VOV4.Êđê - Klei mmăt ala\ jing klei ruă khăng mâo hlăm ala\. Boh nik kơ phung hđeh, klei mmăt ala\ ara\ anei hlăk mâo lu. Mta phu\n jing kyua phung hđeh yua hnưm leh ana\n yua lu ho\ng kdrăp điện tử, anôk mtrang mnga] leh ana\n hdră dôk gu\ amâo djo\. Klei mmăt ala\ hma^ pro\ng kơ klei hd^p grăp hruê leh ana\n klei tu\ dưn hriăm hră mơar. Khă sơnăn, ara\ anei, lu phung am^ ama ka uê` dlăng s^t êm^t ôh kơ klei anei, ka mâo hdră gang, mkhư\ ôh klei mmăt ala\ kơ phung hđeh.

Klei mma\t ala\ jing ala\ kno\ng dưi thâo [uh gia\m, dla\ng amâo mnga] amâo [uh ôh du\m mta mnơ\ng ti kbưi. Phung hđeh mơ\ng 6 – 14 thu\n ênưih mâo klei mma\t ala\. Kyua ti gưl thu\n anei, phung hđeh mphu\n nao sang hra\ m’ar, du\m klei bi êdah mma\t ala\ ênưih mâo phung nai thâo kral. Phung hđeh mma\t ala\ ti wưng anei kreh pia jing mma\t ala\ gưl nao sang hra\. Tơdah klei mma\t ala\ anei amâo pral dưi hmao [uh sra\ng hma\i truh kơ klei hria\m hra\ m’ar. Hđeh dla\ng boh hra\ amâo kla\, boh hra\ lehana\n mrô ti jhưng ju\ ka\n mnga] mơh, ]ih hra\ m’ar amâo dja\p ênu\m, mơ\ng ana\n boh tu\ klei hria\m hra\ sra\ng tru\n.

Klei mma\t ala\ ti phung hđeh dôk mâo klei bi knăl đ^ na\ng brei mâo klei ra\ng, boh nik ti kr^ng [uôn pro\ng. Ti Sang êa drao mdrao ala\ ]ar Daklak, thu\n 2018, hla\m ênoh gia\m 25.000 gưl ]ô mnuih nao mdrao sna\n mâo gia\m 5000 ]ô hđeh mâo klei rua\ mma\t ala\. 6 mlan ako\ thu\n 2019, ênoh hđeh mâo klei mma\t ala\ truh 26% hla\m ênoh nao mka\ dla\ng ala\. Hla\m gưl ksiêm dla\ng klei mma\t ala\ kơ phung hđeh ti Sang hra\ gưl 2 Phan Chu Trinh, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuột mrâo êgao, mâo êbeh 80% ênoh hđeh mâo klei mma\t ala\. Aê mdrao Lê Dương Thùy Linh, Khua adu\ mdrao klei rua\ kơ ala\, Sang êa drao mdrao ala\ ]ar Daklak brei thâo:

“Klei rua\ hla\m ala\, hla\m ana\n mâo klei mma\t ala\ jing mta phu\n mrô sa nga\ kơ ala\ dla\ng mnơ\ng amâo lo\ mnga] ti phung êdam êra. Hla\m hdra\ ksiêm hria\m mơ\ng phung ma\ brua\ kreh knhâo, ênoh mnuih mma\t ala\ ara\ anei lu êdi, boh nik ti du\m [uôn pro\ng đ^ kyar. Tinei mâo mơ\ng 60 – 80% phung êdam êra mma\t ala\. Bi ti Việt Nam, hluê si Sang êa drao mdrao ala\ gưl dlông, ênoh hđeh mma\t ala\ mâo mơ\ng 30 – 40%, boh nik ti [uôn pro\ng ênoh anei truh 80% lehana\n klei anei hla\k lo\ đ^. Boh nik hla\m ênuk tuh tia mkra mjing, kdra\p hâo hưn đ^ kyar mse\ ara\ anei, phung hđeh dưi dja\ yua du\m kdra\p điện tử lu”.

Mâo lu mta phu\n nga\ klei mma\t ala\ ti phung hđeh nao sang hra\ mse\ si phung hđeh dôk hria\m, dla\ng hra\ hla\m anôk amâo mâo dja\p klei mnga], dja\ yua kdra\p mnơ\ng điện tử mse\ si đ^ng blu\ dja\ hiu, ma^t^ng, tivi….

E| Đặng Cao Trà Giang (11 thu\n) ti kdriêk Êa H’Leo, nao ksiêm dla\ng ala\ ti Sang êa drao mdrao ala\ Daklak. Phung nai aê mdrao la] ala\ t^ng hnua\ mma\t 0,75 độ. Amai Cao Thị Hồng, am^ e\ Trà Giang brei thâo, `u pô mđing mâo klei răng ]ia\ng gang mkhư\ êdi klei mma\t ala\ kơ anak ho\ng hdra\ mpra\p jhưng mdho# hria\m, pui mnga] djo\ guôp. {ia\dah leh mâo phung nai aê mdrao ktrâo la], amai [rơ\k thâo, sui ho\ng anei amai amâo đei mđing ôh kơ klei dôk hria\m hra\, dla\ng hra\ mơ\ng anak, boh nik gia\m anei, anak `u kreh dla\ng hra\ krah mlam. Anei yơh jing mta phu\n nga\ kơ e\ Trà Giang mma\t ala\.

E| kreh bi kđh^t ala\. Leh kơna\n dla\ng mnơ\ng điêt amâo mnga] ôh. Klei anei mâo hla\m brô 3 mlan ho\ng anei leh. Aê mdrao la] kơ e\ mma\t ala\ amâo ktro\ ôh, 0,75 độ. Jhưng hria\m hra\ lehana\n pui mnga] kâo mđing dla\ng nanao [ia\dah klei dôk hria\m ka yo\ng mđing ôh. Gia\m anei, [uh e\ kreh đ^h dla\ng hra\, mma\t mlam a\t dôk đ^h mơh dla\ng hra\”

Hluê si Aê mdrao Lê Dương Thùy Linh, Khua adu\ mdrao ala\, Sang êa drao mdrao ala\ Daklak, pa\t ]ia\ng jih phung hđeh amâo thâo lehana\n ka\n la] rei ho\ng am^ ama du\m klei bi knăl amâo mâo jăk mơ\ng ala\ pô. Kyua ana\n, lu phung hđeh mma\t ala\, amâo pral dưi do\ng mdrao sra\ng nga\ kơ ala\ [rư\ hruê [rư\ ktro\ lehana\n nga\ [leng ala\.

Ala\ awa\t jing dlô amâo lo\ thâo krah ôh mnơ\ng mơ\ng ala\ [uh. ~u nga\ bi hro\ hnơ\ng thâo [uh mơ\ng ala\ lehana\n klei anei amâo dưi hlao ôh tơdah kno\ng trua\ ala\ k^ng. Kyua ana\n, phung am^ ama mâo anak ]ô ti gưl thu\n nao sang hra\ brei mđing dla\ng kriê phung anak êjai mmông hria\m hra\ m’ar lehana\n hla\p lê` mơ\ng hđeh gra\p hruê hruê.

Tơdah hđeh mâo du\m klei bi êdah mse\ si: kđh^t ala\ nanao, kno\ng [uh du\m mta mnơ\ng gia\m, hđeh kha\ng rua\ ko\, êma\n êmik sna\n brei nao mka\ dla\ng mtam ti du\m sang êa drao thơ\ng mdrao ala\. Đa\m nao mka\ ala\ lehana\n kha\t ala\ k^ng ]o\ng pô ma\ trua\ hlăm anôk ]h^ ala\ k^ng ana\n ôh. Tơdah kha\t lehana\n trua\ ala\ k^ng mma\t ala\ amâo mâo klei ktrâo la] mơ\ng nai aê mdrao thơ\ng mdrao ala\ hu^ ta\m trua\ ala\ k^ng mka\ amâo djo\ ho\ng hnơ\ng mma\t mơ\ng ala\. Sui hruê mlan, klei anei sra\ng nga\ kơ ala\ lo\ mma\t h^n./.