlo\ mgang klei rua\ bi
c\uh ko# đo\k mâo klei tu\, brua\ mdrao mgu\n kdriêk K’Bang bi hgu\m leh ho\ng
brua\ knu\k kna du\m sa\ leh ana\n sang hra\ mđ^ ktang brua mtô mblang leh
ana\n iêo lac\ mtru\t mjhar am^ ama hđeh ata\t ba anak pô nao tlo\ mgang. Aduôn
Trương Thị Na, K’ia\ng khua sang hra\ gưl I Kim Đồng, wa\l krah K’Bang brei thâo:
leh hmư\ klei hâo hưn mâo klei rua\ bi c\uh ko# đo\k bluh mâo hla\m wa\l sa\,
sang hra\ bi iêo lac\ mtru\t mjhar phung am^ ama hđeh ata\t anak aneh pô nao
tlo\ mgang ti sang hra\ mtam: “ Sang hra\
g^t gai leh ana\n mtô bi hria\m leh kơ phung nai mtô hđeh dla\ng adu\ hria\m bi
tuôm ho\ng am^ ama hđeh c\ia\ng thâo kla\ kơ klei suaih pral mơ\ng phung hđeh
leh ana\n c\ih ana\n nga\ hra\ m’ar nao tlo\ mgang. Tal 2 jing sang hra\ mpra\p
ja\k dja\p mta klei kơ dra\p mnơ\ng yua leh ana\n adu\ tlo\ mgang c\ia\ng brua\
mdrao mgu\n hluê nga\ brua\ tlo\ mgang kơ hđeh rơ\ng djo\ si kei kc\ah mtru\n.”
Lu phung am^ ama hđeh ti kdriêk K’Bang
hla\k hmư\ lac\ lei rua\ bi c\uh ko# đo\k bluh mâo nga\ djiê mnuih, sna\n a\t
thâo pral ba anak pô nao kơ du\m anôk tlo\ mgang c\ia\ng tlo\ vaccine mgang klei rua\. Aduôn Huỳnh Thị Hăng
Ny, ti alu\ 5, sa\ Đông, kdriêk K’Bang brei thâo: “ Hmư\ lac\ klei rua\ bluh mâo
hla\m alu\ wa\l kdriêk K’Bang, kyua ana\n kâo nao ata\t anak hriê kơ Sang hra\
Mẫu giáo sa\ Đông pioh tlo\ mgang kơ anak, mgang klei rua\ kơ anak.”
Kha\gơ\ kdriêk K’Bang po\k nga\ leh s^t
êm^t brua\ tlo\ mgang leh [uh mâo klei rua\ hla\m alu\ wa\l mtam, [ia\ brua\
tlo\ mgang vaccine ti du\m [uôn sang taih kbưi hla\m kdriêk a\t dôk tuôm ho\ng
klei dleh dlan. Mta phu\n jing kyua đa phung am^ ama hđeh ka thâo săng dja\p ênu\m
ôh kơ klei yuôm bha\n mơ\ng klei rua\ bi c\uh ko# đo\k. Mơ\ng thu\n 2013 truh
jih thu\n 2015, kluôm kdriêk K’Bang mâo leh êbeh 20 c\ô mnuih djo\ kman klei
rua\ bi c\uh ko# đo\k. Hla\m ana\n, klei rua\ [uh mâo leh ti 10/14 sa\ leh
ana\n mâo leh 6 c\ô truh kơ djiê. Jih du\m mnuih rua\ djiê jing kyua amâo mâo
tuôm tlo\ ôh vaccine mgang klei rua\.
Klei rua\ bi c\uh ko# đo\k jing klei rua\ hu\i hyưt êdi, tưp hluê êa mơ\ng êlan bi êwa leh ana\n mâo klei hu\i truh kơ djiê pro\ng tơ amâo mâo hmao mdrao ôh. Kyua ana\n gra\p c\ô mnuih drei c\ia\ng thâo pral mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\, bi hgu\m hluê nga\ djo\ hdra\ tlo\ mgang k`a\m mgang klei rua\ mâo klei tu\ kơ asei mlei pô, kơ go\ sang leh ana\n kơ mnuih riêng gah. Aê mdrao Võ Gia Bắc, K’ia\ng khua Anôk brua\ ra\ng mgang klei rua\ tưp c\ar Gia Lai brei thâo: “ Ho\ng klei rua\ bi c\uh ko# đo\k, anei jing klei rua\ hu\i lo\ w^t bluh mâo hla\m êdei ana\p tơ mnuih [uôn sang drei amâo mâo ata\t ba ôh anak pô nao tlo\ mgang du\m klei rua\ bi c\uh ko# đo\ , mtu\k ghia\k, bi k`ha\k asei mlei. Klei rua\ anei tưp hluê êlan bi êwa leh ana\n s^t djo\ mâo klei rua\ êlưih ba truh klei rua\ mka\n hlo\ng truh kơ djiê pro\ng sna\k. Anei jing klei rua\ hu\i hyưt êdi, hnơ\ng tưp lar pral. Hmei a\t bi mđing êdi mơh kơ klei rua\ anei mơ\ng ako\ thu\n mtam c\ia\ng po\k nga\ bi knar mđra\m mb^t jih du\m hdra\ msir mdrao a\t mse\ mơh du\m hdra\ mgang mkhư\ ho\ng klei rua\ anei.”
-
Dưi mơ\ ih yăl dliê si klei rua\ ]uh ko# ko\ng đo\k hlăk đ^ lar hlăm ]ar
Gialai, lehana\n si Dhar brua\ êa drao gu\n mâo hdră gang mkhư\ klei rua\ tưp
hu^ hyưt anei?
. Aê
mdrao Võ Gia Bắc: Ho\ng klei rua\ ]uh ko# ko\ng đo\k mâo hlăm thu\n 2015,
dơ\ng ako\ thu\n mtam, hlăk hlăm wưng mlan 2, hmei [uh klei rua\ tal êlâo. Pô
mâo klei rua\ anei nao ba kơ sang êa drao hnui leh lehana\n hlo\ng djiê. Leh
hmư\ hing lehana\n lo\ ksiêm dlăng snăn hmei mâo ngă leh lu hdră ]ang răng
mgang. Hmei tio\ nao lu phung knua\ druh nai aê êa drao truh hlăm [uôn sang
]ia\ng ksiêm dlăng bi kla\ mtam klei rua\ hlăm [uôn. Lehana\n ngă klei ksiêm
dlăng du\m phung mâo klei rua\ đing amidal amâodah du\m klei rua\ bi mđu] hlăm
ko\ng đo\k, ]ia\ng ma\ mka\ kman. Hmei ăt mko\ mjing klei hâo hưn truh kơ mnuih
[uôn sang bi mdoh asei mlei, lehana\n tơdah mâo klei bi knăl mse\ si rua\ đo\k,
bi mđu] êka hlăm ko\ng đo\k, snăn bi nao kơ sang êa drao mtam ]ia\ng mka\ dlăng
mdrao mgu\n bi pral hu^dah mâo he\ klei rua\ ]uh ko# ko\ng đo\k, jing hu^ hyưt
êdi.
Êngao kơ du\m hdră drei
mrâo la] leh ana\n, drei lo\ mko\ mjing klei tlo\ mgang vaccin klei rua\ ]uh
ko^ ko\ng đo\k, klei mtu\k [hiêt, klei rua\ bi hrut kơ mnuih hlăm wưng thu\n
mơ\ng 18 – 48 thu\n. Bi ho\ng phung hđeh mơ\ng 2 thu\n truh kơ 20 thu\n snăn
hmei tlo\ mgang vaccin bi hrut, lehana\n bi buôr ]uh ko# ko\ng đo\k. Truh kơ
wưng anei drei hlăk tlo\ mgang hlăm gưl tal dua, lehana\n mâo êbeh 65%. T^ng
hdră ma\ brua\ hlăm thu\n 2016, srăng lo\ dơ\ng tlo\ mgang gưl 3 kơ phung hđeh
hlăm wưng thu\n mơ\ng 5 – 20 thu\n, ho\ng mta vaccin bi hrut arua\t ariêng,
lehana\n klei rua\ bi ]uh ko# ko\ng đo\k.
Ho\ng klei rua\ bi c\uh ko# đok mâo dleh dlan, mrâo anei Knơ\ng brua\ sang c\ư\ êa c\ar Gia Lai mâo leh hra\ m’ar mtru\n g^t gai du\m Knơ\ng dhar brua\, Knơ\ng brua\ sang c\ư\ êa du\m kdriêk, wa\l krah, [uôn pro\ng thâo pral hla\m brua\ mgang mkhư\ klei rua\ tưp, bi mkhư\ truh hnơ\ng [ia\ êdi mnuih rua\ truh kơ djiê. Pô c\ih klei mrâo kơ kdrêc\ anei mâo leh klei bi blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Võ Gia Bắc, K’ia\ng khua Anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp c\ar Gia Lai kơ brua\ mko\ mjing brua\ mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hla\m alu\ wa\l :
- Dưi mơ\ ih mblang lac\ kla\ mnga] h^n
kơ phu\n agha lo\ mâo klei rua\ hu^ hyưt anei ti Gialai, leh sa wưng sui amâo
mâo tuôm lo\ mâo ôh klei rua\ anei?
. Aê
mdrao Võ Gia Bắc: Mta phu\n jing lo\ yăl dliê kơ phu\n agha tal êlâo jing
kơ klei tlo\ mgang klei rua\, hlăm du\m anôk drei mrâo la] anei mâo he\ klei
rua\ anei, kyuadah ênoh mâo tlo\ mgang klei rua\ jing [ia\ snăk. Grăp thu\n
hlăm du\m boh [uôn, hlăm sa\ hnơ\ng ênoh mâo tlo\ mgang kno\ng hlăm brô 60 –
65%, ana\n yơh jing mta phu\n klei rua\ tưp anei lo\ bluh đ^. Hmei ksiêm dlăng
leh djăp ênoh ]ua\n lehana\n hlăm djăp ênoh mka\ kơ brua\ tlo\ mgang ho\ng klei
rua\ anei `u mđr^ng mb^t mơh. Drei dưi la] tơdah drei amâo mâo tlo\ mgang ôh
s^t nik klei rua\ srăng lo\ bluh đ^ mtam yơh.
Brua\ tlo\ mgang vaccin pioh răng mgang klei rua\ jing yuôm bhăn êdi. Kyuadah drei ngă ti anei jing ngă kơ jih yang [uôn pro\ng, mta dhar brua\ êa drao gu\n k`ăm, lehana\n mta k`ăm hlăm brua\ hlăm ala ]ar, lehana\n hlăm alu\ wa\l jing k`ăm ]ia\ng lo\ mđ^ ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ hlăm yang [uôn.
- Djo\ leh, tui si klei hưn mdah mnuih tuôm
tlo\ mgang leh vaccin klei rua\, [ia\dah ăt lo\ tưp djo\ mơh klei rua\ ]uh ko#
ko\ng đo\k. Dưi mơ\ ih mblang brei bi nik kơ klei anei?
. Aê mdrao Võ Gia Bắc: Hmei [uh mơh klei ana\n, tuôm mâo tlo\ mgang leh [ia\dah ăt lo\ mâo mơh klei rua\. Klei anei mâo leh s^t, kyuadah jih jang mta vaccin tlo\ mgang amâo mâo ôh mta vaccin jing jăk he\ s’ăi 100%, lehana\n le\ lo\ tui hluê ho\ng ai ktang mơ\ng asei mlei mnuih dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\ mdê mdê mơh. {ia\dah hmei la], ho\ng phung hđeh mâo tlo\ ênu\m, tơdah lo\ mâo klei rua\ anei mơh, snăn kno\ng hdjul đu], bi êdah klei đ^ êngoh, găn ma\ bhiâo. Bi kơ klei lo\ hyua\ kjăp h^n klei ksiêm dlăng, ma\ ksiêm mka\ kman klei rua\ tưp anei hlăm asei mlei, snăn thu\n anei hmei ngă leh, lehana\n dưi ngă ho\ng klei jăk snăk. Ti anei dưi la] jing mâo ksiêm dlăng kjăp lu, lehana\n thâo lo\ [uh lu mnuih mâo klei rua\. Hmei mko\ mjing leh lu klei bi k[^n kơ brua\ răng mgang klei rua\ tưp anei, mâo knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa kdriêk, Knơ\ng brua\ ksiêm duah kơ klei rua\ tưp kr^ng Lăn Dap Kngư lehana\n Knơ\ng brua\ êa drao. Boh nik m`a\, jih ai tiê bi tlo\ mgang ]ia\ng dưi djăp êbeh 90%, boh nik hlăm du\m kr^ng mâo mnuih rua\, lehana\n hlăm du\m kr^ng dôk đing mâo mnuih rua\ mse\ si ti du\m sa\ mâo mnuih rua\ hlăm du\m mlan giăm anei ti kdriêk Kbang.
- Ơ, sna\n he\, la] jăk kơ ih hriê blu\ hrăm ba leh klei tu\ dưn kơ brua\ răng mgang klei rua\ bi ]uh ko# ko\ng đo\k anei.
H’Nga
– Y Khem pô ]ih hlo\ng ra\k
Viết bình luận